Morgunblaðið - 28.02.2001, Page 46

FÓLK Í FRÉTTUM
46 MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NORWEGIAN Wood eftir Haruki
Murakami kom út í Japan árið
1987 en hefur nú í fyrsta skipti
verið gefin út í Bandaríkjunum.
Þetta var fyrsta skáldsaga höfund-
arins sem náði milljónasölu í
heimalandinu og gerði hann þjóð-
þekktan. Aðrar og nýrri bækur
Murakamis eru m.a. Hard Boiled
Wonderland and the End of the
World og The Wind Up Bird
Chronicle, sem snertir á þætti
Japana í seinni heimsstyrjöldinni
auk margs annars. Norwegian
Wood hefur verið gagnrýnd fyrir
að vera ekki annað en rómantísk
ástarsaga. Það er ekki að öllu leyti
sanngjarnt því mikilvægur þáttur
sögunnar er hin háa tíðni sjálfs-
morða í japönsku þjóðfélagi.
Sagan segir frá Toru Watanabe,
tæplega tvítugum háskólanema.
Hann er alvarlegur, pínulítið
skrýtinn einfari. Hann verður ást-
fanginn af Naoko, fallegri en trufl-
aðri stúlku á sama aldri. Samband
þeirra er markað af sjálfsmorði
besta vinar hans og kærasta henn-
ar, Kizuki. Eldri systir Naoko er
líka fórnalamb sjálfsmorðs. Toru
kynnist líka Midori, sem er and-
stæða Naoko, opinská og upp-
reisnargjörn, þó svo að hún hafi
líka sinn vandamálapakka.
Öll eru þau að takast á við það
hvort sem þau vilja eða ekki að
þau eru að verða fullorðin. Fyrir
Naoko er raunveruleikinn of þung-
bær og hún flytur á verndað
sveitabýli fyrir geðsjúka. Það
mengar og fjötrar ást Torus og
Naoko.
Sagan er sérlega falleg og nær-
færnislegar lýsingar á tilfinning-
um, andrúmslofti og tíðaranda eru
oft snilldarlegar. Tengingar og til-
vitnanir í vestræna menningu eru
fjölmargar einsog í öllum öðrum
bókum Murakamis. Höfundur vís-
ar í skáldsögur Fitzgeralds og
Hesse og notar bítlalögin til að
lýsa hugarástandi persónanna. Tit-
ill bókarinnar er einmitt tilvitnun í
lagið angurværa.
Japan hefur eina hæstu tíðni
sjálfsmorða ungs fólks í heiminum.
Er þá oft talað um að mikið álag í
námi knýi fólk fram á ystu nöf.
Það er líka umhugsunarvert að all-
ir kunna japanska orðið fyrir sjálf-
morð, „harakiri“.
Bókin reynir ekki að skella
skuldinni á neinn ákveðinn þátt en
reynir frekar að varpa ljósi á það
hvernig þeir sem eftir lifa bregð-
ast við.
Þetta er samt aðallega saga um
það hvað ástin og það að verða
fullorðinn er í rauninni oft á tíðum
nánast súrrealískt ferli og maður
verðu að hafa sig allan við til þess
að tapa ekki þræðinum og verða
geðveikur.
Norwegian Wood eftir Haruki
Murakami. Útgefandi Vintage,
ensk þýðing Jay Rubin. 2000, 293
bls. 1995 kr. í Máli og menningu.
Sigrún Inga Hrólfsdótt ir
Af skrýtnum
einfara
Forvitnilegar bækur
FORSETINN virtist hafa sofið á
mjóum bedda. Hann var klæddur
slopp og tók fagnandi gestinum, sem
nú var kominn inn í það allra heil-
agasta. Næst rúmstæðinu voru 12
pör af rándýrum skóm en þarna inni
var ekki annað að sjá en bækur, sem
þöktu veggina. Og bækurnar voru all-
ar um einn og sama manninn: Jósef
Stalín.
