Morgunblaðið - 17.02.2002, Page 34

Morgunblaðið - 17.02.2002, Page 34
SKOÐUN 34 SUNNUDAGUR 17. FEBRÚAR 2002 MORGUNBLAÐIÐ ÞEGAR Flugleiðir eða Atlanta selja not- aða þotu telst það út- flutningur á hátækni- vöru. Þegar Marel selur háþróaðar, tölvusjónstýrðar vinnslulínur fyrir kjöt og fisk telst það útflutningur á miðl- ungstækni. Þetta er viska alþjóðlegs sam- anburðar á hátæk- niútflutningi þjóða. Morgunblaðið hef- ur nýlega birt greinaflokk undir heitinu – „Á hverju munum við lifa?“. Þetta er áhugaverð úttekt á fjölda þátta í atvinnulífi og viðhorfum Ís- lendinga til þróunar atvinnuvega hér á landi. Við hjá RANNÍS stöldrum við eina almenna ályktun sem blaðamaður dregur og vakið hefur umtal. En hún er á þann veg að Ísland sé langt á eftir í al- þjóðaþróun á sviði „hátækni“. Þessi ályktun er studd með tölum frá Al- þjóðabankanum sem sýna að út- flutningur á hátæknivörum frá Ís- landi sé aðeins brot af því sem gerist í grannlöndum okkar og virðist ekki aukast tiltakanlega hratt gagnstætt því sem tölur frá RANNÍS sýni. Þetta er í sjálfu sér rétt en þar með er alls ekki öll sag- an sögð og ber að líta á eftirfar- andi. Bankinn og raunar aðrar al- þjóðastofnanir byggja tölur sínar um hátækni á skilgreiningu Efna- hags- og framfarastofnunarinnar (OECD). Í þennan flokk falla þær greinar sem taldar eru verja hæstu hlutfalli tekna til rannsókna og þró- unar. Þessar greinar eru fram- leiðsla á loftförum, tölvum og skrif- stofuvélum, rafbúnaði til fjarskipta og lyfjum og lífefnum. Aðrar grein- ar sem við daglega teljum til há- tækni, svo sem framleiðsla bifreiða, raftækja, vísindatækja og margvís- legra tölvustýrðra véla svo og efna- framleiðsla, eru flokkaðar undir miðlungs hátæknigreinar og ekki teknar með í umræddum saman- burði Alþjóðabankans. Málm- og plastiðnaður, skipasmíðar eru miðl- ungs lágtæknigreinar en hreinar lágtæknigreinar eru matvælaiðnað- ur, textíl- og fataiðnaður, pappírs- og tréiðnaður. Þessi flokkun felur óbeint í sér gildismat og dómfell- ingu sem orkar tvímælis. Hinn um- fangsmikli matvælaiðnaður okkar og útflutningur fiskafurða eru þannig lágtæknigreinar þótt við leggjum mikinn metnað í gæði og tækniþróun á þessu sviði. Ljóst er að einungis framleiðsla á lyfjum fellur undir hátækniiðnað hér á landi og er útflutningur nýlega haf- inn en vaxandi. Reyndar telst það líka hátækniútflutningur þegar Ís- lendingar selja notaðar flugvélar úr landi og hefur það numið 2-2,5 milj- örðum árlega að undanförnu og er inni í tölum bankans sem vitnað er til. Samanburðurinn er okkur því fremur óhagstæður og afar villandi. Þess má þó geta að útflutningur lyfja hefur fimmfaldast frá 1995 til 2000 og síðan tvöfaldaðist hann aft- ur milli áranna 2000 og 2001. Hins- vegar eru stolt okkar, fyrirtæki eins og Marel, Flaga og Össur, ekki talin til hátæknifyrirtækja heldur miðlungs hátækni og út- flutningur á hugbúnaði er reyndar alls ekki talinn með vöruútflutningi heldur þjónustu og birtist ekki í hefðbundnum útflutningsskýrslum. Í grannlöndum okkar eru það að langmestu leyti alþjóðleg stórfyr- irtæki sem framleiða hátækniafurð- ir til útflutnings. Við eigum engin fyrirtæki á borð við Nokia og Er- icsson, SAAB eða Boeing, NOVO Nordisk eða Pharmacia. Sérfræðingar eru alls ekki á eitt sáttir um skilgreiningu á hátækni, miðlungs- og lágtækni. Þeir sem ráða innan OECD telja hátækni- afurð einungis vera þá afurð sem veruleg hátækniþekking er byggð inn í en ekki vöru sem framleidd er með hátækni. Það dettur sjálfsagt engum í hug hátækni þegar fiskur er seldur þó að baki þess sé afar hátæknilega þróað ferli. Bakkavör hf. hefur þó nýlega sýnt fram á gildi þess. Annað dæmi um þver- sögn þessara skilgreininga er að framleiðsla á tölvum sem skilgreind er sem hátækni en framleiðsluferlið er blanda af hátækniframleiðslu og samsetningu mjög