Morgunblaðið - 26.10.2001, Page 29

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 26. OKTÓBER 2001 29
TALSMAÐUR bandaríska varnar-
málaráðuneytisins viðurkenndi á
miðvikudag að talibanar í Afganistan
veittu meiri mótstöðu en almennt
hefði verið talið fyrirfram að þeir
myndu gera. Væru þeir að búa sig
undir langt stríð sem staðið gæti yfir
fram á vetur þegar frosthörkur taka
að ríkja í landinu. Talsmaðurinn
John Stufflebeem sagði á fundi með
fréttamönnum að talibanar hefðu
stöðvað sókn Norðurbandalagsins,
hreyfingar stjórnarandstöðunnar, í
átt að höfuðborginni, Kabúl. Það
sama hefði gerst nærri flugvelli við
borgina Mazar-e-Sharif í norður-
hluta landsins. Talibanar hefðu
dreift sveitum sínum með þeim hætti
að erfitt yrði að sigrast á þeim með
lofthernaði einum saman.
„Það hefur komið í ljós að þessir
hermenn eru harðir af sér,“ sagði
Stufflebeem. „Við erum að berjast í
umhverfi sem þeir auðvitað gjör-
þekkja og er mjög erfitt. Heims-
byggðin öll þarf að gera sér ljóst að
hryðjuverkamenn fela í sér ógnun
sem er ólík því sem við höfum áður
staðið frammi fyrir.“
Dregið úr bjartsýni
Ummæli Stufflebeems fóru saman
við þau sem þeir Colin Powell utan-
ríkisráðherra og Gerge W. Bush for-
seti höfðu látið frá sér fara fyrr um
daginn. Þau þóttu einnig í litlu sam-
ræmi við þá bjartsýni sem einkenndi
málflutning talsmanna heraflans á
fyrstu dögum loftárásanna. Þannig
var því haldið fram opinberlega fyrir
níu dögum að herafli talibana hefði
næstum verið „gerður óvígur“ í loft-
árásum Bandaríkjamanna. Banda-
rískir heimildarmenn segja að lið-
veisla Norðurbandalagsins verði nú
mikilvægari þar sem það geti veitt
upplýsingar um stöðvar talibana og
þannig gert loftárásir skilvirkari.
Háttsettur embættismaður í varnar-
málaráðuneytinu sagði að ekki kæmi
á óvart að ekki hefði tekist að vinna
mikið tjón á herafla talibana norður
af Kabúl. Árásum á stöðvar þeirra
hefði fram til þessa einkum verið
beint að borginni Kandahar í suður-
hlutanum. Sú borg er í senn trúarleg
og veraldleg valdamiðstöð talibana-
stjórnarinnar.
„Liðsafli talibana sem grafið hefur
sig niður nærri Kabúl ógnar okkur
ekki á nokkurn hátt. Við náum þeim í
fyllingu tímans.
Markmið okkar er ekki að ná Kab-
úl. Aðgerðum okkar er einkum beint
að Kandahar,“ sagði þessi viðmæl-
andi.
Lítill undirbúningur og lélegur
Sami heimildarmaður sagði að
undirbúningur talibana fyrir loft-
árásirnar hefði verið með „ólíkindum
lélegur“. Þannig hefðu þeir ekkert
gert til að dreifa hergögnum til að
minnka líkur á tjóni. Hins vegar
hefðu þeir lagað sig vel að aðstæðum
á síðustu dögum og ljóst væri að þeir
byggju sig undir langvarandi átök.
Stufflebeem sagði að sér kæmi á
óvart hversu grimmilega talibanar
berðust fyrir því að fá haldið völdum
í landinu. Stufflebeem vísaði til Mo-
hammaeds Omars, leiðtoga talibana-
stjórnarinnar, og sagði að sér kæmi á
óvart að hann gerði sér ekki grein
fyrir því að örlög stjórnar hans væru
ráðin.
Annar háttsettur viðmælandi í
ráðuneytinu tók undir það sjónarmið
að lofthernaður myndi ekki einn og
sér nægja til þess að brjóta á bak aft-
ur svo ákveðinn óvin sem talibanar
nú reyndust. „Við gerðum sprengju-
árásir á Serbíu í 78 daga. Og við lét-
um sprengjum rigna yfir Víetnam í
15 ár án þess að knésetja óvininn.“
„Ekki eitrað fyrir flóttafólki“
Í máli Stufflebeem kom fram sú
fullyrðing að traustar heimildir væru
fyrir því að talibanar kynnu að eitra
matvæli þau sem hjálparstofnanir
væru nú að dreifa til sveltandi fólks í
landinu í því skyni að geta kennt
Bandaríkjamönnum um þann verkn-
að. Sagði hann að ákveðið hefði verið
að birta þessar upplýsingar strax áð-
ur en talibanar næðu að hrinda þess-
ari áætlun í framkvæmd. Þessar full-
yrðingu mótmæltu talibanar í gær og
kváðu hana eiga við engin rök að
styðjast. Amir Khan Muttaqi,
menntamálaráðherra talibana, sagði
að ásökunin væri dæmi um napurt
áróðursstríð sem væri háð af hálfu
Bandaríkjamanna. „Það er enginn
svo grimmur að hann geti eitrað fyrir
sínu eigin fólki. Um er að ræða áróð-
ur sem sýnir að Bandaríkjamenn eru
taugaóstyrkir,“ sagði ráðherrann.