Þannig lýsir kúrdíski stjórn-
málamaðurinn, Mahmoud Othman,
fundi, sem hann átti með Saddam
Hussein á einni af skrifstofum Íraks-
forseta í einhverri af höllum hans.
Saddam Hussein hefur verið al-
ráður í Írak frá því um 1975. Hann
varð forseti landsins 1979 en hafði áð-
ur verið varaforseti og yfirmaður ör-
yggisstofnana þeirra, sem Baath-
flokkurinn kom upp eftir valdaránið
1968. Fáir menn hafa verið úthróp-
aðir svo gjörsamlega sem Saddam á
Vesturlöndum. Maðurinn er enda
gáfaður og slægur valdníðingur og
fjöldamorðingi.
Persónulegt hatur
En það eru ekki síst mistök ráða-
manna á Vesturlöndum, sem gert
hafa að verkum að Saddam hefur
megnað að halda velli svo lengi. Til-
raunir þeirra til að koma honum frá
völdum hafa þann árangur borið einn
að kalla óendanlegar hörmungar yfir
írösku þjóðina. Þeim er engan veginn
lokið og nú hefur George Bush, for-
seti Bandaríkjanna, tekið upp merki
föður síns, sem náði að persónugera
hatrið á andstæðingnum á þann veg
að einstakt má teljast.
Saddam er um flest skrímslið, sem
Vesturlandamenn sköpuðu; hamslaus
vígvæðing hans fór oftar en ekki fram
með vitund og stuðningi Vesturlanda.
Vestræn tækni og gróðahyggja fyr-
irtækja gerði að verkum að Saddam
tókst að koma upp verulega öflugu
vopnabúri. Stuðningurinn var ekki
síst til kominn sökum þess að Vest-
urlandamenn, einkum Bretar og
Bandaríkjamenn, höfðu meiri
áhyggjur af uppgangi óvina einræð-
isherrans, Írana. Enda biluðu þeir í
stuðningi sínum við Kúrda í norðri og
shía-múslima í suðurhluta landsins,
sem Bush forseti hafði hvatt til að
rísa upp gegn harðstjórninni. Þessi
vanhugsaða framganga Bandaríkja-
forseta kostaði hreinsanir, uppræt-
ingu þorpa og fjöldamorð.
Og enn eru Bandaríkjamenn að
leita leiða til að koma illfyglinu frá
völdum. Saddam hefur nú þegar lifað
fjóra Bandaríkjaforseta; skyldi hin-
um fimmta takast að uppfylla draum
föður síns?
Saga Saddams og Íraks er ítarlega
rakin í framúrskarandi bók eftir
blaðamanninn og rithöfundinn Said
K. Aburish. Aburish, sem er 65 ára,
fæddist nærri Betlehem en starfaði
m.a. sem ráðgjafi og milligöngumað-
ur Íraksstjórnar um nokkurt skeið
áður en hann sneri baki við Saddam
og ógnarstjórninni, sem hann inn-
leiddi í heimalandi sínu.
Bók Aburish styðst við óvenju
vandaðar og traustar heimildir og er
án nokkurs vafa sú besta, sem und-
irritaður hefur lesið um Saddam
Hussein og sögu Íraks. Þar ræður
mestu skilningur, reynsla og þekking
höfundar ásamt aðgangi hans að
skjölum og mönnum, sem staðið hafa
nærri einræðisherranum og lifað hafa
það nábýli af.
„Saddam Hussein – The Politics of
Revenge“ er fallin til að dýpka skiln-
ing manna á rás atburða í Mið-
Austurlöndum undanfarna tvo ára-
tugi eða svo. Mjög margt, sem flestir
Vesturlandabúar áttu erfitt með að
skilja á dögum Flóastríðsins eftir inn-
rás Íraka í Kuwait, verður skýrara
við lestur þessarar bókar. Þannig er í
raun tæpast unnt að fjalla um
Flóastríðið án tilvísunar til átta ára
stríðs Írana og Íraka, sem kostaði um
360.000 manns lífið og trúlega and-
virði 600 milljarða Bandaríkjadala.
