Morgunblaðið - 13.03.2001, Síða 33

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 13. MARS 2001 33
Fyrir konur sem vilja
klæðast vel
Vorvörurnar komnar
Skólav
v
örðustíg 14
ERLER FASHION
UNDANFARIÐ
hafa netverjar og ýmis
fyrirtæki í tölvu-
bransanum mótmælt
harkalega reglugerð
menntamálaráðherra
sem bætti stefgjöldum
á tölvubúnað og staf-
ræna miðla af ýmsu
tagi. Ráðherra hefur
nú lækkað gjöldin og
gert mörg tölvutæki
undanþegin – en net-
verjar eru langt frá því
að vera ánægðir. Hvers
vegna? Það er okkar
mat að ráðherra hafi
ekki komið til móts við
mikilvægustu kröfu
okkar – kröfuna um réttlátt kerfi.
Gjaldtaka af þessu tagi er í eðli sínu
óréttlát.
Innflytjendur geisladiska hafa
áætlað að um 1.000.000 til 1.300.000
tómir geisladiskar verði fluttir inn á
þessu ári. Miðað við 35 kr. í stef-
gjöldum á hverjum diski eru það
„bara“ 35 milljónir króna.
Eftir málamiðlun ráðherra er
þessi ímyndaða tala komin niður í 17
milljónir króna. Óhætt er að fullyrða
að oft hafi meiri upphæðir vakið
minni athygli. Hvers vegna erum við
þá að kvarta?
Fyrirsjáanleg framtíð
Reynsla af tölvutækni segir okkur
afdráttarlaust að geymslugeta tölva
eykst og hún eykst hratt. Harðir
diskar hafa tvöfaldast að stærð á
fárra mánaða fresti undanfarin ár og
aukningin virðist ekkert vera að
hægja á sér. Stærri harðir diskar
skapa bæði beina og óbeina þörf fyr-
ir stærri afritunartæki – t.d. stærri
skrifanlega geisladiska.
Við getum því hæglega búist við
því að eftir 2–5 ár verði arftakar
geisladiskanna, skrifanlegu DVD-
diskarnir, orðnir allsráðandi á mark-
aðinum og jafn mikið eða meira not-
aðir en venjulegir diskar eru í dag.
Samkvæmt glænýrri reglugerð
menntamálaráðuneytisins er gjaldið
á þeim 50 kr/disk (var áður 100 kr).
Eðlileg, fyrirsjáanleg atburðarás fel-
ur sem sagt í sér lágmark þreföldun
á innheimtum stefgjöldum frá tölvu-
notendum, óháð því hvernig nýju
diskarnir eru notaðir.
Raunveruleg gjaldtaka mun
reyndar örugglega aukast meira en
þrefalt því notkun tækja af þessu
tagi er enn í örum vexti og almenn-
ingur er enn að læra að nýta sér þau.
Það er ekkert óraunhæft að gera
ráð fyrir að innheimt gjöld vegna
DVD- og geisladiska tífaldist á
næstu árum – alveg án þess að fram-
lag þeirra sem þiggja stefgjöldin til
samfélagsins aukist neitt eða komi
málinu yfir höfuð við. Maður getur
því spurt sig: Eiga þessir menn ekki
að vinna fyrir peningum sínum eins
og aðrir? Eiga tölvunotendur að
borga sífellt meira í stefgjöld ein-
göngu vegna eðlilegra tæknifram-
fara? Það er stóra spurningin og
málamiðlun ráðherra svarar henni
ekki – helmingslækkun stefgjald-
anna (úr 35 kr/disk í 17 kr.) mun
hverfa með öllu og snúast við svo um
munar á örfáum árum.
Vandinn liggur í því að höfundalög
gefa ákveðinni stétt rétt til að inn-
heimta „skatt“ af
tækniframförum, án
þess að nema óljóst
samband sé milli starf-
semi stéttarinnar og
tækninnar sem um
ræðir. Það er eins og að
greiða rithöfundum
stefgjöld af öllu sem
getur geymt texta: seg-
ulböndum, geisladisk-
um, auðum blöðum,
húsveggjum (sbr.
veggjakrot).
Augljóslega gengur
það ekki upp. Hug-
myndin er ónýt, það á
að henda henni og
byrja upp á nýtt – til
dæmis með því að leggja stefgjöld
beint á frumritin, þ.e. þegar þú kaup-
ir eintak þá kaupir þú í leiðinni rétt
til að afrita það nokkrum sinnum til
einkanota (þessi deila snýst nefni-
lega ekki um þjófnað, heldur löglega
afritun til einkanota).
