Morgunblaðið - 21.07.2001, Blaðsíða 26

26 LAUGARDAGUR 21. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
MINJASAFNIÐ á Akur-eyri hefur staðið fyrirskoðunarferðum aðtóttum gamla verslun-
arstaðarins á Gásum í Eyjafirði
síðustu tvær vikur og hafa um
130–40 manns, Íslendingar og út-
lendingar, tekið þátt í þeim að
sögn Hafdísar Hjálmarsdóttur
leiðsögumanns.
Starfsmenn á vegum Fornleifa-
stofnunar Íslands hafa síðustu vik-
ur einnig unnið að uppmælingu
kaupstaðartóttanna og verða
áfram út næstu viku við fornleifa-
uppgröft. Í hópnum eru m.a. Ís-
lendingar, Breti, Frakki og Norð-
maður. Minjasafnið á Akureyri og
Þjóðminjasafn Íslands standa fyr-
ir undirbúningsrannsóknum á
þessum gamla verslunarstað.
Hafdís sagði að þátttakendur
hefðu sýnt svæðinu mikinn áhuga
og haft á orði að um kærkomið
tækifæri væri að ræða. „Fólki
þykir hugmynd Minjasafnsins um
að bjóða upp á leiðsögn um svæðið
góð og fólk hefur séð þetta svæði í
öðru ljósi eftir að það fær upplýs-
ingar um sögulegan bakgrunn
staðarins,“ sagði Hafdís.
Bæjarbúar og heimamenn á
staðnum hafa gegnum árin gjarn-
an lagt leið sína að Gásum í fjöru-
ferðir, en nú fer almennur áhugi á
staðnum vaxandi og í framtíðinni
verður svæðið gert mun aðgengi-
legra en það nú er.
Kaupstaðarins víða getið
í fornum heimildum
Tóttir verslunarstaðarins á Gás-
um í Hörgárbyggð eru með merk-
ustu fornleifastöðum hér á landi.
Kaupstaðarins á Gásum er víða
getið í fornum sögum og annálum,
en fyrst er þeirra getið í riti Ólafs
Ólavíusar sem kom úr á árunum
1775–77. Íslenska fornleifafélagið
var stofnað árið 1880 og var þá
bent á að uppgröftur á Gásum
væri á meðal forgangsverkefna á
þessu sviði. Brynjólfur Jónsson
kannaði svæðið og gaf á því lýs-
ingu í árbók félagsins.
Tvívegis áður hafa farið fram
fornleifarannsóknir á Gásum,
fyrst árið 1907 þegar danski
fornleifafræðingurinn Daniel
Bruun og Finnur Jónsson unnu
þar að mælingaruppdráttum og
árið 1986 þegar fornleifa-
fræðingarnir Margrét Auðar
Hermanns og Bjarni Einarsson
voru þar á ferðinni og könnuðu
skurði í og við þær búðir sem þar
eru sem og við kirkjutótt.
Í þessum uppgröftum
sögn Hafdísar fundist lei
hýsis undir tóttunum og e
víkingaöld og þá hafa ein
ist þar munir sem tengja
un, m.a. met og leirkersbr
Stór og fjölmenn
kaupstaður á sínum
Alls eru á Gásum tóttir
búðir, fremur stórar og ei
tótt og sagði Hafdís það
að fjölmenni hefði hafs
þessum stað þegar miðað
hversu strjálbýlt Ísland
var. Hver búð skiptist
nokkurs konar herbergi,
er nákvæmlega vitaðhve
tengdust saman. Búðirn
notaðar kynslóð fram af
en einnig bættist nýtt fó
þeirra sem dvöldu að Gá
lengri eða skemmri tíma.
einkum bændafjölskyld
höfðust við í búðunum y
arkauptíð og stunduðu k
og ýmis samskipti. Gás
siglingahöfn og kaupm
ýmsu þjóðerni sigldu þan
varning. Talið er að kaups
hafi lagst af upp úr 1400
heimildir um siglingar þa
frá árinu 1391, en eftir þ
nafnið úr rituðum heimild
Framburður Hörg
skemmdi hafnarleg
Helstu ástæður þess sa
dís vera náttúrulegs eðlis
væri að framburður Hör
skemmt hafnarleguna. E
ist það á sama tíma að N
sem jafnan höfðu þar v
minnkuð siglingar en Eng
ar og Þjóðverjar sem sig
að í auknum mæli höfðu
ursetu og er talið að þeir
inn til Akureyrar. Gild
Fornleifauppgröftur stendur yfir á Gásum
Robert Howell, breskur fornleifafræðingur, stjórnandi uppgraftarins
á Gásum og Guðmundur Jónsson fornleifafræðingur virða fyrir sér
muni sem fundust fyrir skömmu, en um er að ræða brot úr leirkerum.
