Vísir - 11.07.1978, Blaðsíða 11

vism Þriðjudagur 11. júll 1978
braskarastéttinni til launa-
manna og framleiöslugreina.
Verðum að sam-
rœma útlán stofn-
lánasjóðaog banka
segir Steingrímur
Hermannsson
alþingismaður
Steingrlmur Hermannsson al-
þingismaður sagði:
Svar mitt er jákvætt. Draga
verður úr fjárfestingunni. Eink-
um ber að takmarka mjög frek-
ari erlendar lántökur. Ég tel
ekki raunhæft að gera þetta með
enn hærri vöxtum, nema þá þvi
aðeins að atvinnuvegunum og
einstaklingum sé gert kleift að
standa undir slikum vöxtum, til
dæmis með viðbótarfjármögnun
á verðbólguþætti vaxta á stofn-
lánum, og með auknu rekstrar-
fé. Langt virðist vera i land með
þaö að svo geti orðið hér á landi,
þvi tel ég að annað komi vart til
greina en samræming á útlán-
um stofnlánasjóöa og banka
samkvæmt itarlegri fram-
kvæmdaáætlun þar sem þær at-
vinnugreinar eru látnar ganga
fyrir sem stuðla að aukinni
framleiðslu.
Eitt brýnasta
lausnarefnið að
jafna lánskjör til
fjárfestingasjóða
segir Friðrik Zóphusson
alþingismaður
Friðrik Sophusson svaraði
þannig:
Fjárfesting hér á landi er
hlutfallslega meiri en i flestum
öðrum þróuðum löndum. Sum-
part liggja til þess eðlilegar
ástæður eins og stærð landsins,
fámenni þjóðarinnar, veðurfar
og hve stutt er siðan byrjað var
á varanlegri mannvirkjagerð og
rekstri fjárfestingarfrekra
fyrirtækja hér á landi.
Undanfarin ár hefur heildar-
fjárfestingin verið meiri en eðli-
legt getur talist og valdið verð-
bólgu, jafnvægisröskun i efna-
hagslifinu og gifurlegri skulda-
söfnun erlendis. Astæðurnar eru
aðallega fiskiskipakaup á fyrstu
árum þessa áratugs og siðan
virkjunarframkvæmdir. Þótt
hluti þessarar fjármunamynd-
unar hafi skilað sér mjög vel
(t.d. hitaveituframkvæmdir),
er mjög auðvelt að sýna fram á,
að hún hefur ekki, I mörgum til-
vikum, verið nægilega arðbær
fyrir þjóðfélagið og þar af leið-
andi rýrna lifskjör almennings.
Eitt brýnasta úrlausnarefnið
er að jafna lánskjör til fjárfest-
ingarsjóöa. I framhaldi af þvi
þarf aö brjóta niður þröngar og
sjálfvirkar útlánareglur og
tryggja aö fjármagnið renni til
arðsömustu uppbyggingarinnar
án þess að binda það innan
ákveöinna atvinnugreina. Þá
má og nefna óskynsamlega
verkefnaskiptingu rikis og
sveitarfélaga, sem leiðir einatt
til ótimabærrar fjárfestingar.
Ég er þeirrar skoöunar að
draga eigi úr heildarfjárfesting-
unni meö þvi að gera meiri kröf-
ur til arðsemi fjárfestingar-
innar sjálfrar og gildis hennar
fyrir þjóöarbúiö. Slikt krefst að
sjálfsögðu samræmds arð-
semismats, sem m.a. tekur tillit
til þátta eins og takmarkaöra
auölinda, atvinnufyrirtækifæra,
mengunar o.fl. Ég styð I grund-
vallaratriöum raunvaxta- (og
verðbóta-) stefnu og er andvig-
ur lánsfjárskömmtun nema i
þeim tilfellum, sem peningar
eru lánaöir á neikvæðum vöxt-
um. (t.d. Húsnæðismála-
stjórnarlán). t þessu sambandi
er rétt að hafa i huga, aö allt
fjárframlag til fjárfestingar-
lánasjóðanna á þriggja ára
tímabilinu 1974-1976 var brennt
á verðbólgubálinu vegna of
lágra vaxta (sbr. Hagtölur
mánaðarins okt. 1977).
Til að leysa fjárfestingarmál
nýrra greina (t.d. I iðnaði) þarf
að koma til sérstakur þróunar-
sjóöur (jafnvel núverandi
Byggðasjóður?) sem lánar á
sérstökum kjörum, enda sé
hlutverk hans að taka þátt I
áhættunni af tilraunastarfi. Þá
þurfa bankarnir einnig að taka
meira tillit til arösemissjónar-
miða i stað þess að lita eingöngu
á endurgreiðslutryggingar, sem
beina fjármagninu þangað, sem
það er mest fyrir.
