Morgunblaðið - 17.02.2002, Page 19

Fremji menn á hinn bóginn brot kem-
ur málið til umfjöllunar og fá menn þá
refsingu fyrir nýja brotið og skilorðið
bætist þá við.
Eftirlitið felst í ráðgjöf og einnig er
fylgst með högum manna. Þorsteinn
segir að tilgangur eftirlitsins sé fyrst
og fremst sá að veita stuðning og að-
stoða menn við að ná rétti sínum í
þjóðfélaginu sem frjálsir borgarar.
Þeir sem afplána dóma á áfanga-
heimili Verndar eru í starfi úti í sam-
félaginu. Starfsmenn eða fulltrúar
Fangelsismálastofnunar fara á vinnu-
staði þeirra einu sinni til tvisvar í viku
og auk þess er farið á heimilið einu
sinni í viku og rætt við einstaklingana.
Í skilorðseftirliti felist fyrst og
fremst ráðgjöf og aðstoð
Þorsteinn segir að grundvallar-
spurning í þessu máli sé hvað eftirlitið
eigi að vera mikið. „Ég er persónu-
lega ekki á því að við eigum að vera
eins og lögregla yfir fólki eða fylgjast
með öllu einkalífi þess. Ég er talsmað-
ur þess að í skilorðseftirliti felist fyrst
og fremst ráðgjöf og aðstoð svo menn
eigi auðveldara með að fóta sig úti í
þjóðfélaginu. Stundum felst hlutverk
okkar í því að veita þeim sem eru í
samfélagsþjónustu aðhald. Sam-
félagsþjónusta er vægasta úrræði af
afplánun fangelsisrefsingar. Til þess
að úrræðið sé samþykkt í þjóðfélag-
inu er mjög mikilvægt að menn kom-
ist ekki upp með kæruleysi. Þarna
höfum við því mjög virkt eftirlit.
Einnig erum við með samninga við
viðkomandi vinnustaði sem hafa
skyldu til að tilkynna okkur um það ef
viðkomandi mætir ekki til vinnu.
Okkar eftirlit er til viðbótar við þessa
skyldu,“ segir Þorsteinn.
Þeir sem ekki mæta til vinnu fá í
fyrstu áminningu. Komi það fyrir aft-
ur teljast þeir hafa rofið skilyrði þess
að sinna afplánun með samfélags-
þjónustu. Þorsteinn segir að menn
rjúfi almennt ekki skilorð nema með
afbroti. Það séu endanlega dómstólar
sem meti það hvort skilorð hafi verið
rofið. Velta megi þeirri spurningu
upp hvort eðlilegt sé að fara með skil-
orðsrofið sjálfstætt fyrir dóm til að
meta hvort upphefja eigi skilorðið og
menn eigi að fara í afplánun. Svo er þó
ekki gert núna heldur kemur málið til
úrlausnar um leið og metin er sekt og
refsing fyrir hið nýja brot.
fangelsuð á ný, 44 prósent hlutu nýj-
an dóm og 73 prósentum þurfti lög-
regla að hafa afskipti af á ný innan
fimm ára.
Af þeim sem hlutu skilorðsbundinn
dóm voru 15 prósent fangelsuð á ný,
29 prósent voru dæmd á ný og 66 pró-
sentum hafði lögregla afskipti af á ný
innan fimm ára frá þeim degi þegar
dómur féll í upphafi.
Þeim sem luku samfélagsþjónustu
var fylgt eftir í þrjú ár eftir fullnustu
og voru 17 prósent þeirra fangelsuð á
ný, 22 prósent hlutu nýjan dóm og af
55 prósentum hafði lögreglan afskipti
á ný.
Skilar réttarkerfið nægilega
góðum árangri?
„Ítrekunartíðnin hjá okkur virkar
því mjög há og stór hópur virðist
hverfa aftur til afbrota eftir að hafa
afplánað sinn dóm. Það er einnig at-
hyglisvert að niðurstöðurnar sýna að
í það heila tekið er tiltölulega lítill
munur á síbrotum milli þeirra sem
hljóta ólíkar tegundir refsinga þegar
tillit hefur verið tekið til þess að hér
er um ólíka hópa að ræða með ólíka
brotasögu. Þetta vekur því óneitan-
lega spurningar um hvort réttarkerf-
ið hjá okkur skili nægilega góðum ár-
angri. Í alþjóðlegu samhengi sjáum
við þó að ítrekunartíðni þeirra sem
ljúka fangavist á Íslandi er mjög svip-
uð því sem tíðkast meðal annarra
þjóða, jafnvel þó að sumar þessara
þjóða beiti talsvert þyngri refsingum
en Íslendingar og búi við harðneskju-
legra fangelsisumhverfi en er hér á
landi. Engin merki sjást um að þyngri
refsingar dragi úr ítrekunartíðni en
vísbendingar eru um hið gagnstæða.
