Morgunblaðið - 13.03.2001, Síða 40

UMRÆÐAN
40 ÞRIÐJUDAGUR 13. MARS 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÓLAFUR K. Níel-
sen skrifar í grein
sinni í Morgunblaðinu
8. mars sl. að viðbrögð
skógræktarmanna við
að hann lýsi áhyggjum
af aukinni skógrækt á
rjúpnastofninn ein-
kennist af ,,sárindum,
reiði og vandlætingu“.
Ekki kannast undir-
ritaður við að hafa
orðið var við sárindi,
reiði eða vandlætingu,
enda hljóta menn að
mega vera ósammála
án þess að því fylgi til-
finningasemi. Hvorki
geri ég athugasemdir
við rannsóknaniðurstöður Ólafs né
þekkingu hans á varpháttum rjúp-
unnar. Reyndar met ég hans fram-
lag til þekkingar á rjúpunni mikils.
Hins vegar er ég ósammála því að
hægt sé að draga þá ályktun að
skógrækt sé hættuleg rjúpnastofn-
inum út frá þeim rannsóknaniður-
stöðum sem fyrir liggja og þeirri
þekkingu sem til staðar er.
Ólafur heldur því fram að ,,allar
lífverur séu aðlagaðar ákveðinni
gerð búsvæða og þar og aðeins þar
fái þær þrifist“. Þessi fullyrðing
stenst ekki, því eins og flestir líf-
fræðingar vita eru lífverur mjög
misjafnlega bundnar við tiltekin
búsvæði. Margar lífverutegundir
geta nýtt sér mjög ólík búsvæði.
Aðlögunarhæfni lífvera að breyt-
ingum á umhverfinu er hreinlega
forsenda fyrir lífi á jörðinni. Rjúp-
an er ein þeirra tegunda sem nýtir
sér mismunandi búsvæði t.d. eftir
árstímum. Hún veit ekki að hún sé
,,berangursfugl“. Rjúpnahreiður
hafa fundist í hávöxnum birki-,
lerki- og greniskógum og hún legg-
ur sér ekki einungis birkibrum til
goggs heldur einnig brum víðis,
aspar og lerkis og frá einum skóg-
ræktanda fréttist að hún hafi étið
brum á grenitoppum sem stóðu
upp úr snjó. Hún virðist því hafa
talsverða aðlögunarhæfileika. Rétt
er sem Ólafur nefnir í grein sinni
að láglendismóar og lágheiðar
nærri sjó séu þýðingamestu upp-
eldisstöðvar rjúpunnar. En stafar
það e.t.v. af því að þessi landgerð
er mjög útbreidd samanborið við
skóglendi frekar en að rjúpan kjósi
heldur að verpa þar en í skóglendi?
Er rjúpan e.t.v. ,,berangursfugl“ í
Skandinavíu af því að samkeppni
frá öðrum tegundum hænsnfugla í
skógunum þrýstir henni út?
Það er nokkuð vel þekkt að af-
koma fugla á fyrsta ári ræður
stofnbreytingum rjúpunnar, en
ekki t.d. varpárangur. Í grein eftir
Ólaf í Blika 1997 kemur reyndar
fram að afföllin eiga sér einkum
stað að vetrarlagi. Það hlýtur þá að
þurfa að skoða áhrif skógræktar á
afkomu rjúpna á fyrsta árinu, eink-
um að vetrarlagi, frekar en áhrif
skógræktar á varplönd rjúpunnar.
Ólafur gerir mikið úr fyrirhug-
uðu umfangi timburskógræktar,
sem er um 750 ferkílómetrar á
landinu öllu næstu 40 árin. Það er
rétt. Svo reiknar hann út að þetta
land gæti gefið af sér 50-60.000
rjúpuunga árlega miðað við varp-
þéttleikann 10 pör á km². Það er
einnig rétt. Síðan ályktar hann að
timburskógrækt á þessari land-
stærð leiði til þess meira eða minna
að þessi fjöldi rjúpna tapist úr
stofninum að haustlagi. Er það
rétt? Ólafur gefur sér að rjúpur
verpi ekki í timburskógi, sem er
ekki endilega rétt, en þótt það væri
rétt þá gefur hann sér einnig að
þær verpi hvergi annars staðar
heldur, þ.e. að þær geti ekki flutt
sig um set.