Að lokum vil ég benda á, að
það er ekki eingöngu við opin-
bera aðila og sjóði að sakast i
þessum efnum, þótt þeir ráði
langmestu, þvi að hér á landi
eru fyrirtæki lokuð og ómót-
tækileg fyrir fjármagn utanað-
komandi einstaklinga til raun-
verulegrar ávöxtunar. Fyrir
vikið eiga áhugasamir fjár-
magnseigendur litla möguleika
á aö setja peninga I rekstur
nema með „gjafaframlögum” i
gegnum bankakerfið. Rikis-
skuldabréf og sumarbústaðir
eru þvi álitnir kræsilegri kostir
af mörgum.
Samrœmi þarf milli
fjárfestingar og
fórna almennings
hennar vegna
segir Ólafur Björnsson
prófessor
Ólafur Björnsson prófessor
sagði:
Ég svara þeirri spurningu ját-
andi aðfjárfesting hefur um all-
langt skeið verið meiri hér á
landi en samrýmist eðlilegu
jafnvægi I þjóöarbúskapnum.
Ekki svo að skilja að skynsam-
leg fjárfesting sé ekki æskileg i
sjálfu sér. En það verður að
vera samræmi á milli fjár-
festingar og þeirra fórna, sem
almenningur er reiöubúinn að
færa I þágu hennar. Þetta sam-
ræmi hefur ekki verið fyrir
hendi og afleiöingin oröiö átök
milli launþegasamtaka annars
vegar og atvinnurekenda og
rikisvalds hins vegar. Þetta hef-
ursvo veriö ein af meginorsök-
um þessmikla verðbólguvanda
sem við er að etja I þjóðfélag-
inu.
Að þvi er snertir fjárfestingu
einkaaðila og aðra fjárfestingu
sem ætlast er til aö skili pen-
ingalegum hagnaöi, þá ber að
minu áliti að beita vöxtum til að
takmarka hana. Aðeins á þann
hátt er hægt að tryggja það, að
sú fjárfesting sem hagkvæmust
er sitji i fyrirrúmi.
Ef hins vegar er um aö ræða
fjárfestinu á vegum opinberra
aöila, sem ekki er ætlast til að
skili hagnaði, svo sem vega-
framkvæmdir, bygging skóla og
samkomuhúsa og fleira, þá
verður að fara „skömmtunar-
leiðina” til þess aö takmarka
hana. Kemur það þvi i hlut
hinna kjörnu fulltrúa til alþingis
eöa sveitarstjórna að fram-
kvæma „skömmtunina”.
Gagnverkandi áhrif
milli verðbólgu
og fjárfestingar og
því verður frekar
að draga úr henni
segir Kjartan Jóhannsson
alþingismaður
Kjartan Jóhannsson svaraði á
eftirfarandi hátt:
Hlutfall fjárfestingar af
þjóðarframleiðslu er hærra hér
á landi en I öllum grannlöndum
okkar. að Noregi frátöldum.
Hins vegar er eiginlegur
sparnaður hér á landi mun lægri
en þar.
Vafalitiö eru gagnverkandi
áhrif milli fjárfestingar og
verðbólgu. Af þeim sökum er
ástæða til þess að draga frekar
úr fjárfestingunni en auka hana.
Meginatriðið er hins vegar að
fjárfestingin sé skynsamleg.
Hún þarf aö vera framleiðslu-
og framleiðniaukandi, þannig
að hún nýtist til þess að auka af-
köst vinnandi handa og skapi
þannig grundvöll aö betri lifs-
kjörum. Þaö er þetta sem hefur
farið úr böndunum hjá okkur.
Verðbólgan hefur haft sin áhrif i
þá átt að ýta undir óarðbæra
fjárfestingu og rikisvaldið sjálft
hefur lagt I vanhugsaöar fram-
kvæmdir.
Þegar svo tekst til verður
fjárfesting baggi á þjóðinni I
stað þess að hún á að vera lyfti-
stöng I framfaraátt. Skipulags-
laus og röng fjárfesting rýrir
lifskjör þjóöarinnar. Skynsam-
leg f járfesting skilar hins vegar
sterkara efnahags- og atvinnu-
lífi.
Ráðið til þess að hafa hemil á
fjárfestingu og beina henni I
rétta farvegi liggur annars veg-
ar i almennri stjórn peninga-
mála og hins vegar I samræm-
ingu eða samstjórn fjár-
festingalánasjóða. Lánsfjárkjör
I fjárfestingu verða að taka miö
af verðbólgustigi á hverjum
tima. Þetta má gera með visi-
tölubindingu og tiltölulega lág-
um vöxtum. Að svo miklu leyti
sem ekki er unnt aö koma verð-
bindingu við, verður að lita á
tviþætt hlutverk vaxta I verð-
bólguþjóðfélagi. Annars vegar
eru þeir afgjald fyrir aðgang að
fjármagni, þ.e.a.s. gegna hinu
heföbundna hlutverki. Hins veg-
ar eru þeir til þess að koma I veg
fyrir auðsöfnun með þvi að
hækka skuldir á móti hækkun
eigna I verðbólgunni.
