Morgunblaðið - 13.03.2001, Blaðsíða 38

UMRÆÐAN
38 ÞRIÐJUDAGUR 13. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
D
anskur fræðimaður,
Per Fibæk Laur-
sen, hélt því fram í
dagblaðinu Politik-
en fyrir skömmu
(10. febrúar) að hugvísindamenn
gætu ekki gert neitt tilkall til
hlutverks vitundarvarðarins í
samfélaginu umfram aðra. Laur-
sen segir að hugvísindamenn
telji sig gagnrýnin „intellektúöl“
og hafna yfir þröng áhugasvið
sín, en það sé blekking. Hugvís-
indamenn ofmeta sjálfa sig, að
mati Laursen: „Við höfum enga
sérstaka heimild til að hefja okk-
ur yfir hagsmunaárekstrana sem
gegnsýra samfélagið og tala eins
og við vitum hvað er almenningi
fyrir bestu.“ Laursen segir að
þessi almenna skilgreining á
hugvísindamönnum sem vitund-
arvörðum geri í raun lítið úr
menntun þeirra og sérþekkingu.
Hugvísindamenn ættu frekar að
líta á sig eins og læknar, hjúkr-
unarfræð-
ingar og
kennarar líta
á sig, að mati
Laursen, það
er sem sér-
fræðinga á
tilteknu sviði sem sinni störfum
sínum samkvæmt siðareglum
sinnar greinar.
Laursen grefur undan valdi
hugvísindamanna í grein sinni á
réttmætum forsendum. Það er
ekkert í eðli hugvísindalegrar
menntunar sem gerir hugvís-
indamenn dómbærari en annað
fólk á siðferðileg efni, né heldur
víðsýnni, frjálslyndari eða gagn-
rýnni.
Vald hugvísindamanna yfir
ákveðnum hluta opinberrar um-
ræðu á sér sögulegar ástæður.
Það má að minnsta kosti rekja
það aftur til upplýsingaraldar.
Hér á landi má finna ákveðið
upphaf að upplýstum orðræðu-
hætti í verkum Magnúsar Steph-
ensens. Í valdi menntunarlegra
yfirburða og menningarlegrar
(prentunarlegrar) einokunar-
aðstöðu sinnar hér á landi um og
eftir aldamótin átjánhundruð
mótaði Magnús í vissum skiln-
ingi nýjan orðræðuhátt sem
rómantíkerarnir tóku upp eftir
honum. Frá og með veldistíma
Magnúsar varð með öðrum orð-
um til orðræðusamfélag mennta-
manna hér á landi sem stóð utan
við klerkaveldið og tók raunar
að sér það boðunar- og kenn-
arahlutverk sem eingöngu
klerkastéttin hafði gegnt áður.
Þessi nýi orðræðuháttur ein-
kenndist einkanlega af fjöl-
breytilegri menntun tiltekinna
höfunda en einnig af því að í
honum birtist ákveðið heim-
spekilegt viðhorf, það er að
segja viðhorf gagnrýnandans.
Hlutirnir voru ekki aðeins skoð-
aðir í ljósi kristinnar kenningar
heldur voru þeir settir í verald-
legt og sögulegt samhengi og
skoðaðir í gagnrýnu ljósi skyn-
seminnar. Formbirting þessa
nýja orðræðuháttar var ritgerð-
in eða tímaritsgreinin en hún var
helsta vopn Magnúsar og ann-
arra upplýsingarmanna í boðun
hinnar nýju stefnu – raunar varð
ritgerðin til sem sjálfstæð bók-
menntagrein á upplýsingaröld
hér á landi enda ekki gefin út
nein tímarit fyrir þann tíma.
Fjölnismenn voru arftakar
Magnúsar í þessum efnum. Þeir
héldu uppi hinum menntaða orð-
ræðuhætti í tímariti sínu og
fylgdu raunar stefnu Magnúsar í
flestu, bæði í boðun skynsem-
istrúarinnar og í bókmennta-
skrifum.
Hugvísindamennirnir halda
enn uppi merki hinnar upplýstu
skynsemi í íslenskum fjölmiðlum
samtímans. Þeir einoka þó ekki
umræðuvettvanginn eins og
Magnús gerði og arftakar hans á
nítjándu öld. Þeir eiga í mikilli
samkeppni við harðsvíraðan hóp
fjölmiðlabrunara sem þeir hafa
sjálfir kallað kjaftastéttirnar í
niðurlægingartón („the chatter-
ing classes“ upp á ensku) en það
eru þáttastjórnendur, félagsvís-
indamenn, listrýnar, dálkahöf-
undar og menningarvitar (það er
„intellektúöl“) af ýmsu tagi, eins
og íslenskur heimspekingur skil-
greindi hópinn nýlega.