Hér er og að finna ágæta greiningu
á íraskri „þjóðarsál“ og lesandanum
verður ljóst að sumt af því skelfileg-
asta, sem Saddam Hussein hefur
gerst sekur um átti sér traustar ræt-
ur í sögunni. Þar er ábyrgð Breta
mikil en þeir bjuggu þetta land til
1921 og lögðu þá grunn að flestum
þeim deilumálum, sem enn eru við
lýði. Það á t.a.m. við um afstöðuna til
Kuwait en traust hefð er fyrir því í
Írak og víðar í Mið-Austurlöndum að
litið sé svo á, að það land geti aldrei
talist sjálfstætt ríki. Sögulegar vís-
anir til þeirra Nebúkadnesars og
Hamúrabís fá loks einhverja merk-
ingu.
Uppruni Saddams er rakinn skil-
merkilega en hann verður ekki skil-
inn frá ættarbálksveldi, sem hann
hefur byggt upp og enn heldur velli í
Írak. Aburish fjallar ítarlega um víg-
væðingaráætlun Saddams og styður
túlkun sína traustum rökum á grund-
velli sannfærandi upplýsinga.
Umbætur
Ýmislegt kemur á óvart í frásögn
þessari. Fæstir gera sér líklega grein
fyrir því að Saddam Hussein inn-
leiddi margvíslegar umbætur á fyrstu
árum valdaferils síns í Írak. Eftir að
hafa þjóðnýtt olíuauðinn varði hann
gífurlegum fjármunum til að breyta
Írak í þróað velferðarríki. Sjúkrahús
og skólar risu, sveitir voru rafvæddar
og ráðist var gegn ólæsi. Staða
kvenna gjörbreyttist enda hefur Sad-
dam löngum verið vinsæll meðal
þeirra. Hann var enda verðlaunaður
af UNESCO fyrir framfarahuginn.
Vísast vilja menn þar á bæ gleyma
þeim verðlaunum sem fyrst.
Á sama tíma og þessu fór fram hóf-
ust hreinsanirnar, sem þegar var
ágæt hefð fyrir í Írak. Saddam var
þægur undirsáti en í fyllingu tímans
hrakti hann Bakr forseta frá völdum
og treysti alræði sitt. Á þeim rúmlega
20 árum hefur Saddam breytt Írak í
lögregluríki þar sem minnsta and-
staða er barin niður af fullri hörku.
Líf andstæðinga sinna telur Saddam
Hussein einskis virði; mannréttindi
fyrirfinnast ekki í landinu og vest-
rænir ráðamenn sameinast um það
eitt að auka enn á þjáningar þjóð-
arinnar með viðskiptaþvingunum.
Stjórnarandstaðan er sundruð og
máttlaus. Á fundi einum, sem efnt var
til í júní 1992 í Vínarborg og banda-
ríska leyniþjónustan CIA stóð fyrir,
lýstu samtök íraskra útlaga yfir því
að endalok einræðis Saddams væri
yfirvofandi. Sex árum síðar kvaðst
Madeleine Albright, utanrík-
isráðherra Bandaríkjanna, „hlakka til
þess að vinna með stjórninni“, sem
tæki við eftir fall Saddams.
Hún er nú eftirlaunaþegi.
Brjálsemi ógnarstjórnar, persónu-
dýrkunar og ættarveldis er gerð
ágæt skil í þessari vönduðu bók Said
K. Aburish, sem er áhugaverð lesning
fyrir alla þá, er leita skilnings á þess-
um arabíska Stalín og samtímasögu
Mið-Austurlanda.
Saddam Hussein – The Politics of
Revenge eftir Said K. Aburish. Papp-
írskilja útgefin 2001 af Bloomsbury.
Verð 1.875 krónur í Pennanum – Ey-
mundsson.
Arabískur Stalín
Saddam Hussein Íraksforseti minnir um flest á sovéska
einræðisherrann Jósef Stalín. Ásgeir Sverrisson segir frá
nýrri bók um Íraksforseta, sem enn er við völd þrátt fyrir hernað
og viðskiptaþvinganir Vesturlanda.
