Morgunblaðið - 28.12.2001, Síða 32

LISTIR
32 FÖSTUDAGUR 28. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
GLEÐILEGT NÝTT ÁR
Rauðarárstíg 14,
sími 551 0400
Kringlunni,
sími 568 0400
Smáralind,
535 0400
www.myndlist.is
— Daði Guðbjörnsson —
Til viðskiptavina
Míru!
Vegna eigendaskipta verða allar
vörur verslunarinnar seldar á
hálfvirði til áramóta.
Ég þakka ánægjuleg samskipti á liðnum árum
um leið og ég óska ykkur árs og friðar.
Margrét Kjartansdóttir
BÆJARLIND 6 - 200 KÓPAVOGI - SÍMI 554 6300
netfang: mira@mira.is - heimasíða: www.mira.is
Opið í dag frá 10-18
Laugardag frá 11 til 16
Sunnudag frá 13 til 16
Mánudag frá 10 til 12
LJÓÐLEIKURINN franski um
skáldið frá Bergerac er löngu orðinn
sígildur á fjölum leikhúsa um víða
veröld. Margan leikarann hefur
dreymt um að túlka aðalpersónuna
sem býr jafnt yfir dýpsta harmi sem
leikandi kímni, enda er þetta talið
með bitastæðustu hlutverkum leik-
bókmenntanna.
Verkið, sem er hið eina eftir höf-
undinn, Edmond Rostand, sem enn
er leikið að ráði, var frumsýnt 28.
desember 1897 með stórleikarann
Constant Cocquelin í aðalhlutverki.
Það er ekki að orðlengja það að
verkið sló gersamlega í gegn. Áhorf-
endur sem voru vanir raunsæi leik-
rita Henriks Ibsen og skáldsagna
Émile Zola en ekki tilbúnir að taka
við nýstárleika Maurice Maeterlinck
og framúrstefnu Alfreds Jarry tóku
þessu afturhvarfi til tíma sögulegu
skáldsögunnar fagnandi. Rostand
sækir efniviðinn aftur í aldir eins og
Victor Hugo og Alexandre Dumas
eldri höfðu gert um miðja nítjándu
öldina, efnistökin eru að mörgu leyti
lituð af bókmenntum nær honum í
tíma en ljóðleikurinn endurvakið og
umbreytt form Corneille og Racine
frá því á sautjándu öld, en hinn sögu-
legi Cyrano de Bergerac var að
nokkru leyti samtímamaður þeirra
beggja. Í verkinu er leikarinn Mont-
fleury fulltrúi hinnar stöðn-
uðu leikhúshefðar en Mol-
ière fulltrúi nýrra tíma sem
„stelur“ hugmyndum frá
Cyrano de Bergerac.
Annars byggir Rostand
verk sitt lauslega á ævi
skáldsins Savinien Cyrano
de Bergerac. A.m.k. eru eng-
ar heimildir fyrir tilvist
frænku hans, hvað þá að
hann hafi unnað henni hug-
ástum. Hann var ákaflega
nútímalegur í hugsun, hann
skrifaði fyrstu vísindaskáld-
sögurnar sem fjölluðu um líf
á tungli og sól, ruddi braut
nýjum kenningum í vísind-
um og gerði grín að yfirvöld-
um, sérstaklega geistlegum.
Hann skrifaði leikrit, en tvö
þeirra voru gefin út ári fyrir
dauða hans (minnst er á ann-
að þeirra í leikritinu). Rost-
and byggði orðaleiki aðal-
persónu leikritsins m.a. á
skrautlegum stíl fyrirmyndarinnar
sem að sjálfsögðu var með heljar-
stórt og ógurlegt nef.