Þéttleiki varppara rjúpu í mó-
lendi er frá 1 og upp í 40 pör á km²
og algengt að þau séu 10 í há-
marksárum skv. Morgunblaðsgrein
Ólafs. Mólendi þekur um 29.000
km² lands (flokkarnir allvel gróið-
og fremur rýrt land skv. gróður-
mynd Landmælinga Íslands 1993).
Ef við gefum okkur sömu forsend-
ur og Ólafur þá gætu orðið til 1,9
til 2,3 milljónir rjúpna
á íslensku mólendi í
hámarksárum og þær
50-60.000 rjúpur sem
ekki verða til vegna
skógræktar eru þá um
2,6% af heildinni. Ef
við gerum hins vegar
ráð fyrir að rjúpur
geti flogið og að þær
rjúpur sem ella hefðu
orpið á þessum 750
km² skóglendis verpi í
staðinn í nærliggjandi
mólendi þýðir það að í
hámarksárum fari
varpþéttleiki úr 10
upp í 10,26 pör á km²
Ef það gerist vantar
engar rjúpur í stofninn.
Gefum okkur nú aðrar forsend-
ur. Gerum ráð fyrir að það séu í
raun vetrarafföll fugla sem ráða
stofnstærð rjúpunnar. Gefum okk-
ur einnig að í viðbót við 750 km²
timburskóga verði eins og áætlanir
gera ráð fyrir stunduð landbóta-
skógrækt og landgræðsluskógrækt
á um 1.350 km² lands, að mestu á
rofnu og örfoka landi og þar verði
birki algengasta trjátegundin. Ger-
um svo ráð fyrir að vegna skjóls og
aukinnar fæðu fyrir rjúpuna í þess-
um nýju skóglendum minnki vetr-
arafföll um 2,6%. Ef það gerist
stækkar stofninn um 50-60.000
rjúpur.
Þessar spár um hugsanleg áhrif
aukinnar skógræktar á rjúpustofn-
inn eru út af fyrir sig ekki studdar
betri rökum en spá Ólafs K. Niel-
sen, enda snýst málið ekki um það.
Málið snýst um ábyrgð. Það fylgir
því ábyrgð að breyta landi með
skógrækt. Skógræktarfólk verður
að axla þá ábyrgð. Skógræktarfólk
verður að hlusta á áhyggjur fugla-
fræðinga, grasafræðinga, fornleifa-
fræðinga og annarra og bregðast
við þeim ef þær eiga við rök að
styðjast, t.d. með breyttum aðferð-
um, breyttu tegundavali eða með
því að sleppa skógrækt á ákveðn-
um svæðum.
Þeir sem vara við áhrifum skóg-
ræktar bera einnig ábyrgð. Þeir
verða að hafa haldbær rök. Þeir
verða að miða við bestu vísindalega
þekkingu en ekki tilfinningar eða
umhverfispólitík frá útlöndum.
Þeir verða að segja allan sannleik-
ann en ekki bara helminginn. Get-
ur t.d. verið að jarðvegsrof eða
hnattræn gróðurhúsaáhrifa geti
haft meiri áhrif á rjúpnastofninn
en skógrækt? Við berum ábyrgð á
stofnum lóu og spóa, sem e.t.v.
munu ekki njóta góðs af aukinni
skógrækt, en berum við ekki einnig
ábyrgð á stofnum auðnutittlings og
músarindils, sem eru mun minni og
hreinlega þjást af skógleysi?
