Morgunblaðið - 28.03.2002, Side 17

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 28. MARS 2002 D 17
UMRÆÐAN
UM OG eftir síðustu öld breyttu
Norðurlandabúar lífsháttum sínum
meðal annars með því að taka sér
lengri frí og fara í sólarlandaferðir.
Jafnframt varð aukning á húð-
krabbameinum. Húð fólks er mis-
munandi og bregst misjafnlega við
sólarljósi og fölir íbúar Norðurálfu
brenna fljótt ef ekki er sýnd aðgát
við sólböð.
Nú vitum við að það er samband
milli óhóflegra sólbaða og húð-
krabbameina. Eftir því sem börn eru
yngri og því oftar sem þau brenna í
sólinni þeim mun meiri hætta á að
þau fái húðkrabbamein seinna á æv-
inni. Um tvö hundruð Íslendingar
greinast með húðkrabbamein á
hverju ári. Samkvæmt upplýsingum
frá krabbameinsskrá Krabbameins-
félags Íslands greinast sortuæxli í
húð hjá 35 Íslendingum, annars kon-
ar húðæxli (t.d. flöguþekjukrabba-
mein) hjá 35 og grunnfrumuæxli í
húð hjá 135 einstaklingum ár hvert.
Yngstu sjúklingarnir eru á unglings-
aldri. Sortuæxli í húð er algengasta
tegund krabbameins hjá konum á
aldrinum 15 til 34 ára og hefur tvö-
faldast á síðastliðnum tíu árum.
Aukningin er einkum rakin til auk-
inna sólbaða og notkunar ljósa-
bekkja.
Ljósabekkur
eða sólbað?
Frá sól og ljósabekkjum kemur út-
fjólublá geislun sem myndar litarefni
í húðinni sem veldur því að við verð-
um „brún“. Geislunin er tvenns kon-
ar, B-geislun, sem er orkumikil og
hefur mest áhrif á húðina og A-geisl-
un sem er orkuminni. Mikil út-
fjólublá geislun í skamman tíma í
einu eykur hættuna á sortuæxli, en
það er hættulegast húðkrabbameina.
Útfjólublá A-geislun er þrisvar til
fjórum sinnum meiri en í sumarsól-
inni á Íslandi. Í sumum ljósabekkj-
um getur útfjólublá geislun í heild
verið álíka mikil og í sólarljósi hita-
beltislandanna. Þessi sama geislun
getur valdið bruna á hornhimnu aug-
ans og jafnvel tímabundinni blindu.
Ljósböð valda ekki þykknun á horn-
lagi húðarinnar eins og sólböð gera.
Brúnn húðlitur eftir ljósabekk er því
ekki vörn gegn sólbruna á sólar-
strönd („grunnbrúnka“). Þykknunin
er einmitt vörn húðarinnar gegn
miklu sólskini og seinkar sólbruna.
Eftir tíu til tuttugu skipti í sólar-
bekkjum bætist mjög lítið við brúna
húðlitinn. Við óhófleg ljós- og sólböð
eldist húðin fyrr, hún slitnar, teygj-
anleikinn minnkar og hún verður
hrukkóttari.
Forvarnir og
áhættuhópar
Við vitum að helsta orsök húð-
krabbameina er útfjólublá geislun.
Þess vegna er besta forvörnin að
minnka geislunaráhrif sólar og út-
fjólublárra geislagjafa eins og ljósa-
bekkja. Í sólskini er þetta gert með
því að nota sólvörn sem er að
minnsta kosti nr. 15 með UVB- og
UVA-vörn, nota hatt eða skyggni og
klæðast bol. Börn eiga ekki að nota
ljósabekki því slæmur sólbruni
barna og unglinga veldur því að þeim
er hættara við að fá sortuæxli síðar á
ævinni. Rannsóknir sýna að sortu-
æxli getur þróast 10-20 árum eftir
fyrsta bruna. Þetta á einnig við um
einstaklinga sem hafa brunnið illa í
sól undir 20 ára aldri. Allir þeir sem
hafa ljósa og viðkvæma húð, sem
brennur gjarnan í sól, eru ljóshærðir
eða rauðhærðir, eða eru með marga
fæðingarbletti, ættu að forðast ljós-
böð. Þeir sem á annað borð kjósa að
nota ljósabekki ættu ekki að fara oft-
ar en tíu sinnum á ári. Best er þó að
sleppa því alveg að fara í ljós. Grein-
ing á húðkrabbameinum og fæðing-
arblettum byggist á læknisskoðun,
sem stundum er staðfest með sýna-
töku og vefjarannsókn. Þess vegna
er mikilvægt að fara til læknis ef
fram koma breytingar á húð eins og
blettir sem stækka, sem eru mjög
dökkir, óreglulegir að lögun eða
breyta um lit, eru sörðóttir, stærri en
5 mm og sár sem ekki gróa. Húð-
sjúkdómalæknar, sem hafa gert
rannsóknir á dýrum, telja að það sé
verra að fá oft litla brúnku í einu með
því að fara í ljósabekk (oftar en tíu
sinnum á ári), en að brenna sjaldnar í
sól. Hvort tveggja get-
ur verið hættulegt fyr-
ir húðina en til lengri
tíma litið er verra að
fá oft litla skammta í
einu í ljósabekk. Þar
af leiðandi stenst ekki
sú fullyrðing að „á
meðan þú brennur
ekki – sé allt í lagi“!