Erlenda hugtakið „intellect-
uel“ hlaut núverandi inntak sitt í
svokölluðu Dreyfusarmáli í
Frakklandi undir lok nítjándu
aldar þar sem hópur mennta-
manna, rithöfunda og listamanna
lagði frá sér skruddurnar, penn-
ana og penslana og hélt út á göt-
ur Parísar og mótmælti með-
ferðinni á Alfred Dreyfus,
gyðingi sem var ákærður fyrir
að hafa njósnað fyrir Þjóðverja
og grafið þannig undan þjóðrík-
inu. Mótmælendurnir kölluðu sig
„intellektúölin“, það er hinir
vitsmunalegu, af talsverðu steig-
urlæti og töldu að kerfið væri að
firra sig ábyrgð og ala á gyð-
ingahatri með réttarhöldunum.
Dreyfus var ekki sakfelldur og
töldu „intellektúölin“ sig hafa
sigrað og til varð þessi franska
hefð hinna vitsmunalegu mót-
mælenda sem hópast hafa út á
götur við ýmis tækifæri í gegn-
um tíðina að baula á kerfið. Há-
punkti náði hún sennilega í maí
’68 þegar brennandi vitar voru á
hverju horni í París.
Þessi hefð hefur ekki náð mik-
illi útbreiðslu út fyrir Frakkland
og raunar hefur orðið „intellekt-
úal“, eins og íslenska orðið vit-
undarvörður, haft á sér frekar
neikvæða og niðrandi merkingu
en hitt. Samkvæmt Laursen hin-
um danska er þetta heldur ekki
hlutverk sem hæfir hugvísinda-
mönnum. Þeir eiga að einbeita
sér að sínu og sennilega er
ástæða til þess að taka undir
það. Sérfræðihokur þeirra má
hins vegar ekki blinda þeim sýn
á sjónarmið annarra stétta,
hvort sem það eru kjaftastéttir
eða aðrar stéttir, og verða til
þess að tiltekin svið mannlífsins
verði einungis sérfróðum til um-
fjöllunar. Um það eru hins vegar
dæmi sem jaðra við útilokun.
Nýlega mætti hámenntaður
stjórnmálafræðingur ungum og
óreyndum manni í sjónvarpssal
þar sem ræða átti þjóðern-
ishyggju. Ungi maðurinn var
óöruggur enda að verja vafasam-
an málstað öfgakenndra þjóð-
ernissinna. Það óð hins vegar á
stjórnmálafræðingnum sem vitn-
aði ítrekað til lærdóma sögunnar
sem ungi maðurinn hafði ýmist
lítið veður af eða litlar forsendur
til að túlka. Stjórnmálafræðing-
urinn hæddist að þekkingarleysi
unga mannsins og bað hann vin-
samlegast að lesa sig til um sög-
una áður en hann tæki aftur til
máls á opinberum vettvangi.
Boðskapurinn: Hinir mennt-
unarlausu skulu ekki dirfast að
taka til máls.
Brennandi
vitar
Hinir menntunarlausu skulu ekki
dirfast að taka til máls.
VIÐHORF
Eftir Þröst
Helgason
trhe@mbl.is
ÉG ER fulltrúi
Reykjavíkurborgar í
ferðamálaráði Íslands,
stjórn Ráðstefnuskrif-
stofu Íslands og Upp-
lýsingamiðstöðvar
ferðamála í Reykjavík
og hef unnið að ferða-
málum og þróun þeirra
undanfarin tíu ár. Að
auki bý ég í næsta ná-
grenni við flugvöllinn í
Vatnsmýri og veit fátt
skemmtilegra en að
fylgjast með flugvélum
á góðum degi, – tók
reyndar nokkra flug-
tíma hér einu sinni.
Hef mörg undanfarin ár svo sem
alltaf talið flugvöllinn sjálfsagðan
hlut í daglegu lífi okkar Reykvík-
inga og ekki talið nein rök fyrir því
að gera breytingu þar á.
Ég skipti um skoðun
Ég ætla að greiða atkvæði með
því að Vatnsmýrarsvæðið verði not-
að til annarra þarfa en flugumferð-
ar eftir sextán ár og með því að
greiða atkvæði á þann veg, gef ég
skipulagsfræðingum og frumkvöðl-
um nýrra atvinnugreina til kynna,
að þeir megi til með að reikna með
þessu svæði til mikilvægari nota í
framtíðinni, þrátt fyrir áhuga minn
á flugvélum.