I mikilli verðbólgu veröur
þessi hluti vaxtanna að vera
hár, þannig að eiginlegir raun-
vextir náist. A hinn bóginn
verða afborgunarkjör að vera
eðlileg svo að þau íþyngi ekki
um of og geti þannig oröiö verð-
bólgutilefni. Ég held að það sé
mikilvægt aö menn skilji vext-
ina þessum skilningi og greini á
milli þessara tveggja hlutverka
þeirra i reynd. Um leið þarf aö
skilja að vexti og afborgunar-
kjör. Afborgunarkjör veröa að
taka tillit til greiðslugetu, en
heildarvextir hljóta að taka mið
af verðbólgu.
Vaxta- og endurgreiðslukjör
veröa vitaskuld ekki skilin frá
atvinnumálum. Þetta skapar til
dæmis birgðalánum til fram-
leiðsluatvinnuvega sérstööu.
Þar dugar ekki aö hafa svo háa
vexti að atvinnuöryggi sé stefnt
i hættu, enda fylgir söluverös-
hækkun afurða ekki endilega
verðbólgunni. A sama hátt get-
ur verið eðlilegt aö veita fé til
verkefna sem eru I eðli sinu
félagsleg eða til aö mæta stað-
bundnum vanda og þá hljóta að
gilda aörar forsendur um vaxta-
og endurgreiðslukjör.
Spurningin um að taka upp
lánsfjárskömmtun er vitaskuld
röng vegna þess aö I lánum rikir
nú hreint skömmtunarkerfi. Við
núverandi aðstæður veröur ekki
horfið frá aöhaldi á þvi sviði.en
úthlutun lánanna þarf að
breyta, þannig að hún ráðist af
þvi að auka framleiðslu og at-
vinnu og sé metin á grundvelli
þjóðfélagslegrar arðsemi, en
stjórnist ekki af sjálfvirkum
reglum annars vegar og fyrir-
igreiðslu og pólitisku skeklatogi
hins vegar.
Ný stjórnvöld verða
að draga úr fjárfest-
ingunni í heild
segir dr. Gylfi Þ.
Gislason prófessor
Dr. Gylfi Þ. Gfslason
prófessor svaraði:
Orsakir efnahagsöngþveit-
isins og óðaverðbólgunnar eru
margar. Að minum dómi er ein
af aðalorsökunum sú, að I upp-
hafi þessa áratugs eöa I kjölfar
myndunar vinstri stjórnarinnar
svonefndu fór stjórn fjárfesting-
armála úr böndunum. Núver-
andi stjórnarflokkar breyttu hér
ekki um stefnu. Efnt var til of
mikillar fjárfestingar bæði af
hálfu opinberra aðila og einka-
aðila, en óhófleg fjárfesting
einkaaðila átti sér skýringu i
verðbólguhugsunarhætti og hik-
andi stefnu i vaxtamálum. Hitt
var ekki siður alvarlegt að fjár-
festingin var ekki aðeins of mik-
ill hluti þjóöarframleiöslunnar,
heidur var verulegur hluti henn-
ar óarðbær. Kunnustu dæmin
um óarðbæra offjárfestingu eru
Kröfluvirkjun og óþarflega
mikil skuttogarakaup.
Hin óarðbæra offjárfesting er
ein meginskýring þess, að lifs-
kjör launþega hafa farið versn-
andi eða ekki batnaö eins og
unnt hefði verið, þvi að sömu
krónunnaí verður ekki bæði
neytt og hún fjárfest.
Aö minu mati verður það eitt
brýnasta hlutverk nýrra stjórn-
valda að draga úr fjárfesting-
unni i heild, stöðva alla óarð-
bæra fjárfestingu og beina nýrri
fjárfestingu inn á þær brautir,
sem hagkvæmar eru frá heild-
arsjónarmiði þjóðfélagsins.
Frekari lánsfjárskömmtun
kemur að minum dómi ekki til
greina, enda væri þar um að
ræða haftastefnu, sem ég er
andvlgur og tel skaðlega.
Vextir eiga að vera greiðsla
fyrir fjármagnsafnot og slðan
breytast i vissu hlutfalli við
verðbólgustig, þ.e. eölilegt
afgjald fyrir not fjármagns, að
viðbættri greiðslu vegna verð-
mætisrýrnunar lánsfjárins.