Fornleifafræðingar frá
inum. Um 140 manns ha
ferðir með leiðsög
Morgunblaðið/R
Séð yfir uppgröftinn á Gáseyri en þetta er aðeins lítill hluti alls svæðisins.
Með merkari
fornleifastöðum
Að Gásum í Eyjafirði er einn merkasti
fornleifastaður á Íslandi. Fornleifa-
uppgröftur hefur staðið yfir síðustu vikur
og hefur Minjasafnið á Akureyri
staðið fyrir skoðunarferðum með leiðsögn
á meðan á honum stendur. Margrét Þóra
Þórsdóttir og Rúnar Þór Björnsson
brugðu sér í slíka ferð.
VANDINN Í MIÐBORGINNI
Á undanförnum vikum hefurtöluverð umræða spunnist umþann vanda sem borgarbúar
standa frammi fyrir hvað varðar
ástandið í miðborg Reykjavíkur um
helgar. Í kjölfar skýrslu sem vinnu-
hópur um miðborgarvandann skilaði
fyrir skömmu um mótun leiða til úr-
bóta og löggæslu í miðbænum, birt-
ust hér í blaðinu viðtöl við Sólveigu
Pétursdóttur dómsmálaráðherra og
Steinunni Valdísi Óskarsdóttur stað-
gengil borgarstjóra í borgarráði.
Viðtölin leiða í ljós að töluvert ber á
milli í skoðunum þessara aðila á úr-
ræðum til lausnar vandans. Við nán-
ari eftirgrennslan kemur þó í ljós að
vera má að hluti hans liggi í því að
ábyrgðin á þeim leyfisveitingum sem
móta skemmtanalífið í miðbænum er
ekki í höndum eins aðila í stjórn-
sýslukerfinu heldur tveggja; lög-
reglustjóra, sem heyrir undir dóms-
málaráðneytið, og borgaryfirvalda.
Eins og málum er háttað í dag veit-
ir lögreglustjórinn í Reykjavík það
grunnleyfi sem þarf til að reka veit-
ingahús í borginni, þ.e.a.s. veitinga-
leyfið sjálft. Áður en það er veitt þarf
að leita umsagnar ýmissa aðila, þar á
meðal borgarinnar. Ef sá sem sækir
um veitingaleyfi hyggst bjóða upp á
vínveitingar þarf hann hins vegar að
sækja um vínveitingaleyfi til borgar-
innar, sem í því tilfelli leitar umsagn-
ar lögreglustjóra. Auk þessara
tveggja leyfa er hægt að sækja um
sérstakt skemmtanaleyfi sem háð er
opnunartíma, en það þurfa t.d.
rekstraraðilar dansstaða að gera, og
er það lögreglustjóri sem sér um þá
leyfisveitingu.
Ferlið að baki leyfisveitingum fyr-
ir kaffihús, krár og aðra skemmti-
staði er því töluvert flókið og full
ástæða til að velta því fyrir sér hvort
ekki sé heppilegra að sú umsýsla sé
öll í höndum eins aðila. Lögreglu-
stjóri sá um árabil um allar leyfis-
veitingar til veitingahúsareksturs,
en með nýrri áfengislöggjöf var gerð
tilraun til að auðvelda borgaryfir-
völdum stýringu á þessum mála-
flokki með því að fela þeim veitingu
vínveitingaleyfa. Í dag er svo komið
að rekstur veitingahúsa og sú menn-
ing sem slíkum rekstri tengist snert-
ir fjölmarga þætti í borgarsamfélag-
inu, bæði félagslega, skipulagslega
og menningarlega. Víst er að borg-
aryfirvöld hafa mun betri yfirsýn yf-
ir þá heldur en lögreglan og því má
spyrja hvort ekki sé eðlilegt að þau
sjái alfarið um allar leyfisveitingar,
og lögreglan þjóni einungis sem um-
sagnaraðili. Þannig gætu borgar-
yfirvöld, sem sætt hafa gagnrýni fyr-
ir að taka ekki nægilega vel á þeim
vanda sem fylgir rekstri ákveðinna
veitingahúsa í borginni, haft mun
meiri yfirsýn og áhrif á uppbyggingu
og mótun skemmtanalífsins og borg-
arbragsins um leið.