Embættismenn bandaríska varnarmálaráðuneytisins segja talibana búa sig undir langt stríð
Mótspyrna
talibana sögð
koma á óvart
Vaxandi efasemdir um að lofthernaður muni duga
einn og sér til að sigrast á svo ákveðnum óvini
Washington. The Washington Post.
ER óvinur óvinar þíns nauðsynlega
vinur þinn? Nei, þannig er því ekki
farið þegar um er að ræða Norður-
bandalagið, samtök andstæðinga
talibana-stjórnarinnar, sem ræður
innan við 10% lands í Afganistan.
Þrátt fyrir ríkulegan stuðning frá
Rússum og Írönum virtist þessi
hreyfing stjórnarandstöðunnar
vera að því komin að leysast upp og
það jafnvel áður en flugumenn
Osama bin Ladens myrtu hinn geð-
þekka herforingja bandalagsins,
Massoud hershöfðingja, fáeinum
dögum áður en hryðjuverkamenn
réðust á Bandaríkin. Atburðirnir
11. september urðu til þess að
styrkja stöðu Norðurbandalagsins.
Nú undirbýr bandalagið að ráðast á
Kabúl með eða án samþykkis
Bandaríkjamanna. Leiðtogar
bandalagsins vinna nú að því að
koma á fót 2.000 manna lögreglu-
sveitum sem eiga að halda uppi eft-
irliti í borginni þegar þeir hafa náð
henni á sitt vald.
Nú þegar Bandaríkjamenn og
bandamenn þeirra eru teknir að
varpa sprengjum á stöðvar talibana
norður af Kabúl verður sú spurning
enn mikilvægari hvort Bandaríkja-
menn og bandamenn þeirra eigi að
fagna því eða ekki að Kabúl falli í
hendur andstæðinga talibana-
stjórnarinnar. Bandaríkjamenn og
vinir þeirra ættu að forðast slíkt og
hafa í huga framgöngu Norður-
bandalagsins þegar það hafði Kabúl
á valdi sínu og ekki síður þau skila-
boð sem sú rás atburða myndi fela í
sér til Pashtúna, sem er stærsti og
mikilvægasti þjóðflokkurinn í land-
inu.
Norðurbandalagið réð drjúgum
hluta Afganistans í nokkur ár eftir
að talibanar höfðu náð afgangi
landsins á sitt vald árið 1996. Leið-
togi Úsbeka innan bandalagsins,
Rashid Dostum, hleypti af stað
holskelfu mannréttindabrota og
grimmdarverka í borginni Mazar-e-
Sharif sem hann hafði þá á valdin
sínu. Þau illvirki eru fyllilega sam-
bærileg við þau óhæfuverk sem tal-
ibanar hafa unnið. Fjöldamorð tal-
ibana á meira en hundrað
Shía-Afgönum var framið skömmu
eftir að Norðurbandalagið hafði
framið sambærilegt fjöldamorð á
fylgismönnum talibana. Dostum
hershöfðingi fylgdist með þessum
atburðum frá heimili sínu, glæsi-
byggingu mikilli þar sem hann lét
m.a. koma fyrir sundlaug innan-
húss.
Talibanar hafa líkt og Norður-
bandalagið tekið virkan þátt í fram-
leiðslu og dreifingu ópíums. Ólíkt
talíbönum hefur Norðurbandalagið
hins vegar ekki gert neitt til að
reyna að hefta smygl á því. Sendi-
nefndir á vegum Sameinuðu þjóð-
anna og Bandaríkjastjórnar stað-
festu báðar að talibanar hefðu
minnkað ópíumræktina um helming
á árunum 1999–2000 og það án þess
að bændur hefðu fengið bætur í
nokkru formi eða stjórnvöld beinan
fjárhagsstuðning frá alþjóðasam-
félaginu. Norðurbandalagið hefur
gert hið gagnstæða og nýtt sér
verðhækkanir vegna minna fram-
boðs með því að auka smyglið á ný.
Norðurbandalagið hefur líkt og
talibanar aðstoðað hryðjuverka-
menn. Í ræðu sinni á þingi nefndi
Bush forseti þrenn samtök hryðju-
verkamanna m.a. „Íslamska hreyf-
ingu Úsbekistans“ sem nú kallast
„Íslamskur flokkur Úsbekistans“
(ÍÚ). Tvö ár í röð sendi þessi hreyf-
ing nokkur þúsund vopnaða skæru-
liða frá Afganistan um Tadjíkístan
til að skapa usla og ólgu í Kírgístan,
Kasakstan og Úsbekistan.