Það er algjör misskilningur
að siðari greiðslan sé i rauninni
rekstrarkostnaöur. Hún er fjár-
magnsbreyting þ.e. leiörétting
á skuld og ætti að bókfærast sem
slik, þar sem hún eyðir þeim
hagnaði sem verðbólga færir
skuldurum. En sllkur hagnaður
er einmitt eitt heist þjóöfélags-
ranglæti verðbólgunnar, auk
þess sem þar er að finna undir-
rót raftgra fjárhagsráðstafana.
1 þessum fáu orðum hefur gef-
ist litiö rúm til útskýringa og
rökstuönings og ekkert hefur
verið minnst á þá skuggalegu
þróun, að hlutur rikisins i
heildarfjárfestingunni hefur
vaxið óhóflega.
Ekki má kvika frá
nýjuvaxtastefnunni
segir dr. Þráinn Eggerts
son hagfrœðingur
Dr.' Þráinn Eggertsson hag-
fræöingur svaraði á þessa leiö:
A árunum 1950-1975 voru út-
gjöld til fjárfestingar 20-25% af
þjóðarframleiðslu. Arin 1971-
1975 var fjárfesting 31% af
þjóðarframleiöslu hæst 33-34%
árin 1974 og 1975. A siðustu
tveimur árum hefur dregiö úr
fjárfestingu og var fjár-
festingarhlutfaliiö komið niður i
28% árið 1977. Ég tel rétt aö
lækka hlutfalliö enn a.m.k. I
25% enda þótt erfitt sé að nefna
eina óyggjandi tölu.
Ef fjárfesting er meiri en inn-
lendur sparnaöur veröur halli á
viöskiptunum við útlönd sem
þvi nemur og fjármagn er flutt
inn. Ekki viröist vera unnt að
knýja fram meiri innlendan
sparnað hérlendis en um
fjórðung af þjóöarframleiðslu.
Fjárfesting umfram þ.s.n. 25%
af þjóðarframleiöslu hefur þvi
jafnan leitt til halla á
viðskiptunum við útlönd. Við Is-
lendingar megum ekki við meiri
viðskiptahalla og erlendum lán-
tökum a.m.k. i bráö. Af þeirri
ástæðu einni er rétt að tak-
marka f járfestingu við fjórðung
þjóðarframleiðslu.
Ef fjárfesting er takmörkuö
við 25% af þjóðarframleiðslu og
viðskiptahalli jafnaður mun
ekki gefast tækifæri til að auka
hlut einkaneyslu (eða sam-
neyslu) að nokkru marki. Hin
mikla fjárfesting á undanförn-
um árum hefur aö hluta veriö
kostuö af erlendum sparnaði.
Til greina kemur aö lækka fjár-
festingu I 20% af þjóðarfram-
leiðslu viö mótun nýrrar efna-
hagsstefnu og veita þannig svig-
rúm til að auka einkaneyslu
töluvert, ef með þvi mætti
kaupa friö á vinnumarkaði. Af-
leiðing af slikri ákvörðun væri
þó auðvitað hægari hagvöxtur
og lakari lifskjör á komandi ár-
um.
Stórlega neikvæöir raunvextir
urðu til þess á áttunda áratugn-
um að innlán banka minnkuðu
um þriöjung. Af þvi leiddi láns-
fjárkreppa innanlands ásókn i
erlent lánsfé aösúgur að prent-
smiðju Seölabankans og aukin
lánsfjárskömmtun. Vextir sem
fylgja verðlaginu útrýma verð-
bólgugróða og útiloka óarðbær-
ar framkvæmdir. Ekki má
hvika frá nýju vaxtastefnunni,
eins og virðist hafa gerst fyrri
hluta þessa árs.
Réttlæta má um hrlð mikla
fjárfestingu og viðskiptahalla ef
það leiðir til aukinnar vel-
megunar á ókomnum árum, þ.e.
ef fjárfestingin er mjög arðbær.
A Islandi eru þeir taldir óalandi
og óferjandi öfgamenn sem
miða vilja fjárfestingu við arð-
semi. Lágir vextir, þ.e. nei-
kvæðir raunvextir hafa skapað
verðbólgugróöa, og lánsfé hefur
verið úthlutað eins og ölmusu
eða notað sem peð i refskák
stjórnmálamanna. Skilin milli
framleiðslu og tekjudreifingar
hafa orðiö óljós, uppbygging at-
vinnulifsins hefur ekki tekist
nægilega vel og Hfskjörum hér á
landier stefnt I voða. Hvort sem
fjárfestingarhlutfallið verður
20, 25 eða 30% skiptir höfuömáli
að fénu sé varið til aröbærra
fjárfestinga.