Reuters
Ógnarstjórninni fylgir hamslaus persónudýrkun: Íraskar konur hylla leiðtogann.
ORRUSTAN um Stalingrad er einn
mesti hildarleikur sögunnar og um
leið vendipunktur í seinni heimsstyrj-
öldinni því þar beið þýski herinn sinn
fyrsta stóra ósigur og í kjölfarið varð
öllum ljóst að dagar þriðja ríkisins
væru taldir. Sagan af orrustunni hef-
ur oft verið sögð í löngu máli og
stuttu, en bók Antonys Bevors lýsir
átökunum á einkar aðgengilegan og
grípandi hátt. Bókin líkist á köflum
spennandi skáldsögu og lesandinn á
það til að halda nánast niðri í sér and-
anum af spennu, þó vitanlega viti allir
hvernig fór.
Stalingrad, sem heitir nú Volgo-
grad, var ekki takmark hersveita
Þjóðverja sem sóttu í átt að Volgu
sumarið 1942. Ætlun Þjóðverja var að
ná tangarhaldi á olíulindum Sovét-
manna við Kaspíahaf en á endanum
varð Stalingrad takmark í sjálfu sér,
enda hét borgin í höfuðið á helsta
fjanda Hitlers og að auki gegndi hún
lykilhlutverki í októberbyltingunni
sem kom bolsévikkum til valda.
Framan af gekk Þjóðverjum allt í
haginn, enda voru þeir félagar Stalin
og Beria búnir að drepa alla helstu yf-
irmenn í sovéska hernum og Stalin
trúði ekki upplýsingum um að Þjóð-
verjar ætluðu að ráðast inn í Sovétrík-
in. Þegar kom að Stalingrad var Stal-
in aftur á móti ákveðinn í því að
borgin yrði ekki látin af hendi og í
hönd fór ein harðasta og blóðugasta
orrusta styrjaldarinnar sem tapaðist
ekki síst fyrir dómgreindarleysi
Adolfs Hitlers.
Beevor lýsir aðdraganda innrásar-
innar prýðilega í stuttu máli og einnig
hve þýski innrásarherinn kom illa
fram við andstæðinga sína, enda búið
að innræta þýsku hermönnunum það
að slavar væru ekki nema skör hærra
en skepnur, hvort sem um var að
ræða hermenn eða óbreytta borgara.
Blóð sakleysingjanna átti þó eftir að
koma yfir þá og þeirra þegar Rússar
seinna héldu inn í Þýskaland, en söku-
dólgarnir lágu þá í fjöldagröfum við
Stalingrad.
Það hátterni Beevors að flétta inn í
frásögnina bútum úr bréfum og dag-
bókum hermanna gerir bókina mann-
legri og um leið átakanlegri, því í stað
tölfræðilegrar upptalningar sér les-
andinn fyrir sér menn af holdi og
blóði. Þegar sovéskir herir lokuðu
sjötta þýska herinn inni í því sem
Þjóðverjar kölluðu ketilinn, kessel,
sátu yfir 250.000 manns þar fastir, þó
engin leið sé að segja nákvæmlega til
um fjöldann, og ekki komust nema
örfáir lífs úr þeim suðukatli. Þegar
þýski herinn gafst upp voru um
110.000 manns tekin höndum, flestir
Þjóðverjar, en einnig talsvert af Ítöl-
um, Rúmenum og Ungverjum og
mörg þúsund sovéskir liðhlaupar. Um
60.000 Þjóðverjanna létust af vosbúð
og illri meðferð og flestir hinna líka,
en óhætt að gera því skóna að allir lið-
hlauparnir hafi verið drepnir, ef ekki
á staðnum þá í þrælabúðum Stalins.
Orrustan um
Stalingrad
Stalingrad eftir Antony Beevor.
Penguin gefur út. 493 síðna kilja í
stóru broti með registri og við-
aukum.
Árni Matthíasson
Forvitnilegar bækur