Verndum börnin
Húð barna og ung-
linga er mun við-
kvæmari en húð á full-
orðnu fólki og þess
vegna er hættulegra
fyrir þau að brenna
sig. Sem dæmi um það
má nefna að fólk sem búið hefur þar
sem sól er ekki mikil og flytur til sól-
ríkari landa sem börn, yngri en 15
ára, greinast frekar með húðkrabba-
mein en þeir sem hafa flutt þangað á
fullorðinsaldri. Ef einstaklingur
brennir sig illa í sól fyrir 15 ára aldur
aukast líkurnar á húðkrabbameini
síðar á ævinni. Þar sem vitað er að
ljósalampar tvöfalda áhættuna á al-
gengustu húðkrabbameinum hjá
unglingum hefur verið nefndur sá
möguleiki að aðgangur að ljósalömp-
um verði bannaður undir 18 ára aldri
eða háður skriflegu samþykki for-
eldra. Enda þótt venjulegt sólarljós
hafi að jafnaði góð áhrif á bólur gera
geislar í ljósabekkjum ekki sama
gagn. Margar betri og hættuminni
aðferðir má nota gegn þeim.
Útlit og
heilbrigði
Nú þegar fermingar standa yfir
leggja flestir sig fram um að gera
fermingardag unglingsins sem eftir-
minnilegastan. Veislan er undirbúin,
hárgreiðslan, myndatakan o.fl. og
unglingurinn vill að sjálfsögðu líta
sem best út. Hann freistast ef til vill
til þess að kaupa sér ljósakort í
svartasta skammdeginu. Við hvetj-
um foreldra og forráðamenn til að
sýna ábyrgð, hvort sem unglingur-
inn er að fermast eða ekki, og hafa í
huga þær alvarlegu afleiðingar sem
ljósabekkir geta haft síðar á ævinni.
Að stunda heilbrigða útivist, hlaupa,
synda, hjóla o.fl. gerir okkur frískleg
og útitekin og engar rannsóknir hafa
sýnt að krem sem gefur brúnan húð-
lit skaði húðina. Reyndar ráðleggja
húðlæknar fólki (unglingum og full-
orðnum) að nota brúnkukrem með
sólvörn í staðinn fyrir að fara í ljós.
Íslendingar þrá sumar og sól, enda
sólarstundir af skornum skammti.
Við erum ekki í mikilli hættu af nátt-
úrunnar völdum að fá krabbamein og
ættum því ekki að auka hættuna að
óþörfu.
Ljósabekkir í réttu ljósi?
Arndís
Guðmundsdóttir
Heilsa
Hafið í huga þær
alvarlegu afleiðingar,
segja Arndís Guð-
mundsdóttir og Alda
Ásgeirsdóttir, sem
ljósabekkir geta haft
síðar á ævinni.
Höfundar eru fræðslufulltrúar hjá
Krabbameinsfélagi Reykjavíkur.
Alda
Ásgeirsdóttir
18.4
26/27.4
3.5
11.-26.5
30.5
Sinfóníuhljómsveit Íslands
Háskólabíó við Hagatorg
Sími 545 2500
sinfonia@sinfonia.is
www.sinfonia.is
AÐALSTYRKTARAÐILI
SINFÓNÍUNNAR
fimmtudaginn 11. apríl kl. 19:30 í Háskólabíói
dv, sigfríður björnsdóttir, 19. janúar 2001.
stórviðburður
spennandi dagskrá framundan:
Fyrir rúmu ári urðu löngu tímabærir endurfundir Vladimirs
Ashkenazys og Sinfóníuhljómsveitar Íslands. Á þeim tón-
leikum var samspil hljómsveitar, stjórnanda og einsöngvara
með slíkum hætti að gestir og gagnrýnendur voru á einu máli:
Tónleikarnir voru frábærir og einstakur listviðburður.
Nú snýr Ashkenazy aftur í Háskólabíó til að stýra hljómsveit-
inni við frumflutning á Íslandi á stórvirki Edwards Elgars
„The Dream of Gerontius“. Á sviðið munu einnig stíga
stórsöngvararnir Charlotte Hellekant, Robert Gambil og Garry
Magee ásamt Kór Íslensku óperunnar.
Er rétt að hvetja unnendur lista að tryggja sér miða á meðan
þeir bjóðast. Miðasalan er hafin en þú getur náð forskoti með
því að senda strax miðapöntun á sinfonia@sinfonia.is.
ÁSKELL OG STRAUSS I Á efnisskránni eru tvö verk eftir
Richard Strauss og eitt eftir Áskel Másson sem eiga það
sameiginlegt að hafa ekki heyrst í Háskólabíói áður.
VORMENN ÍSLANDS I Jóhann Friðgeir Valdimarsson,
Jón Rúnar Arason og Ólafur Kjartan Sigurðsson eru í farar-
broddi á glæsilegum óperutónleikum.
GÓÐUR GESTUR I Einleikur Erlings Blöndals Bengtssonar
með Sinfóníuhljómsveitinni er alltaf sérstakt tilhlökkunarefni.
Í þetta skiptið er það sellókonsert Williams Waltons.
HOLLENDINGURINN FLJÚGANDI I Framlag Sinfóníu-
hljómsveitarinnar til Listahátíðar er þátttaka í hinni mögnuðu
óperu Wagners. Miðasala hefst í Þjóðleikhúsinu 2. apríl.
SIBELIUS OG SJOSTAKOVITSJ I Guðný Guðmundsdóttir
konsertmeistari Sinfóníuhljómsveitarinnar leikur einleik á
tónleikum sem hafa á sér afar dramatískan blæ.
M
Á
T
T
U
R
IN
N
O
G
D
Ý
R
Ð
IN
edward elgar
„ÞESSARA TÓNLEIKA
SINFÓNÍUHLJÓMSVEITAR ÍSLANDS
UNDIR STJÓRN ASHKENAZY
VERÐUR MINNST
SEM EINS AF HÁPUNKTUM
Í TÓNLEIKAHALDI HENNAR.“