Í fyrsta lagi gerði ég mér grein
fyrir því, að þetta mikilvægasta
skipulags- og þróunarmál í sögu
Reykjavíkur snýst ekki um mig,
heldur ber mér að líta til framtíðar
og reyna að gera mér grein fyrir
stöðu mála eftir sextán ár. Með öðr-
um orðum, – það stendur ekki til að
flytja flugumferð frá Reykjavík fyr-
ir kaffi á morgun. Allar forsendur
verða því að miðast við þróun allra
þátta málsins á næstu sextán árum.
Svo á ég fjögur
börn. Og reyndar
miklu fleiri, ef áhugi
minn á landi og þjóð er
talinn með.
Ég er t.d. þeirrar
skoðunar, að eitt mik-
ilvægasta hagsmuna-
mál höfuðborgarsvæð-
isins sé að efla
ferðaþjónustu á lands-
byggðinni. Þar sé á
ferðinni mjög þýðing-
armikið þróunarstarf í
atvinnumálum fyrir
landið allt og enn ein
leiðin til þess að auka
starfsmöguleika upp-
vaxandi kynslóða í framtíðinni og til
að auka samkeppnishæfni Íslands
við önnur lönd um unga fólkið.
Liður í því að auka þessa sam-
keppnishæfni er að flytja flugstarf-
semi úr Vatnsmýrinni.
Liður í því líka er að stórefla
samgöngur á landinu og beita til
þess allri nýjustu tækni og orku-
gjöfum sem við höfum tak á. Eftir
sextán ár trúi ég því að við verðum
búin að leggja hraðflutningabraut
af einhverju tagi um höfuðborgar-
svæðið og til Suðurnesja. Eftir sext-
án ár trúi ég því að við verðum búin
að leggja hálendisveg milli lands-
hluta, stórbæta núverandi vegakerfi
með jarðgöngum og þétta byggðir,
bæði á höfuðborgarsvæðinu og á
landsbyggðinni.
Innan sextán ára trúi ég því að
miklar breytingar hafi orðið á inn-
anlandsflugi. Og innan sextán ára
trúi ég því, að okkur hafi tekist að
gera breytingar á millilandaflugi.
Ég trúi því nefnilega og treysti, að
okkur hafi þá tekist að koma á milli-
landaflugi til flugvalla á Egilsstöð-
um og Akureyri, a.m.k. að sum-
arlagi, allt þáttur í því að laða
erlenda gesti að þeirri margvíslegu
upplifun sem felst í menningar-
tengdri ferðaþjónustu íslenskrar
þjóðar.
Með þetta í huga vil ég, að Vatns-
mýrarsvæðið verði tekið undir
byggð, íbúðabyggð og byggð til efl-
ingar háskólastarfsemi, þekkingar-
iðnaðar og rannsókna. Í þeirri þró-
un felst lífsnauðsynlegt tækifæri
okkar fyrir uppvaxandi kynslóðir til
þess að efla og fjölþætta íslenskt at-
vinnulíf. Af þeim meiði munu
spretta ný og spennandi störf fyrir
framtíðarfólk þjóðarinnar allrar.
Ég vil að endingu hvetja Reyk-
víkinga til þess að taka þátt í at-
kvæðagreiðslunni um framtíð
Vatnsmýrarinnar og hvetja alla til
þess að reyna að horfa eins langt til
framtíðar og þeim er unnt. Gefa um
leið skipulagsaðilum til kynna, til
hvers nýta megi þetta dýrmæta
landsvæði í framtíðinni.
Saman getum við svo eftir sextán
ár tekið barnabörnin í tíu mínútna
lestarferð til Keflavíkur til að horfa
á flugvélar.
Ég, um mig?...
Helgi Pétursson
Flugvöllur
Saman getum við svo
eftir sextán ár, segir
Helgi Pétursson, tekið
barnabörnin í tíu mín-
útna lestarferð til
Keflavíkur til að horfa
á flugvélar.
Höfundur er borgarfulltrúi og
formaður samgöngunefndar
Reykjavíkur.
NÚ liggur fyrir að
Reykvíkingar kjósi
um framtíð Reykja-
víkurflugvallar laug-
ardaginn 17. mars.
Það má til sanns veg-
ar færa að jákvætt sé
að íbúar höfuðstaðar-
ins fái að tjá sig um
eins stórfelldar breyt-
ingar og aflagning
flugvallar þeirra er.
Þó gerist áleitin sú
spurning, hvers vegna
verið sé að eyða 30
milljónum í kosningu
um málefni þar sem
niðustaðan virðist
vera borðleggjandi, ef
eitthvað er að marka bæði form-
legar og óformlegar skoðanakann-
anir sem gerðar hafa verið um
málið. Niðurstöður þeirra benda
til þess að tveir af hverjum þrem-
ur borgarbúum séu því mótfallnir
að flytja flugvöllinn úr Vatnsmýr-
inni.
