Morgunblaðið - 28.02.2001, Blaðsíða 21

Á FUNDINUM fóru fram líflegar og
gagngerar umræður um flestar hlið-
ar framkvæmdarinnar og sú reynsla
metin og rædd með hliðsjón af því
hvernig menn vilja sjá menningar-
málastarf hér á landi þróast í framtíð-
inni. Frummælendur voru Þórunn
Sigurðardóttir, listrænn stjórnandi
Listahátíðar í Reykjavík og stjórn-
andi verkefnisins Reykjavík – menn-
ingarborg, Guðmundur Oddur Magn-
ússon, prófessor við Listaháskóla
Íslands, og Jón Proppé, myndlistar-
gagnrýnandi og sýningarstjóri, sem
jafnframt var fundarstjóri. Auk al-
mennra gesta voru mættir á fundinn
aðilar sem komu að framkvæmd ein-
stakra verkefna.
Lagt var upp með nokkrar meg-
inspurningar á fundinum en yfir-
skrift hans var menningarárið 2000 –
hvað gerum við svo? Þar var bent á að
flestum sem um menningarárið hefðu
fjallað beri saman um að vel hefði til
tekist. Engu að síður væri mikilvægt
að rýna í það hvernig skipulagi mála
hefði verið háttað, hvert litið var eftir
fyrirmyndum og hvaða lærdóm
mætti draga af verkefninu. Þá var
spurt að því hvaða áhrif menningar-
árið hefði haft á viðhorf stjórnvalda,
fyrirtækja og almennings til menn-
ingarstarfseminnar.
Ný vinnubrögð í stjórnun
Í inngangi sínum að umræðunum
byrjaði Jón Proppé á að velta upp því
sjónarmiði sem heyrst hefði víða að
menningin hefði verið „afgreidd“ á
síðasta ári og ládeyða ein blasti við.
Sagði Jón að fundarmenn teldu svo
ekki vera og hefði m.a. verið kallað til
fundarins til að ræða hvernig ætla
mætti að starf síðasta árs mundi skila
sér í áframhaldandi menningarstarfi.
Hann benti á að menningarárið hefði
verið langstærsta menningarverk-
efni sem Íslendingar hefðu tekið sér
fyrir hendur enda fólust ekki ein-
göngu í því hátíðarhöld í tengslum við
Reykjavík – menningarborg 2000,
heldur einnig listahátíð, kristnitö-
kuhátíð og landafundaafmælið, auk
ýmissa viðburða sem tengdust menn-
ingarstarfi á árinu.
Um stjórnun og framkvæmd þessa
flókna verkefnis sagði Jón að þar
hefði verið byggt upp, á stuttum tíma,
faglegt stjórnunarkerfi, sem sniðið
var að erlendum fyrirmyndum. Þar
hefði dreifing fjármagns verið mun
opnari en tíðkast hefði í menningar-
stjórnun í íslensku samfélagi um ára-
bil auk þess sem fagfólk hefði verið
fengið til verkefnisins. Þannig hefði
menningarstjórnun orðið sjálfstæð-
ari og laus við þá miðstýringu sem
fylgdi því fyrirkomulagi þegar stjórn-
un og úthlutun fjármagns var í hönd-
um stjórnskipaðra nefnda. Jón ítrek-
aði að lokum nauðsyn þess að halda
áfram á sömu braut í menningar-
stjórnun.
Fjármagni varið í nýsköpun
Þórunn Sigurðardóttir tók þvínæst
til máls, en í framsögu sinni gerði hún
ýtarlega grein fyrir þeim faglegu
stjórnunaraðferðum sem beitt var við
framkvæmd menningarársins og
reynslu sinni af því starfi. Hún sagði
umræðu á borð við þá sem lagt var
upp með á fundinum vera mjög brýna
að menningarárinu loknu. Mikilvægt
væri að listamenn og þeir sem létu sig
menningu varða litu á hvernig til
tókst og hvernig mætti byggja á
þeirri reynslu til frambúðar.