Í júlí 1898 sigldi leikarinn Cocq-
uelin yfir Ermarsundið með fríðu
föruneyti og sýndi leikinn á frum-
málinu í Lundúnum. Max Beerbohm
sem þá var kornungur gagnrýnandi
spáði því að óperu- og balletthöfund-
ar myndu án efa taka til óspilltra
málanna við að spinna upp úr leikrit-
inu eigin verk. Hann varð sannspár
og a.m.k. einn ballett og fjórar óp-
erur hafa síðan litið dagsins ljós þar
sem hið nefstóra skáld dansar eða
syngur af miklum þrótti. Nær okkur
í tíma eru einir tveir söngleikir frá
áttunda og níunda áratug síðustu
aldar annar á ensku en hinn á hol-
lensku og svo auðvitað kvikmynda-
útgáfurnar, þessi klassíska með José
Ferrer í aðalhlutverki og leikstýrt af
Stanley Kramer, svo mynd Jean-
Pauls Rappeneau með Gérard De-
pardieu í aðalhlutverki og loks
bandaríska nútímaútgáfan með
Steve Martin sem leikstýrt var af
Fred Schepisi. Þess má geta að til er
kvikmyndaupptaka af fyrsta leikar-
anum sem fór með hlutverk Cyrano
de Bergerac, Cocquelin, að flytja
hluta af texta Rostands.
Kristján Árnason er skáld og mik-
ilvirkur þýðandi, ljóða, skáldsagna,
söngleikja og leikrita úr fjölmörgum
tungumálum. Þýðing hans á Cyrano
de Bergerac er nokkurra ára gömul
en er nú gefin út í tenglum við frum-
sýninguna. Höfuðkostir þýðingar-
innar eru tveir: hvað hún er fyndin
og hvernig Kristján leikur sér að því
að skauta listilega um íslenskt mál-
sögusvell þvert og endilangt og tína
upp þau rímorð sem hann skortir.
Hann er jafn vel að sér fornu skálda-
máli sem hnyttnum slettum og ef
orðin falla ekki nákvæmlega í skorð-
urnar sem þeim eru ætlaðar snikkar
hann þau til af hagleika handverks-
mannsins. Kristján hefur tekið þann
kost að hafa þýðinguna tímalausa
frekar en að leita til samtímamanna
höfundarins hérlendra, en sveigir þó
alltaf framhjá nútíma tískuorðum.
Þýðingin er leikandi létt og má líta á
hana sem tilraun til að gera leikinn
aðgengilegri nútímaáhorfendum.
Leikstjórinn, Hilmar Jónsson,
bregst ekki þeim væntingum sem
við hann eru bundnar enda hefur
hann með sér samstarfsfólk úr
Hafnarfjarðarleikhúsinu, hönnuði
leikmyndar og búninga, Finn Arnar
Arnarson og Þórunni Maríu Jóns-
dóttur. Í samvinnu við Hjálmar H.
Ragnarsson tónskáld og Björn
Bergstein Guðmundsson ljósahönn-
uð skapa þau sýningunni einstaka
umgjörð, hvert atriði er fullkomið
hvert á sinn máta og tónlist, ljós,
búningar og leikmynd renna saman í
heild sem minnir á málverk eftir
Caravaggio eða Rembrandt, þar
sem litaðir ljóskastarar gæla við
frostmettað loftið og litina í fjöl-
skrúðugum búningum leikaranna.
Það er stórkostlegt að fylgjast með
fjórum kösturum elta aðalleikarana
sem vega salt á gríðarstórum rampi
sem snýst á fleygiferð, sólarlag yfir
Signubrú, eða blóðlitaðan himin
þegar elskhuginn fríði gefur upp
öndina. Tónlistin einkennist af
tveimur stefjum, öðru gamansömu
en hinu tregafullu, báðum eins gríp-
andi og góð leikhústónlist þarf að
vera. Hljóðfæraleikur Rússíbananna
er til fyrirmyndar og tónlistarstíll-
inn fellur vel að tíðarandanum í sýn-
ingunni.
Leikurinn er líka til fyrirmyndar –
það skiptast á heildstæð atriði þar
sem hópurinn nær gífurlega vel
saman og frábær samleikur aðalleik-
aranna. Hilmari Jónssyni er lagið að
ná einhverju nýju og fersku fram hjá
þeim leikurum sem hefja samstarf
við hann og þessi sýning sannar það.