Slæmt fordæmi
Ef hugsunin bak við þessa reglu-
gerð þykir eðlileg og viðunandi er
bara tímaspursmál hvenær lögð
verða á fleiri sambærileg gjöld.
Hvernig líst ykkur á tilhugsunina
um stefgjöld á gagnaflutningi yfir
Netið? En þegar símar breytast í
net-tæki og þú neyðist til að borga
stefgjöld af því að tala við lækninn
þinn? Er nokkurt vit í því? Enginn
eðlismunur er á slíkri innheimtu og
stefgjöldum á óskrifuðum geisla-
diskum og netverjar óttast að þetta
sé einmitt framtíðin – ef við sættum
okkur við stefgjöld á geisladiskum,
þá hljótum við að sætta okkur við
stefgjöld á netnotkun og almennum
samskiptum líka.
Barátta hagsmunaaðila fyrir slík-
um gjöldum er þegar hafin erlendis:
af hverju haldið þið að það sé svona
mikið kvartað undan Napster og
MP3-tækni? Ekki vegna þess að
geisladiskasala hefur minnkað
(þvert á móti hefur hún aukist), held-
ur vegna þess að verið er að venja al-
menning á þá hugmynd að Netið
valdi höfundum og útgefendum
tekjutapi og það þurfi að bæta þeim
það upp... til dæmis með ígildi stef-
gjalda.
Auðvitað er það bara vitleysa.
Reynslan hefur sýnt að þeir lista-
menn sem fá mesta umfjöllun, mesta
auglýsingu – og mesta ólöglega afrit-
un – selja flestar plötur og flesta tón-
leikamiða. Allt bendir til þess að af-
ritunin sem fer fram með aðstoð
Netsins (hvort sem hún er lögleg eða
ekki) sé einfaldlega góð auglýsing
sem skilar sér í aukinni plötusölu.
Ég skora hér með á listamenn að
hætta að óttast Netið og byrja að
nýta sér það!
Styrkjum listamennina
Að lokum, til að fyrirbyggja allan
misskilning, vil ég taka það fram að
mér líkar mjög vel við listamenn og
skemmtikrafta. Megi þeir græða
sem mest og best – ég nýt þess að
borga þeim fyrir góða þjónustu,
hvort sem það eru tónleikamiðar,
leigumyndbönd, tónlistardiskar eða
bækur.
Ég nýt þess að miklu leyti vegna
þess að ég ræð hvaða listamenn ég
styrki og hvaða þjónustu ég borga
fyrir. Ég ræð hins vegar engu um
hver fær stefgjöldin af tómu geisla-
diskunum mínum og mér finnst það
miður.
Ég hef skoðanir á tónlist og kvik-
myndum og vil greiða atkvæði með
aurum mínum um hvaða listamenn
njóta velgengni. Ég vil hins vegar
ekki vera neyddur til að styrkja
Magnús Kjartansson því ég hlusta
ekki á verk hans.
Mikilvægi þess
að mótmæla
stefgjöldum
Bjarni Rúnar
Einarsson
Höfundur er tölvunarfræðingur og
er í stjórn Félags íslenskra netverja.
Gjaldtaka
Eiga tölvunotendur að
borga sífellt meira í
stefgjöld, spyr Bjarni R.
Einarsson, eingöngu
vegna eðlilegra tækni-
framfara?
ÞÓ ÉG hafi farið
nokkuð vel með það er
ég mikill aðdáandi
Halldórs Blöndal nú-
verandi forseta Alþing-
is. Hann er þinglegasti
hagyrðingur landsins
síðan Jón á Akri dó.
Það er í skjóli aðdáunar
minnar og vináttu okk-
ar Halldórs, sem ég nú
vil fá að gera stutta at-
hugasemd við nýleg orð
hans.
„Mannréttindi eru
hvergi meiri en hér á
landi“, segir forseti Al-
þingis í viðtali við
Morgunblaðið 06.02.2001.
Leitt er að verða nú að benda
gömlum íslenskukennara á það, að
orðið mannréttindi flokkast sem
nafnorð og stigbreytist því ekki.
Enda er hugtakið, fræðilega séð,
mjög ósveigjanlegt þó það taki bæði
þolfalli og þágufalli eins og gengur
með hvaaðeina sem veita má eða
þiggja. En mannréttindi eru, ef satt
skal segja, talin ófrávíkjanleg (in-
alienable). Þau þarf að virða í hverju
tilviki – öðru vísi eru þau fjarstödd.