Það er engin tregða hjá skóg-
ræktarmönnum að ræða þessi mál
á rökrænum nótum. Hins vegar
hafa flestir náttúrufræðingar ekki
sýnt neinn sérstakan áhuga á að
rannsaka áhrif nýskógræktar á
umhverfið. Það dugar ekki að
hrópa úlfur úlfur. Það verður að
benda á úlfinn og er það gert með
rannsóknum, þ.e. að skýra hver
áhrif nýskógræktar séu og hver
þeirra kunni að vera neikvæð. Þá
verður hægt að bregðast við og
skógræktarfólk mun bregðast vel
við rökstuddum ábendingum því
það hefur engan áhuga á að valda
náttúruspjöllum.
Úlfur, úlfur
Þröstur
Eysteinsson
Höfundur er fagmálastjóri
Skógræktar ríkisins.
Rjúpan
Aðlögunarhæfni lífvera
að breytingum á um-
hverfinu, segir Þröstur
Eysteinsson, er hrein-
lega forsenda fyrir lífi
á jörðinni.
NÚ styttist í
,,einkakosningar“ íbúa
Reykjavíkur um fram-
tíð miðstöðvar innan-
landsflugs. Á Reykja-
víkurflugvöllur, sem
Bretar gerðu í upp-
hafi seinni heims-
styrjaldar, að vera
áfram í Vatnsmýrinni
eða skal hann fluttur
annað eftir árið 2016?
Undirritaður er
Reykvíkingur, búsett-
ur á Ísafirði, fæddur í
höfuðborginni og átti
þar lögheimili í 6 ár
auk þess að dvelja þar
vegna skólagöngu í 10
ár, en hefur notað innanlandsflug í
45 ár. Þótt gott sé að búa í
Reykjavík finnst mörgum lands-
mönnum ekki síðra að búa annars
staðar á Íslandi.
Höfuðborgum fylgir stjórnsýsla
og margs konar athafnasemi eðli
málsins samkvæmt. Vegna for-
ystuhlutverks Reykjavíkur er
þangað margt að sækja. Óskilj-
anlegt er að stjórnendur borgar-
innar vilji gera öðrum þegnum ís-
lenzka lýðveldisins sóknina til
hennar erfiðari. Verði lyktir máls
þær að Reykjavíkurflugvöllur víki
ætti að fylgja tillaga borgarstjórn-
ar um að byggt verði myndarlega
yfir stjórnsýslu íslenzka ríkisins í
Keflavík.
Aðeins eru tveir kostir í stöð-
unni, að flugvöllurinn verði áfram í
Vatnsmýrinni, sem er beztur og
eðlilegastur, eða miðstöð innan-
landsflugs flytjist til Keflavíkur-
flugvallar. Ókostir fyrir flugfar-
þega eru margir, en kosturinn
aðeins einn. Farþegi utan af landi
getur stigið nánast beint upp í
flugvélina til útlanda án þreytandi
ferðalaga frá Reykjavík til Kefla-
víkur. En ferðum á milli víkanna
mun að sama skapi fjölga stórlega
vegna erinda til höfuðborgarinnar.
Borgarstjórn hefur
ekki forræði á því
hvort eða hvar flug-
völlur verði reistur.
Það verður ekki tekið
af Alþingi og ríkis-
stjórn. Þótt ekki liggi
neitt fyrir í þeim efn-
um skal hér bent á
Flóann á Suðurlandi,
fjarri fjöllum með
möguleika á flugi í öll-
um vindáttum. (Auk
þess styttist flugtím-
inn til Evrópu örlítið
verði völlurinn nægi-
lega stór.) Sá kostur
fylgir, að væntanlega
yrði lagt í vegarbætur
yfir Hellisheiði, sem gagnast þús-
undum sumarbústaðaeigenda auk
annarra á leið austur fyrir fjall og
til baka.