Þórunn sagði menningarborgina
hafa litið mjög til Helsinki við upp-
byggingu stjórnunarkerfis síns. Þá
hefðu þau lagt mikla áherslu á sjálf-
stæði gagnvart ríki og borg sem
styrktu verkefnið á jöfnum grund-
velli með veglegum hætti, en auk
þess var leitað mjög eftir samstarfi
við atvinnulífið. „Við lögðum áherslu
á að vera laus við öll pólitísk áhrif og
fengum fullt frelsi til þess. Við reynd-
um fyrst og fremst að nýta fjármagn-
ið sem við höfðum sem best og vinna
út frá skýrum forsendum,“ sagði Þór-
unn. Megnið af fjármagninu sem
menningarborgin hafði til umráða
var lagt í nýsköpun. „Peningarnir
voru veittir út í samfélagið, til ein-
staklinga og hópa sem fram höfðu
komið með góðar hugmyndir og
fengu þessir aðilar síðan svigrúm til
að stýra framkvæmd síns verkefnis.
Þannig var lögð var áhersla á að hug-
myndir og verkefnastjórnun kæmu
ekki frá einu og sömu skrifstofunni,“
sagði Þórunn og bætti við að lögð
hefði verið áhersla á að skilgreina
listahugtakið í mjög opnum og víðum
skilningi. Markmið menningarársins
hefðu verið að rjúfa einangrun menn-
ingarinnar gagnvart samfélaginu,
breyta hugmyndum manna um
menningu og skila einhverju inn í
framtíðina. Verkefnin hefðu verið
valin með tilliti til möguleika þeirra
að þessu leyti.
Þá ítrekaði Þórunn mikilvægi þess
að byggt yrði á reynslu og ávinningi
síðasta árs í áframhaldandi menning-
arstarfi. Þar þyrftu listamenn að
sýna stjórnvöldum aðhald, en benti á
að fyrsta skefið hefði þegar verið tek-
ið í átt að slíkri framtíðaruppbygg-
ingu með stofnun Menningarborgar-
sjóðs, sem Reykjavíkurborg og
menntamálaráðuneytið stæðu sam-
eiginlega að, en það fé sem af hefði
gengið við rekstur menningarborgar
verið lagt í sjóðinn sem stofnfé.
Guðmundur Oddur Magnússon
nefndi í stuttu erindi sínu þau góðu
áhrif sem menningarárið hefði haft á
rekstur Nýlistasafnsins, en Guð-
mundur hefur m.a. starfað í stjórn
safnsins. Þar væri um að ræða stofn-
un sem hefði verið fjársvelt um ára-
bil, og hefði það aukafjármagn sem
veittist rekstrinum verið eins og
vítamínsprauta, sem virðist ætla að
hafa áhrif fram í tímann. „Fyrirtæki
eins og Edda – miðlun og útgáfa eru
nú allt í einu farin að hlusta á okkur
og eru reiðubúin til samstarfs,“ sagði
Guðmundur en hann benti auk þess á
í máli sínu að fjármagn væri ekki for-
senda frumsköpunar í listum, aðeins
farvegur.
Þórunn tók undir þau orð Guð-
mundar að fjármagnið kæmi ekki
sköpuninni af stað, hins vegar væri
það mikilvægt til að búa listinni betri
ytri aðstæður og hefði menningar-
borgin litið á það sem sitt verksvið.
Þáttur hins almenna borgara
Miklar umræður urðu meðal við-
staddra að loknum framsöguerind-
um. Ósk Vilhjálmsdóttir myndlistar-
maður sagðist hafa saknað þess að
dagskrá menningarborgarinnar væri
beint nægilega til hins almenna borg-
ara og að hátíðarinnar sæi nægilega
stað í hversdeginum. „Því það er hlut-
verk verkefnis á borð við menning-
arborgina að brjótast inn í hvunndag
Jóns Jónssonar,“ sagði Ósk. Taldi
hún hátíðina Ljósin í norðri, sem
haldin var í nóvember, e.t.v. hafa náð
því markmiði en að öðru leyti hafi há-
tíðarhaldanna fyrst og fremst séð
stað í einstökum stórum verkefnum
og í samvinnu og samræðum milli
þeirra sem tilheyrðu afmörkuðum
hópi listamanna og listunnenda.