staðlaðra ein- inga sem krefst engrar þekkingar og fer gjarnan fram í láglaunaríkj- um. Með hliðsjón af þessum ann- mörkum alþjóðlegrar tölfræði hefur RANNÍS um árabil fylgst með þró- un útflutnings á vörum og þjónustu sem vitað er að byggist á umtals- verðum innlendum rannsóknum og innihalda verulega þekkingu á inn- lendan og alþjóðlegan mælikvarða. Er þar stuðst bæði við útflutnings- tölur Hagstofunnar og tölur beint frá viðkomandi fyrirtækjum og þær bornar saman til að geta túlkað op- inberu tölurnar rétt. Hefur RANN- ÍS oft stutt rannsóknir þær og þró- unarvinnu sem að baki búa. Seðlabankinn hefur með aðstoð samtaka hugbúnaðarframleiðenda safnað tölum frá fyrirtækjum um útflutning á hugbúnaði. Á mynd 1 er þessi þróun frá 1990 til 2001 sýnd eftir einstökum greinum og þarf ekki mikið hugmyndaflug til að sjá hvaða fyrirtæki standa að baki þessum tölum. Á mynd 2 eru tölurnar lagðar saman fyrir hvert ár og sést að þessi íslenski „þekk- ingarfreki iðnaður“ flytur nú út verðmæti sem á árinu 2001 námu um 14,5 milljörðum króna og svar- ar það til um 8% af vöruútflutningi landsmanna (hugbúnaður telst þó ekki með í vöruútflutningnum). At- hyglisvert er að hann hefur vaxið mjög hratt frá árinu 1991 þegar hlutur hans var aðeins 1% af and- virði vöruútflutnings. Þetta bendir til mjög örra breytinga á grunn- gerð íslensks efnahagslífs ef svo heldur fram sem horfir. Þá ber að geta þess að greiðslur erlendra samstarfsfyrirtækja Íslenskrar erfðagreiningar hf. fyrir aðgang að niðurstöðum þess fyrirtækis eru ekki skráðar hér með. Má þó telja þær til greiðslna fyrir útflutt þekk- ingarverðmæti sem er afrakstur vinnu býsna fjölmenns hóps ís- lenskra og aðfluttra erlendra vís- indamanna sem vinna hjá því fyr- irtæki eða eiga samstarf við það. Annar líftækniiðnaður er heldur ekki farinn að segja til sín í þessum tölum þótt allmörg sprotafyrirtæki vinni nú að þróunarstarfi. Til eru fleiri vísbendingar um vaxandi vægi þekkingar í íslensku atvinnulífi. Um 4 þúsund Íslend- ingar vinna um 2,5 þúsund ársverk á sviði rannsókna og þróunar. Út- gjöld til þessa málaflokks eru í fyrstu áætlun RANNÍS fyrir árið 2001 talin vera um 20 milljarðar eða hátt í 2,8% af vergri landsfram- leiðslu. Þar af nemur hlutur fyr- irtækja í einkageiranum nú orðið 64% af heild. Með þessu er Ísland að verða meðal þeirra þjóða sem verja einna hæstu hlutfalli af land- framleiðslu til rannsókna eins og sést á mynd 3. Rétt er að benda á að mjög stór hluti rannsókna í einkageiranum fer fram í einu fyr- irtæki sem ekki skilar beinum út- flutningstekjum í þjóðarbúið. Það tekur oft langan tíma fyrir rann- sóknir að skila sér í arðbærri fram- leiðslu. Vísbendingu um hvert stefni má t.d. sjá á hækkandi tölum um fjölda birtra vísindagreina, einkaleyfisumsókna og veittra einkaleyfa eins og fram kemur í töflu 1 og mynd 4. Árin þar á und- an voru leyfin örfá á hverju ári. Þetta er einn mælikvarði á nýsköp- un. Gera má ráð fyrir mikilli fjölg- un einkaleyfa til íslenskra þekking- arfyrirtækja á næstunni. Að lokum er rétt að árétta mik- ilvægi þess að fjölmiðlar geri vel grein fyrir því hverju við lifum á nú og í framtíðinni. Töluvert hefur verið fjallað um rísandi og fallandi gengi hlutabréfa frá degi til dags án þess að reynt sé að skyggnast inn í þá starfsemi sem að baki ligg- ur. Við lifum ekki á sýndarverð- mætum. Því er greinarflokkur Morgunblaðsins á síðustu vikum af- ar þýðingarmikill. Vilhjálmur Lúðvíksson Sérfræðingar, segja Vilhjálmur Lúðvíksson og Þorvaldur Finn- björnsson, eru alls ekki á eitt sáttir um skil- greiningu á hátækni, miðlungs- og lágtækni. Vilhjálmur er framkvæmdastjóri og Þorvaldur er deildarstjóri hag- tölusviðs Rannsóknarráðs Íslands – RANNÍS. Þorvaldur Finnbjörnsson ,,ÞEKKINGAR- FREKUR IÐNAÐUR“ Á ÍSLANDI!

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.