Það er greinilegt að hér hefur verið
lögð áhersla á hina harmrænu hlið í
túlkun Stefáns Karls Stefánssonar á
titilhlutverkinu og það er gaman að
sjá hve djúpt Stefán getur kafað í
eigin sálardjúp. Kímnin skilar sér að
sjálfsögðu hjá þessum stórkostlega
gamanleikara en hér glittir sífellt í
kvikuna undir kersknisfullu yfir-
borðinu. Nanna Kristín Magnús-
dóttir er óviðjafnanleg sem Roxana.
Hún virðist geta brugðið sér í allra
kvikinda líki og samsamað sig þeim
gersamlega. Framsögn hennar er
líka einstök. Rúnar Freyr Gíslason
stendur sig mjög vel í veigaminna
hlutverki hins fríða vonbiðils hennar
og síðar eiginmanns sem Cyrano
skýlir sér á bakvið. Það er ótrúlegt
til þess að hugsa að það séu einungis
tvö og hálft ár frá því þessi þrenning
útskrifaðist úr Leiklistarskóla Ís-
lands.
Pálmi Gestsson er afar skörulegur
sem illmennið sem reynist gæðablóð
að lokum enda textaflutningur hans
til fyrirmyndar. Edda Arnljótsdótt-
ir, Guðmundur Ingi Þorvaldsson,
Hjalti Rögnvaldsson og Valdimar
Örn Flygenring sýna öll á sér nýjar
og skemmtilegar hliðar. Atli Rafn
Sigurðarson, Friðrik Friðriksson,
Jón Páll Eyjólfsson, Linda Ásgeirs-
dóttir, Inga María Valdimarsdóttir,
Sigurður Sigurjónsson og Valur
Freyr Einarsson gefa þeim lítið eftir
og Eygló Hilmarsdóttir og Snæfríð-
ur Ingvarsdóttir ljá sýningunni fjör-
legt yfirbragð í stuttum innhlaupum.
En þrátt fyrir frábæra sviðsetn-
ingu, skemmtilega þýðingu, óvið-
jafnanlegt útlit og góðan leik komu
þær stundir í sýningunni að það
hvarflaði að undirrituðum hvort allt
væri unnið fyrir gýg þegar lá við að
langar ljóðræðurnar bæru sýn-
inguna ofurliði. Þó að talsvert hafi
verið skorið niður af textanum þarf
meira til, sýningin er enn heldur of
löng. Edmond Rostand var mikill
hagleiksmaður við leikritasmíð en
gersamlega firrtur frumleika og
skáldaneista.
Berserkurinn blíði
Braga þjónn
Morgunblaðið/Ásdís
LEIKLIST
Þjóðleikhúsið
Höfundur: Edmond Rostand. Þýðing:
Kristján Árnason. Tónlist: Hjálmar H.
Ragnarsson. Leikstjórn: Hilmar Jónsson.
Leikmynd: Finnur Arnar Arnarson. Bún-
ingar: Þórunn María Jónsdóttir. Lýsing:
Björn Bergsteinn Guðmundsson. Skylm-
ingar: Seppo Kumpulainen. Tónlistar-
flutningur: Einar Kristján Einarsson,
Guðni Franzson, Jón Skuggi, Matthías
M. D. Hemstock og Tatu Kantomaa
(Rússibanarnir). Leikarar: Atli Rafn Sig-
urðarson, Edda Arnljótsdóttir, Eygló
Hilmarsdóttir, Friðrik Friðriksson, Guð-
mundur Ingi Þorvaldsson, Hjalti Rögn-
valdsson, Inga María Valdimarsdóttir,
Jón Páll Eyjólfsson, Linda Ásgeirsdóttir,
Nanna Kristín Magnúsdóttir, Pálmi
Gestsson, Rúnar Freyr Gíslason, Sig-
urður Sigurjónsson, Snæfríður Ingv-
arsdóttir, Stefán Karl Stefánsson, Valdi-
mar Örn Flygenring og Valur Freyr
Einarsson. Sunnudagur 26. desember.