Á sama tíma og hin íslamska
hreyfing Úsbekistans naut stuðn-
ings Osama bin Ladens tókst henni
einnig að vingast við Norðurbanda-
lagið. Skæruliðar á vegum ÍÚ gátu
farið óhultir um svæði þau sem voru
á valdi Norðurbandalagsins. Tad-
jíkar innan Norðurbandalagsins
fögnuðu því að ÍÚ hefði ákveðið að
láta til skarar skríða gegn Úsbek-
istan og þeir högnuðust einnig fjár-
hagslega af því hversu nærri ÍÚ-
hreyfingin stóð eiturlyfjaframleiðsl-
unni í landinu. Þess má geta að ÍÚ
notaði 100.000 Bandaríkjadali til að
múta rússneskum hermönnum sem
að nafninu til halda til á landmær-
unum og eiga að verja Tadjíkístan.
Vísast má það eitt jákvætt segja
um þetta vanhelga bandalag stríðs-
herra frá Norður-Afganistan að
þeir eru andvígir talibönum. En
jafnvel þótt framganga þeirra hefði
verið óaðfinnanleg stæði stærsti
vandinn enn eftir, sú staðreynd að
Íranar og Rússar hafa fjármagnað
starfsemi Norðurbandalagsins og
fengið því vopn.
Í huga flestra Afgana, óháð því
hvort þeir styðja talibana eða eru
þeim andvígir, er þetta samband
dauðasynd. Það voru jú Rússar sem
slátruðu 1–1,5 milljón Afgana á ár-
unum 1979 til 1989.
Nái Norðurbandalagið Kabúl
mun sú bylgja þjóðernishyggju sem
náði að sigra Rauða herinn rísa á
ný. Og þau viðbrögð yrðu ekki
bundin við Afganistan. Þær 16 millj-
ónir Pashúna sem búa í Pakistan
myndu einnig grípa til vopna og
skapa óstöðugleika í kjarnorkuveldi
sem reynast myndi ólíkur öllu því
sem heimsbyggðin hefur áður
kynnst. Nágrannar Pakistana, Ind-
verjar, sem einnig eru kjarnorku-
veldi, gætu ekki haldið sér til hlés
stæðu þeir frammi fyrir slíkri ógn-
un.
Í stuttu máli gæti fall Kabúl orðið
til þess að hrekja alla Pashtúna yfir
í herbúðir talibana. Þá myndu
Bandaríkjamenn standa frammi
fyrir því að tugir milljóna manna
snerust gegn þeim; fólkið sem
styðja þarf þær hernaðaraðgerðir
sem nú eru hafnar eigi þær að skila
árangri. Raunar gæti sú tilfinning
ein að Bandaríkjamenn séu að ger-
ast Norðurbandalaginu helst til vin-
samlegir orðið til þess að skapa
þessi viðbrögð. Vilji Bandaríkja-
menn hafa mótandi áhrif á framtíð-
arskipan mála í Afganistan verða
þeir að halda sig frá afskiptum af
innibyrðis átökum þjóðflokka í land-
inu.
Þýðir þetta að Bandaríkjamenn
eigi að hafna öllum samskiptum við
Norðurbandalagið? Alls ekki. Norð-
urbandalagið hefur mikilvægu hlut-
verki að gegna líkt og aðrir hópar og
þjóðabrot í Afganistan. Nauðsyn-
legt er að sérhver þeirra hópa sem
mynda Norðurbandalagið fái full-
trúa í framtíðarríkisstjórn Afgan-
istan. Blessunarlega gera þeir Colin
Powell utanríkisráðherra og Don-
ald Rumsfeld varnarmálaráðherra
sér báðir grein fyrir þessum stað-
reyndum. Verkefnið er nú það, að
sjá þess að ófrávíkjanlegar grund-
vallarreglur móti áfram aðgerðir
jafnt á hernaðarsviðinu sem hinu
pólitíska. Það verður ekki auðvelt.
Reuters
Hermenn Norðurbandalagsins á vígstöðvunum í Norður-Afganistan.
Haldið aftur
af Norður-
bandalaginu
Höfundur er forstöðumaður Mið-
Asíu- og Kákasus-stofnunar Nitze
School of Advanced International
Studies við Johns Hopkins-háskóla.
Þær 16 milljónir
pashúna sem búa í
Pakistan myndu
einnig grípa til vopna
og skapa óstöðug-
leika í kjarnorkuveldi
sem reynast myndi
ólíkur öllu því sem
heimsbyggðin hefur
áður kynnst.
eftir S. Frederick
Starr
© Project Syndicate.