Öflugustu talsmenn þess að
flugvöllurinn víki hafa sýnilega
ekki reynslu af því að fljúga innan-
lands. Þeir þekkja ekki þörfina á
sjúkraflugi, vissuna um að
skömmu eftir lendingu verði sjúk-
lingur kominn í sjúkrahús, eða
óþægindin af bið og ferðum til og
frá flugvellinum hamli veður flugi.
Bretar völdu flugvöllum stað af
kostgæfni, í Kaldaðarnesi í Flóa
og í Vatnsmýrinni, sem gefist hef-
ur vel. Umræðan um framtíð vall-
arins vekur ekki vonir um að þjóð-
in standi heil og óskipt um hag
sinn. Greiðar samgöngur eru
grundvöllur einingar fámennrar
þjóðar í stóru landi.
Að lokum vekur það furðu
margra að vart var blekið þornað á
samningi borgarstjóra og sam-
gönguráðherra um brýna upp-
byggingu Reykjavíkurflugvallar er
tillagan kom fram. Hagsmunum
fjölmargra Íslendinga, sem háðir
eru flugi til og frá Reykjavík, er
lítill virðing sýnd, að því er bezt
verður séð vegna skilningsleysis
ráðandi fulltrúa í borgarstjórn.
Verði efni tillögunnar að veruleika
er engum greiði gerður með nýj-
um flugvelli í nágrenni Keflavík-
urflugvallar. Á slíku tali er ekki
mark takandi.
Ekkert hefur heyrzt um fjár-
mögnun nýs flugvallar. Vart ætlar
borgastjórn að afsala vegafé höf-
uðborgarinnar til gerðar innan-
landsflugvallar. En fleira kemur
til. Álit Páls Hreinssonar, prófess-
ors í lögum, um að kosningarnar
nú bindi ekki næstu borgarstjórn
vekja spurningar um hvers vegna
þær séu yfirleitt haldnar. Hefur
borgarstjórn ekki vilja til að sjá
hver reynsla verður af breytingum
samfara þegar ákveðnum breyt-
ingum á flugvellinum?
Loks skal þess getið að úr flug-
vél á leið til Ísafjarðar hinn 3.
febrúar sl. mátti sjá að Laugardal-
ur og Laugarnes eru óbyggð svæði
í Reykjavík, sem nota mætti til að
þétta byggð, en samstöðu þarf til.
Þar vegast ekki á hagsmunir höf-
uborgarinnar og landsbyggðar,
sem í raun ættu að fara saman í
flestum efnum.
Borgarstjórn Reykjavíkur telur
það einkamál borgarbúa hvort
flugvöllurinn fari eða veri. Því er
ekki annar kostur en að skora á
alla kosningabæra Reykvíkinga að
taka þátt í kosningunni 17. marz
nk. og velja að flugvöllurinn standi
áfram í Vatnsmýrinni.
Stjórnarráðið
til Keflavíkur?
Ólafur Helgi
Kjartansson
Flugvöllur
Greiðar samgöngur eru,
segir Ólafur Helgi
Kjartansson, grundvöll-
ur einingar fámennrar
þjóðar í stóru landi.
Höfundur er sýslumaður á Ísafirði.
Á SÍÐUSTU vikum
hef ég verið í nánu
sambandi við fram-
sóknarmenn í Reykja-
vík, hlustað eftir skoð-
unum þeirra og greint
frá vilja mínum til
þess að kraftar mínir
geti nýst sem best
fyrir Framsóknar-
flokkinn. Sá sem vill
taka að sér varafor-
mennsku í flokki okk-
ar verður hins vegar
að vera fulltrúi allra
flokksmanna, skilja
aðstæður fólks sem
víðast á landinu og
gera grein fyrir sér og
framboði sínu. Samhliða starfinu
hér í Reykjavík ákvað ég því að
fara sem víðast um byggðir lands-
ins og heimsækja félaga okkar.
Kærkomið tækifæri hefur gefist
til þess að koma á vinnustaði og
heimili á ferð um landið. Heim-
sóknir þessar eru afar fróðlegar.
