Morgunblaðið - 17.02.2002, Blaðsíða 18

18 SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞORSTEINN A. Jónsson,forstjóri Fangelsismála-stofnunar, er talsmaðurþess að í skilorðseftirlitifelist fyrst og fremst ráð-
gjöf og aðstoð svo menn eigi auðveld-
ara með að fóta sig úti í þjóðfélaginu.
Hann hafnar þeirri skoðun alfarið að
skilorðseftirlit hér á landi sé í molum
og segir að þetta sé fullyrðing ein-
staklinga sem ekki viti hvað þeir eru
að tala um.
Jafnframt verði þeir sem þessu
haldi fram að skilgreina til hvers þeir
ætlist af skilorðseftirliti. Hann segir
að Fangelsismálastofnun hafi ekki
tök á því, né heldur telji hann ástæðu
til þess að, að hafa menn inni á gafli
hjá þeim sem eru á skilorði. Grund-
vallarspurningin sé sú hvað eigi að
gera mikið í þessum efnum.
Aukið eftirlit getur kallað á
harkalegri viðbrögð
Þorsteinn nefnir að víða í ná-
grannalöndunum sé haldið nánu eft-
irliti með því að menn neyti ekki
áfengis eða fíkniefna á skilorðstíma til
dæmis með því að fara heim til manna
og láta þá blása í áfengismæla.
„Aukið eftirlit getur kallað á harka-
legri viðbrögð og er alltaf þörf á
auknu eftirliti? Það er ekki til einfalt
svar við þessari spurningu,“ segir
Þorsteinn.
Hann segir að skilorðseftirlit sé
fjölbreytt flóra úrræða. Í fyrsta lagi
geta menn hlotið skilorðsbundna
dóma sem almennt séð þýðir ekki
annað en að fremji menn ekki refsi-
verðan verknað á tilteknu tímabili,
falli eftirstöðvar refsingar niður.
Fremji menn á hinn bóginn refsiverð-
an verknað á tímabilinu, ákvarðar
dómstóll refsingu bæði út frá nýja af-
brotinu og refsingum hins skilorðs-
bundna dóms. Í þessu tilviki er ekki
um neitt skilorðseftirlit að ræða.
Í öðru lagi geta menn verið dæmdir
í skilorðsbundið fangelsi en jafnframt
verið dæmdir til að hlíta sérstöku eft-
irliti starfsmanna eða fulltrúa Fang-
elsismálastofnunar á skilorðstíman-
um. Eftirlitið felst, að sögn Þorsteins,
fyrst og fremst í því að viðkomandi
einstaklingi er veitt aðstoð og ráðgjöf.
Þörfin er misjöfn og ræðst af mati
Fangelsismálastofnunar á aðstæðum
viðkomandi einstaklings.
Þeir sem afplána dóma sína með
samfélagsþjónustu eru einnig háðir
eftirliti sem felst í því að starfsmenn
eða fulltrúar Fangelsismálastofnunar
fara á vinnustaðina. Kannað er hvort
menn hafi mætt til vinnu, hvort þeir
hafi mætt á réttum tíma og í einstaka
tilvikum er veitt frekari ráðgjöf við
þessa einstaklinga ef á þarf að halda.
Loks má nefna að þeir sem fá
reynslulausn úr fangelsi eru jafn-
framt háðir eftirliti stofnunarinnar.
Þeir sem fá reynslulausn afplána ann-
aðhvort helming eða tvo þriðju af
refsingu. Reynslulausnin er háð því
skilyrði að viðkomandi fremji ekki
refsiverðan verknað á skilorðstíma,
sem getur verið eitt til þrjú ár eftir
aðstæðum. Sé ekki framið afbrot á
þessum tíma fellur refsingin niður.
Morgunblaðið/Golli
Það er betra að rjúfa ekki skilorð vilji menn vera utan fangelsismúranna.
Morgunblaðið/Ásdís
Þorsteinn A. Jónsson, forstjóri Fangelsismálastofnunar.
Þær raddir hafa heyrst að betur mætti
standa að skilorðseftirliti hérlendis en gert
er. Þorsteinn A. Jónsson, forstjóri
Fangelsismálastofnunar, segir í samtali við
Guðjón Guðmundsson að þessi gagnrýni
eigi ekki við rök að styðjast. Grundvall-
arspurningin sé sú hve mikið eigi að gera í
þessum efnum.