Þórunn Sigurðardóttir svaraði því
að vissulega fylgdu kostir og gallar
vali menningarborgarinnar á verk-
efnum. Þó hefði hún ekki heyrt þá
gagnrýni sem Ósk hefði lagt fram áð-
ur, margir hefðu hins vegar fundið að
því að of mikið væri dekrað við hina
og þessa hópa og lítið lagt í stóra við-
burði. Þórunn benti þó á að vegna
takmarkaðs fjármagns hefði ekki
verið hægt að styrkja mörg lík verk-
efni, en framboðið hefði að hennar
mati gefið ákveðið þversnið af ís-
lensku samfélagi.
Þá sagði Svanhildur Konráðsdótt-
ir, sem starfaði að útgáfu og kynning-
armálum menningarborgarinnar, að
könnun sem Gallup gerði á viðhorfum
Íslendinga til menningarborgarinnar
benti til almennrar ánægju svarenda,
ekki aðeins á höfuðborgarsvæðinu
heldur einnig á landsbyggðinni. Til
dæmis hefðu yfir 80% svarenda talið
dagskrána fjölbreytta, og framboð
viðburða hæfilegt. Hún benti þó á að
allt að því 30% svarenda segðust að
jafnaði ekki sækja listviðburði, en
engu að síður hefði þessi hluti sýnt já-
kvæði í garð menningarborgarinnar.
„Þannig held ég að tekist hafi að ná til
þeirra sem ekki skilgreina sig sem
njótendur menningar, að öllu jöfnu,“
sagði Svanhildur.
Samstarfið við atvinnulífið
Edda Jónsdóttir, framkvæmda-
stjóri Gallerís i8, beindi athyglinni að
samstarfi menningarlífs og atvinnu-
lífs. Sagðist hún óttast að fyrirtæki
teldu sig hafa verið þurrausin af
styrkjum við menningarstarf á liðnu
ári, og lokuðu nú fyrir allt slíkt sam-
starf. Svanhildur Konráðsdóttir sagði
þann ótta ástæðulausan, þar sem
könnun sem gerð hefði verið meðal 30
stærstu fyrirtækja landsins hefði
leitt í ljós mjög jákvætt viðhorf í garð
samstarfs af því tagi sem fram fór á
menningarárinu og sögðust 27 fyrir-
tæki ekki ætla að draga úr stuðningi
við menningarverkefni.
Þórunn Sigurðardóttir benti þó á
að samstarf af þessu tagi væri eflaust
háð sveiflum í hagkerfinu. Því væri
nauðsynlegt að standa vörð um sam-
starf við atvinnulífið og brýna fyrir
fyrirtækjum þann hag sem þau hefðu
af því að vera tengd menningarlífi.
Tal manna barst jafnframt að þátt-
um á borð við ólík sjónarmið menn-
ingarstarfs og fyrirtækjareksturs og
mikilvægis fjárhagslegs sjálfstæðis
menningarstarfsemi gagnvart mark-
aðsöflum. Að lokum beindi Egill
Ólafsson tónlistarmaður athyglinni
að þeirri útvötnun á stuðningi við
menningarstarfsemi sem hann telur
felast í of mörgum litlum styrkjum í
stað færri styrkja sem nægðu þá til
að koma viðkomandi verkefnum í
höfn. Þórunn Sigurðardóttir tók und-
ir það sjónarmið og sagði það hluta af
framtíðaruppbyggingu í menningar-
stjórnun að úthlutun fjármagns yrði
endurskipulögð með þeim hætti. Að
lokum sagðist Þórunn vona og telja
það mikilvægt að framhald yrði á
þeirri málefnalegu umræðu sem fram
hefði farið á fundinum.
Að byggja á reynslu
menningarársins
Haldinn var málfundur í
Leikhúskjallaranum sl.
mánudagskvöld um
nýyfirstaðið menningar-
ár 2000. Heiða Jóhanns-
dóttir fylgdist með
umræðunum.