Þyngri refsingar eru því ekki lík-
legar til að draga úr líkum á ítrekun.
Niðurstöður benda til þess að beiting
skilorðsbundinna viðurlaga og sam-
félagsþjónustu, sem að jafnaði fela í
sér minni tilkostnað en vistun í fang-
elsi, er ekki tengd aukinni tíðni brota í
framtíðinni og hljóta það að teljast
merkar niðurstöður,“ segir Helgi.
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 2002 19
NÍTJÁN ára gamall piltur,sem hér verður nefndurJón, er nú í annað sinn í
meðferð við fíkniefnavanda sínum.
Hann er faðir eins árs drengs en
framtíðarhorfurnar eru ekkert
sérlega bjartar þótt hann sé allur
af vilja gerður til að taka sig á og
hefja nýtt líf. Hann er á skilorði og
ef hann rýfur það á hann yfir höfði
sér þriggja mánaða fangelsi. Kald-
ur veruleiki bíður Jóns þegar með-
ferð lýkur því hann stundaði sölu á
fíkniefnum til að fjármagna eigin
neyslu og tókst að efna til hálfrar
milljónar króna skuldar við þann
sem útvegaði honum fíkniefnin.
Innheimtuaðgerðir handrukkar-
anna eru hrottafengnar, eins og
lýst var í grein í Morgunblaðinu 27.
janúar sl. Við ræddum við Jón um
þann veruleika sem blasir við hon-
um.
Rændi bát á fylliríi
og eyðilagði hann
„Ég var dæmdur í skilorð til
tveggja ára og ef ég rýf það fer ég
þrjá mánuði í fangelsi. Ég rændi
bát á fylliríi í Kópavogshöfn og
eyðilagði hann. Ég fékk kröfur á
mig upp á 4,2 milljónir kr. Ef ég
geri eitthvað af mér og er dæmdur
fyrir einhverja smáhluti er tekið
harðar á því vegna þess að ég er á
skilorði en líkast til fer ég ekki í
fangelsi strax. Það er ekki fyrr en
ég geri eitthvað stórt af mér að ég
er dæmdur eins hart og hægt er
fyrir það brot og auk þess koma þá
allir hinir dómarnir líka í kjölfarið.
Það er annað mál ef maður hefur
setið inni og fær reynslulausn. Þá
er fylgst með manni. Ég hef sjálfur
ekki miklar áhyggjur af skilorði
mínu. Ég er í meðferð og ætla ekki
að gera neitt af mér,“ segir Jón.
Hættan við
skyndiákvarðanirnar
Jón seldi allar tegundir fíkni-
efna; kannabisefni, kókaín, am-
fetamín og e-töflur. Jón segir að
það sé mjög hart gengið eftir því
að fíkniefnaskuldin verði greidd.
„Ég er þó líklega búinn að ná að
tala hann til en núna er ég að vinna
í því hvernig ég fer að því að borga
þetta. Það er engin leið fyrir mig
að vera edrú með einhverja karla á
eftir mér. Það á eftir að kýla mig
alveg niður. Ég er búinn að vera
hræddur um að vera laminn til
óbóta upp á síðkastið en síðan ég
kom hérna inn til meðferðar líður
mér betur og ráðgjafar mínir
mæla með því að ég hugsi þetta
eins og ég sé kominn í frí. Hérna er
ég á vernduðu svæði og fæ minn
tíma til að hugsa hvað ég get gert í
málinu. Annars væri hættan sú að
ég tæki einhverjar skyndiákvarð-
anir, eins og t.d. að brjótast ein-
hvers staðar inn eða
jafnvel fyrirfara
mér. Ég held í von-
ina og ég hef trú á
því að mér takist
þetta,“ segir Jón.
Hann segir að
það taki langan tíma að greiða
skuldina með venjulegri launa-
vinnu og þess vegna þurfi hann á
láni að halda. Hann segir að fíkni-
efnaskuldin sé eins og myllusteinn
um hálsinn.