Fundirnir og viðtölin eru ásamt
samskonar fundum í Reykjavík
eitt það skemmtilegasta sem ég
hef fengist við í stjórnmálastarf-
inu. Hvergi kemur betur fram
traust manna til Framsóknar-
flokksins og getu hans til góðra og
þarfa verka. Síðustu ár hafa sann-
að okkur að breytingar gerast með
sívaxandi hraða á öllum sviðum og
framundan skapast æ breyttari
þjóðfélagsaðstæður sem krefjast
nýrra áherslna í stjórnmálum.
Leiðin að farsælu markmiði er
ekki auðfundin því hvorttveggja í
senn verður að bregðast af snerpu
og framsýni við nýjum aðstæðum
og byggja á þeim
grunni sem við viljum
varðveita. Það þarf að
beita bæði framfara-
hug og aðgát.
Brýnasta verkefnið
er að móta áfram
þjóðfélagið og laga að
síbreytilegum aðstæð-
um með því höfuð-
markmiði að okkur
líði vel hér á landi.
Þar er af mörgu að
taka. Undirstaðan er
að lífskjörin haldi
áfram að batna í hátt
við það sem gerist í
nálægum löndum því
ef við förum að drag-
ast aftur úr öðrum þjóðum er hætt
við fólksflótta og skorti á fjár-
magni til þjóðþrifamála. Efnahag-
urinn er forsendan en samt ekki
heildin öll. Til að allir landsmenn
njóti efnahagsbatans er mikilvægt
að miðla atvinnu og verja og efla
velferðarkerfið. Það þarf að stöðva
þá þróun sem virðist hafa verið
undanfarin ár í átt til vaxandi
tekjuójöfnuðar. Heilbrigðis- og al-
mannatryggingakerfið er þunga-
miðja. Við eigum að búa öldruðum
viðunandi kjör og þeim sem minna
mega sín af einhverjum ástæðum.
Þá þarf greiðan aðgang að góðri
menntun sem einnig er grundvall-
aratriði og þar þurfa allir að sitja
við sama borð; öll íslensk börn eiga
að hafa tækifæri til að búa í haginn
fyrir framtíðina á jafnréttisgrund-
velli. Við stöndum frammi fyrir
gríðarlega mikilvægum verkefnum
á þessum sviðum næstu misseri og
ár. Þetta eru meginlínur í þeirri
framtíðarmynd sem við viljum
draga upp. Þetta er sýn sem við
viljum að verði að veruleika. Við
erum og verðum sérstæð þjóð í fá-
gætu og harðbýlu landi. Í hverri
ferð og verki sem bíður er það svo
að við verðum að vita hvert við
viljum stefna. Næst er að skipu-
leggja, þá að framkvæma ótrauð
og loks að gæta þess að missa aldr-
ei sjónar á meginmarkmiðinu, þótt
erfiðar hindranir verði á veginum.
Framtíðarverkefnin gera hvorki
kröfu um einstaklinga með ákveðið
nafn né kyn heldur aðeins að þeim
sé sinnt og þau leidd til farsælla
lykta. Öllu máli skiptir, við
ríkjandi aðstæður, að þeir sem
ryðja brautina hafi víða sýn, séu í
stakk búnir að mæta og ræða sí-
breytileg sjónarmið vafningalaust
og í sameiningu finna bestu leiðina
að settu markmiði. Þeir sem vilja
lesa ferðapistla mína um kosninga-
ferðalag mitt um landið geta fund-
ið þá á heimasíðu framsóknar-
manna: hrifla.is.
Í iðukasti nútímans
Ólafur Örn
Haraldsson
Framsókn
Við erum og verðum
sérstæð þjóð, segir
Ólafur Örn Haralds-
son, í fágætu og
harðbýlu landi.
Höfundur er alþingismaður
Reykvíkinga og í framboði til
varaformanns Framsóknarflokksins.