Þar gildir að vera eða vera ekki.
Hálfkák stigbreytingarinnar er ónot-
hæft.
Oft heyrum við líka sagt að hér sé
„meira lýðræði“ en annarstaðar. En
lýðræði er líka nafnorð og stigbreyt-
ist ekki heldur. Það er með þessi orð
líkt og nafnorðið skipun. Þeim er
annað hvort hlýtt eða þeim er ekki
hlýtt. Þar sem jafnræði og öðrum
mannréttindum er ekki hlýtt þar er
hvorki meira eða minna lýðræði. Þar
er ekkert lýðræði. Þörfin fyrir sí-
felldar fullyrðingar um
það, að hér sé allt mest
og best kemur þessu
máli ekki við, hversu
hastarlega sem sú þörf
herjar nú á flesta lands-
menn, ýmist sem elli-
glöp eða ungæðisflaust-
ur. Veruleiki og ósk-
hyggja fara illa saman.
Sé á hinn bóginn
spurt og svarað í hrein-
skilni þá eru varla
nokkrar líkur á því að
hér sé nú lýðræði.
Enda höfum við ekki
haft lýðræðislega
stjórnarskrá í gildi
nema hálfan áratug – eða síðan 1995.
Fyrsta lýðræðislega stjórnarskrá
landsins með jafnræðisákvæði og
öðrum mannréttindum var sam-
þykkt á Þingvöllum, með hönd hvers
einasta þingmanns á lofti, á þjóðhá-
tíðardaginn 1994. Í glöðu sólskini og
svanir flugu yfir.
En var það nóg?
Stjórnarskrá er vissulega for-
senda lýðræðis. En lýðræði virkjast
ekki nema valdamenn skilji texta
stjórnarskrárinnar og hafi fullan
vilja til að fara eftir honum. Það þarf
oft a.m.k. tvær kynslóðir valdhafa til
að virkja síðborna lýðræðisstjórnar-
skrá. Ef það þá tekst.
Rússar eiga t.d. nú í vanda þó
stjórnarskrá þeirra væri breytt hálf-
um áratug fyrr en okkar plaggi.
Enn er stjórnarskrá þeirra bara
plagg, sem enginn virðir. Hérlendis
er nánast sama ástandið þó Hæsti-
réttur Íslands sé að vísu með til-
raunastarfsemi á þessu sviði. Seinast
þann 19. desember s.l. þegar giftum
og kvæntum öryrkjum voru dæmd
réttindi í samræmi við jafnræðis-
ákvæði 65. greinar stjórnarskrárinn-
ar nýju. En í kjölfar þess dóms gáfu
a.m.k. 5 ráðherrar: Björn Bjarnason,
Halldór Ásgrímsson, Geir H.
Haarde, Ingibjörg Pálmadóttir og
Davíð Oddsson, hvert í sínu lagi, út
keimlíkar yfirlýsingar, svo látandi:
„Ef mig hefði grunað að svona
hæstaréttardómur yrði afleiðing af
stjórnarskránni 1995 hefði ég aldrei
samþykkt hana“.
Þetta eru heiðarlegar og opinská-
ar yfirlýsingar. Það ber að virða. En
svona meldingar koma frá kynslóð
eða kynslóðum, sem ekki hafa reynst
færar um að skilja og útfæra hina
„nýstárlegu“ hugsun plaggsins frá
1994, sem taka átti gildi strax árið
1995.
Meðan ráðamenn hugsa svona er
stjórnarskrá okkar enn bara plagg.
Hér er því hvorki mesta eða
minnsta lýðræði í heimi. Lýðræði er
hér ekki í framkvæmd og verður það
varla í bráðina. En áhugi á því fer
hægt vaxandi. Framkvæmd þess
verður að bíða enn um sinn.
Ég vil að lokum þakka Morgun-
blaðinu fyrir að hafa undanfarið birt,
svo til möglunarlaust, nokkra grein-
arstúfa frá mér áhrærandi málefni
öryrkja og skylda þætti.
Frá minni hendi er málið nú tæmt.
Dálítil athuga-
semd að lokum
Þorgeir Þorgeirson
Þjóðfélagsmál
Lýðræði virkjast ekki
nema valdamenn skilji
texta stjórnarskrár-
innar, segir Þorgeir
Þorgeirson, og hafi vilja
til að fara eftir honum.
Höfundur er öryrki
og ellilífeyrisþegi.