CYRANO FRÁ BERGERAC
Sveinn Haraldsson
Stefáni Karli Stefánssyni var fagnað af áhorfendum og samstarfsfólki í leikslok.
ÁKALL Þórodds Bjarnasonar,
því varla er hægt að kalla það öðru
nafni, felst í áminningu um dauðans
óvissa tíma. Geymdu ekki að lifa,
elska og segja þeim sem þér þykir
vænt um hvern hug þú berð til
þeirra. Hver veit nema það verði um
seinan ef þú ætlar að geyma slíkar
yfirlýsingar til morguns.
Þessar hugrenningar hefur Þór-
oddur frá hinum fárveika kólumb-
íska Nóbelshöfundi Gabriel García
Márquez, sem ritað hefur hugvekju í
formi bréfs á Netinu þar sem hann
fullyrðir að ótjáð hugsun, eða tilfinn-
ing komi fyrir lítið því enginn geti
skyggnst inn í hugskot manna til að
kanna hvað þar býr ef eigandinn læt-
ur það ekki sjálfur uppi með ein-
hverjum hætti.
Þóroddur segist vera öldungis
sammála Márquez, því enda þótt lífið
sé blekking ein hefur engum auðnast
að sjá við þeirri blekkingu. Það er
spurning hversu rétt sú staðhæfing
er, því munkar í hálendi Asíu hafa
löngum þjálfað sig í að afneita lífsins
gæðum og telja með Schopen-
hauerskum rökum að einungis með
því móti fái maðurinn losað sig við
erfðaböl sitt, eigingirnina, og nálgast
það stig endurlausnar sem ofar
stendur allri jarðneskri skynjun.
Það er þó undravert með hve
öruggum og ákveðnum hætti Þór-
oddur kýs meðul sín. Á einum stað á
veggnum stendur skrifað með skóla-
legu forskriftarletri: www.kvik-
mynd.is/thorodduroggabriel. Ef flett
er upp á síðunni má sjá listamanninn
lesa upp blaðagrein úr Morgun-
blaðinu um Márquez og heilræði
hans.
Þar fyrir utan byggir Þóroddur
sýninguna alfarið á þremur ljós-
myndum – af trjástofni, húsi og götu
– og kennir fyrirbærin við dulbún-
ing, eða feluliti. Þá er texti andspæn-
is myndunum í aðalsalnum, nokkurs
konar hvatning til allra stétta og
manngerða. Þetta er allt og sumt
auk upplestursins á Netinu.
En meira þarf það svo sem ekki að
vera þegar Þóroddur er annars veg-
ar. Honum nægir að gefa lítið eitt til
kynna til að miðla boðskap sínum,
eða öllu heldur áttavísi. Þannig má
lesa út úr myndunum vöxt, skjól og
samskipti, hina jákvæðu menningar-
þætti sem Márquez – og Þóroddur –
brýna fyrir okkur að hafa í heiðri.
ReykjavíkurAkademían við Hring-
braut er í huga listamannsins sá
vettvangur sem væntanlega getur
sameinað áðurnefnda menningar-
þætti með lýðræðislegri uppbygg-
ingu sinni og óþvinguðum samskipt-
um. Þeir eru ekki margir lista-
mennirnir sem geta leyft sér jafn
jákvæðan og bjartsýnan tjáningar-
máta og Þóroddur án þess að falla í
hreina tilfinningasemi.
Hér
og nú
Frá sýningu Þórodds Bjarnasonar í ReykjavíkurAkademíunni.
MYNDLIST
ReykjavíkurAkademían
Til 31. janúar. Opið daglega frá kl. 9–17.
BLÖNDUÐ TÆKNI –
ÞÓRODDUR BJARNASON
Halldór Björn Runólfsson