Við skulum skoða hvaða hvatar
liggja að baki þeirri herferð sem
nú er í gangi við að koma flugvell-
inum burt úr Vatnsmýrinni.
Það hefur verið rætt um hætt-
una sem skapast við aðflug yfir
miðbæ Reykjavíkur. Það þarf ekki
flókna tölfræði til að sýna fram á
að fólki sem á leið um miðbæinn í
leik eða starfi, stafar miklu meiri
hætta af bílaumferð en flugum-
ferð. Það er því hæpin forsenda
fyrir flutningi flugvallarins að ör-
yggi fólks standi slík ógn af nær-
veru hans að það réttlæti fram-
kvæmdirnar enda má benda á að
aðflugsleiðir við erlenda flugvelli
eru gjarnan yfir þéttbýlissvæðum
án þess að það þyki tiltökumál frá
öryggissjónarmiði.
Þá hefur verið bent á ónæðið
sem af flugumferð stafar, en þar
fara fremstir í flokki einstaklingar
sem ekki verða sjálfir fyrir truflun
af völdum vélagnýsins. Þetta atriði
verður að skoða í
réttu samhengi fram-
tíðarskipulagsins
margrómaða. Verði af
flutningi flugvallar-
starfseminnar munu
stórvirkar vinnuvélar
koma á staðinn til að
rífa upp flugvöllinn,
aka eða sigla burtu
með jarðefni sem ein-
hvers staðar verður
að urða, síðan hefjast
byggingarfram-
kvæmdir sem standa
munu einhver ár og á
meðan verða gröfur,
vörubílar, steypubílar,
kranabílar, o.s.frv.,
með tilheyrandi hljóðmengun og
útblæstri, á þönum um hverfið
daginn út og inn.
Svo þegar allt er byggt og fólk
flutt inn, þá verða þarna á annan
tug þúsunda fólks sem þarf að
koma sér í og úr vinnu, skóla og
verslun með tilheyrandi akstri.
Það er því vafasamt að ónæðið
verði minna eftir en áður.
Að lokum hefur því verið kastað
fram að útlendingar hafi ekki til
siðs að vera með flugvelli innan
borgarmarka og að við ættum að
taka það til fyrirmyndar. Þessu er
auðsvarað með tilvitnun í Alex
Wall, bandarískan arkitekt og pró-
fessor í skipulagsfræðum við
Tækniháskólann í Karlsruhe, sem
kom hingað til lands í boði Arki-
tektafélags Íslands fyrir skömmu.
Hann sagði hreint út að flugvöll-
urinn væri ein af perlum Reykja-
víkur, sem yki á fjölbreytileika
borgarinnar, og stuðlaði að vernd-
un Vatnsmýrinnar, andstætt því
sem nýja byggðastefnan myndi
gera. Þá sagði hann að erlendis
hefðu borgir byggst upp í kringum
járnbrautarstöðvar, löngu áður en
flugvellir komu til sögunnar. Síðan
hefðu flugvellir verið byggðir eins
nærri borgunum og kostur var.
Við allt þetta bætist að verið er
að fjárfesta fyrir hálfan annan
milljarð í viðgerðum og viðhaldi á
núverandi flugvelli, á grundvelli
þess að þegar er búið að ákveða að
hann verði á sínum stað til ársins
2016.
Í höfuðborginni eru ekki til
nægir fjármunir til að reka leik-
skóla, sjúkrahús eða öldrunar-
heimili svo mannsæmandi sé, en
flugvallarandstæðingum í borgar-
stjórn vex ekki í augum að reiða
fram ótalda milljarða til að leggja
niður skammlausan flugvöll og
byggja nýjan á hraunbreiðu suður
við Straumsvík.
Því er ekki laust við að ýmsar
samsæriskenningar fæðist um
þetta mál og áleitnar spurningar
vakna um hverjir hafa hag af því
að í þessar framkvæmdir verði
ráðist þó ekki verði reynt í að
greina þau mál frekar hér.
Í ljósi þess fjölda sem augljós-
lega lítur á þetta ráðabrugg sem
fásinnu þá er eðlilegt að fólk verði
andvaralaust og láti undir höfuð
leggjast að kjósa um málefnið.
Fyrir alla muni látið það ekki
henda því minnihlutinn er ákafur
og mun smala stuðningsmönnum
sínum miskunnarlaust á kjörstað.
Það er því brýnt að allir mæti á
kjörstað til að lýðræðislegar kosn-
ingar nái fram að ganga.
Um hvað snýst málið?
Sigurður Ingi
Jónsson
Flugvöllurinn
Flugvöllurinn, segir
Sigurður Ingi Jónsson,
er ein af perlum Reykja-
víkur, að mati prófess-
ors í skipulagsfræðum.
Höfundur er yfirmaður við-
skiptamótunar Íslandssíma.