Morgunblaðið/Kristinn
Jón Proppé, Guðmundur Oddur Magnússon og Þórunn Sigurðardóttir fluttu erindi.
’ Við lögðumáherslu á að vera
laus við öll pólitísk
áhrif og fengum fullt
frelsi til þess. ‘
LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 2001 21
BRESKI rithöfundurinn Philip Pull-
man hlaut á dögunum bresku barna-
bókaverðlaunin fyrir bók sína The
Amber Spyglass
sem er lokabókin
í þríleiknum His
Dark Materials.
Skaut hann þar
helsta keppinaut
sínum, J. K.
Rowling ref fyrir
rass.
Þríleikur Philip
Pullmans, His
Dark Materials, hefur vakið mikla
athygli í bókmenntaheiminum. Þar
þykir bæði bregða fyrir fágætri
sögusnilld í anda Astrid Lindgren en
einnig heimssköpun sem hefur verið
líkt við sagnaheim Tolkiens.
Fyrsta bókin kom út á íslensku
haustið 2000 í þýðingu Önnu Heiðu
Pálsdóttur og er titill hennar Gyllti
áttavitinn. Anna Heiða vinnur einnig
að því að þýða hinar tvær bækurnar.
Fyrsta bókin í þríleiknum – Gyllti
áttavitinn – gerist í heimi sem er
ekki ósvipaður okkar heimi en önnur
og þriðja bókin, The Subtle Knife og
The Amber Spyglass flakka á milli
margra heima.
Bókaforlagið Mál og menning hef-
ur tryggt sér útgáfurétt þessa þrí-
leiks á íslensku og er önnur bókin
væntanleg í haust.
Pullman fær
bresku barna-
bókaverðlaunin
Philip Pullman
DANSKI textíllistamaðurinn Helle
Abild heldur fyrirlestur í Skipholti 1
í dag, miðvikudag, kl. 12.30, í stofu
113. Hún er um þessar mundir
gestakennari við textíldeild LHÍ. Í
fyrirlestrinum fjallar Helle um staf-
ræna hönnun og segir frá rannsókn-
um sínum. Helle er búsett í San
Francisco og starfar þar sem kenn-
ari og hönnuður.
Fyrirlestur
um stafræna
hönnun
♦ ♦ ♦
 FISKAR undir steini – sex rit-
gerðir í stjórnmálaheimspeki er
eftir Hannes Hólmstein Giss-
urarson prófess-
or. Höfundur
fjallar um stjórn-
mál 20. aldar og
gerir stjórn-
málaátök ald-
arinnar upp.
Í frétta-
tilkynningu segir
m.a. „Tvær hug-
myndir af ætt
sósíalisma njóta
enn víðtæks fylgis, að sögn Hann-
esar. Önnur þeirra er sú að maður
megi aðeins skapa eitthvað, jafnvel
þótt öðrum sé að meinalausu, að
hann veiti öðrum hlutdeild í því.
Þessi hugmynd er einmitt ein meg-
inforsenda kröfunnar um félagsleg
réttindi. Hin hugmyndin er að mað-
ur skaði jafnan aðra með því að
nema einstök gæði náttúrunnar en
hennar hefur mjög gætt í um-
ræðum síðasta áratug tuttugustu
aldar um kvótakerfið í íslenskum
sjávarútvegi.“
Í bókinni gagnrýnir Hannes
þessar tvær hugmyndir í sex rit-
gerðum sem bera nöfnin Adam
Smith, Um réttlætishugtök Hayeks
og Nozicks, Auðlindaskattur í sögu-
legu ljósi, Fiskur, eignir og rétt-
læti, Rökin fyrir veiðigjaldi og
Veganestið inn í nýja öld.
Útgefandi er Félagsvísindastofn-
unar Háskóla Íslands og Háskóla-
útgáfan. Bókin er 211 bls., kilja og
kostar 2.990 kr.
Nýjar bækur
Hannes Hólm-
steinn Gissurarson
♦ ♦ ♦