Hafnar því að skilorðs-
eftirlit sé í molum
HELGI Gunnlaugsson, dósent ífélagsfræði við Háskóla Ís-lands, segir að beiting skil-
orðsbundinna dóma hafi almennt
heppnast vel hér á landi og ekki leitt
af sér meiri síbrot en beiting annarra
viðurlaga. Þrátt fyrir þennan árangur
sé ýmislegt hægt að gera til að auð-
velda brotamönnum farsæla aðlögun
að samfélaginu og sérstaklega mik-
ilvægt hvað varðar yngri brotamenn.
Aðhald þyrfti að vera virkara með
þeim sem fá ákærufrestun, en það er
yfirleitt bundið við yngri brotamenn
sem eru að brjóta af sér í fyrsta eða
annað sinn. Hvað varðar eldri brota-
mennina á skilorði eða reynslulausn
getur eftirlitið verið tvíbent og huga
verði vel að því hvernig því eigi að
vera háttað. Í mörgum tilfellum fái
menn á tilfinninguna að verið sé að
bæta við dóminn og sífellt sé verið að
fylgjast með sér í stað þess að þeim
séu veitt raunhæf úrræði til að hjálpa
sér sjálfir.
„Við verðum ætíð að vera vakandi
fyrir því á hvaða forsendum við vilj-
um byggja skilorðseftirlitið og hvern-
ig eftirlitinu eigi að vera háttað. Síðan
verður að fylgja því eftir með mark-
vissum hætti hvernig skilorðinu eigi
að vera sinnt. Einnig þarf aðhaldið að
felast í því að gera þeim sem hljóta
dóma kleift að komast inn í samfélag-
ið að nýju því oft er það mikil þrauta-
ganga,“ segir Helgi.
Helgi gerði rannsókn ásamt Krist-
rúnu Kristinsdóttur lögfræðingi og
tveimur bandarískum fræðimönnum
á ítrekunartíðni afbrota á Íslandi.
Rannsóknin birtist í ritinu Ítrekunar-
tíðni afbrota á Íslandi sem var gefið
út í febrúar 2001. Niðurstöðurnar
hafa vakið talsverða athygli og í síð-
asta mánuði birtist grein í British
Journal of Criminology, sem er eitt
virtasta fagrit á sviði afbrotafræða í
heiminum, um niðurstöður þessarar
rannsóknar.
Úrtakið í rannsókninni er skil-
greint sem allir þeir sem luku afplán-
un dóms með fangelsisvist eða sam-
félagsþjónustu, eða hlutu
skilorðsbundinn dóm frá 1. janúar
1994 til 30. nóvember 1998. Notaðir
voru þrír mælikvarðar á ítrekunar-
tíðni til að fá heildarmynd af endur-
teknum afbrotum á Íslandi; ný af-
skipti lögreglu, nýr dómur og ný
fangelsun.
37% þeirra sem luku
fangavist eru fangelsuð á ný
Fram kom að innan eins árs höfðu
fimm prósent heildarúrtaksins verið
fangelsuð á ný, innan þriggja ára 19,5
prósent og innan fimm ára 24 pró-
sent.
Um það bil tólf prósent þeirra sem
luku afplánun á Íslandi voru dæmd á
ný innan eins árs frá fullnustudegi, 29
prósent voru dæmd á ný innan
þriggja ára og 35 prósent voru dæmd
á ný innan fimm ára.
Meira en þriðjungur (38,8 prósent)
heildarúrtaks kom við sögu lögregl-
unnar innan tólf mánaða frá því að
hann lauk afplánun, 60 prósent komu
við sögu lögreglunnar innan þriggja
ára og 68,2 prósent komu við sögu
lögreglu þegar þeim hafði verið fylgt
eftir í fimm ár.
Greiningin á umfangi ítrekunar
sýnir að um fjórðungur allra þeirra
sem lentu í úrtakinu var fangelsaður
á ný, þriðjungur hlaut nýjan dóm og
lögregla hafði afskipti af tveimur af
hverjum þremur á ný innan fimm ára
frá því að þeir luku afplánun.
Ítrekunartíðni fyrir þá sem luku
fangavist sýndi að 37 prósent voru
Morgunblaðið/Kristinn Ingvarsson
Helgi Gunnlaugsson, dósent í félagsfræði við Háskóla Íslands.
Há ítrekun-
artíðni af-
brotamanna