Fjármagnaði neysluna
með fíkniefnasölu
Fyrir ári var Jón einnig í með-
ferð og þá með 300.000 kr. skuld á
bakinu. Þá voru sendir tveir af
hættulegustu handrukkurum
landsins á hann til þess að inn-
heimta skuldina. „Það sem bjarg-
aði mér var að þeir vissu ekki
hvernig ég leit út. Ég svaraði ekki í
símann á kvöldin en þetta átti stór-
an þátt í því að ég féll aftur. En ég
náði samt að borga skuldina með
ýmsum aðferðum. En þetta varð til
þess að ég datt í það og allt byrjaði
upp á nýtt. Maður fær engan frið
frá þessum heimi. Ég lenti í sama
klúðrinu, bara aðeins stærra núna,
og ég varð ennþá þunglyndari.“
Jón kveðst hafa verið fíkill frá 14
ára aldri. Hann byrjaði að drekka
12 ára gamall. Síðustu fimm árin
hefur hann notað kannabisefni á
hverjum degi. 16 ára byrjaði hann
að taka e-töflur og selja fíkniefni.
„Ég fjármagnaði allt sem ég
gerði með fíkniefnasölu. Ég kom
mér í þessa stóru skuld með því að
nota peninga sem ég átti ekki. Ég
fór kannski með 150–200 þúsund
kr. út að skemmta mér og það er
auðvelt að láta þá peninga hverfa
fljótt þegar ruglið er svo mikið að
maður veit ekki lengur hvað maður
heitir. En ég ætla að losna út úr
þessu núna. Ég á árs gamlan
strák. Ég er búinn að lifa í þessum
heimi og lenda í þessu og ég veit að
ég verð alltaf fíkill en ég hef trú á
því að mér takist þetta núna.“
Lifað í ótta
við hand-
rukkarana
„Jón“ er 19 ára gamall fíkill í meðferð og á
skilorði, en hrýs hugur við 500 þúsund kr.
fíkniefnaskuld sem bíður hans þegar hann
kemur út í samfélagið á ný.
’ Jón seldi allar tegundirfíkniefna; kannabisefni, kók-
aín, amfetamín og e-töflur ‘
UM SÍÐUSTU áramót gegndu 15 ein-
staklingar samfélagsþjónustu, sem
er eitt refsiúrræðanna. Á sama tíma
voru 125 manns á reynslulausn og
fjórir með skilorðsbundna náðun. Þá
voru 25 einstaklingar á skilorði með
sérstökum skilyrðum samkvæmt
skilorðsbundnum dómum.
Árið 1998 voru veittar reynslu-
lausnir 100. Þar af rufu 18 skilyrði
reynslulausnarinnar. Sama ár voru
dæmdir skilorðsbundnir dómar 478.
Þar af rufu 85 einstaklingar skilyrði
dómsins, eða 17,8%.
Þorsteinn A. Jónsson, forstjóri
Fangelsismálastofnunar, leggur það
mat á þessar tölur að það sé ekki
hátt hlutfall, 18%, sem rauf skilyrði
reynslulausnar. Þetta sé því góður
árangur. Hið sama megi segja um
skilorðsbundnu dómana. Þegar rætt
sé um virkni úrræða sé það greini-
lega ekkert síður virkt úrræði að
dæma menn skilorðsbundið en
óskilorðsbundið. Mjög margir haldi
almennt skilorð dóma og fremja ekki
afbrot á skilorðstímanum. Þetta
þýði að ekki þurfi að kosta meiru til
sem refsiúrræði og af þessu hlýst
samfélagslegur sparnaður.
Fáir rjúfa skilorð
Öflug vörn í vetur
freyðivítamín
Með gæðaöryggi
29 tegundir af
vítamínum,
steinefnum og Rautt
Panax Ginseng.
Omega 3 6 9 Jurtalýsi
Talið gott fyrir hjarta-
og æðakerfið.
Smyr liðina.
Opti L Zinc
Öflugt
gæðasink
Sólhattur
Gott fyrir
ónæmiskerfið?
Acidophilus
Fyrir
meltinguna
og maga
Megrun
vatnslosun,
brennsla
Lið-a-mót
Tvöfalt
sterkara
Borgarnesapótek
FRÍHÖFNIN
Apótek
Suðurnesja
(Keflavík)
Nóatúni 4 • 105 Reykjavík • Sími 520 3000 • www.sminor.isOD
DI
H
F

IO
72
6