Hluti þess vanda sem blasir við í
miðborginni um helgar á hreinlega
rætur sínar að rekja til skorts á hefð
á þessu sviði hér á landi, enda á borg-
armenning sér ekki langa sögu hér.
Á síðustu tuttugu árum hefur orðið
mikil bylting í starfsemi veitinga-
húsa í Reykjavík en í upphafi hennar
var mikið rætt um nauðsyn þess að
þróa kaffihúsa- og kráarmenningu
hér á landi. Það verður þó að horfast í
augu við að sú þróun hefur ekki verið
til fyrirmyndar að öllu leyti og lítið
farið fyrir hinu menningarlega yfir-
bragði erlendra fyrirmynda sem sóst
var eftir í upphafi.
Íslendingum hefur t.d. reynst erf-
itt að greina á milli mismunandi eðlis
ólíkra tegunda veitingahúsa eins og
við þekkjum þau erlendis frá. Þar er
mikill munur á starfsemi kaffihúsa
og kráa, sem loka dyrum sínum um
miðnætti eða fyrr, og starfsemi dans-
staða eða næturklúbba, sem hafa
opið langt fram eftir nóttu en eru þá
yfirleitt utan hins hefðbundna mið-
bæjarkjarna eða á skýrt afmörkuð-
um svæðum. Þau veitingahús sem
einkenna miðborg Reykjavíkur
starfa hins vegar flest eins og kaffi-
hús á daginn, krár á kvöldin og dans-
staðir á nóttunni. Það er því ekki frá-
leitt að spyrja hvort ekki sé rétt að
skilgreina starfsemi veitinga- og
skemmtistaða mun nákvæmar og
haga opnunartíma þeirra þannig að
raunverulegir valkostir séu í boði
hvað varðar afþreyingu á kvöldin og
um helgar. Miðborg Reykjavíkur
gæti þá, eins og miðborgir víðast
hvar annars staðar, einkennst af
matsöluhúsum, kaffihúsum og krám
sem starfa í sátt við íbúa fram undir
miðnætti, en þeim fólksstraumi sem
leggur sig eftir dansstöðum og næt-
urklúbbum yrði beint annað eða
dreift.
Það vekur nokkra athygli þegar
þróun vínmenningar í borgarsam-
félaginu hér á landi er skoðuð hversu
lítil dreifing hefur orðið á kaffihúsum
og krám innan borgarmarkanna.
Veitingahúsin eru langflest á mjög
litlu svæði þar sem áður var sú mið-
stöð verslunar og þjónustu á Reykja-
víkursvæðinu sem nú hopar í út-
hverfin. Miðað við hefð annarra
Evrópulanda væri farsælla að haga
skipulagi þannig að krár og kaffihús
væru í öllum hverfum borgarinnar
sem þjónað gætu sínu nágrenni fram
undir miðnætti. Slík dreifing gæti
verið liður í því að stemma stigu við
mannfjöldanum í miðborginni.
Það vekur nokkra furðu að í vinnu-
hópi þeim um miðbæjarvandann sem
vikið var að hér að ofan áttu hvorki
íbúar né verslunarmenn í miðbænum
fulltrúa, en hagsmunir þeirra á þessu
svæði eru þó síst minni en t.d. hags-
munir veitingamanna sem áttu tvo
fulltrúa. Ætla má að sjónarmið og
reynsla verslunareigenda og íbúa
hefðu getað komið að notum í þessari
umræðu þar sem miðborgarvandinn
bitnar ekki síst á þeim.
Með breyttum opnunartíma veit-
ingahúsa tókst borgaryfirvöldum að
koma í veg fyrir það hættuástand er
skapaðist með miklum mannsöfnuði í
miðbænum og erfitt reyndist að
drepa á dreif. Lausn þess vanda gef-
ur kærkomið svigrúm til að greina
önnur vandamál sem skemmtanalífið
í miðborginni veldur. Liður í því gæti
verið að nýta betur það stjórntæki
sem skemmtana- og vínveitingaleyf-
in eru og móta þannig uppbyggingu
borgarsamfélags þar sem allir eðli-
legir þættir frjósams mannlífs þríf-
ast í góðu jafnvægi.