Morgunblaðið - 31.03.2002, Page 11

skoða, með tilliti til þess hvernig
hægt væri að jafna hana.
Útvarpslögin gera Ríkisútvarpinu
erfitt um vik með hagræðingu í
rekstri. Þau eru á margan hátt smá-
smuguleg lagasetning.“
Ein af skyldum RÚV er að greiða
fjórðung árlegs rekstrarkostnaðar
Sinfóníuhljómsveitarinnar. Í ár eru
þetta 104 milljónir króna. Kemur til
greina að aflétta þessari skyldu?
„Þetta er eitt af því sem þarf að
skoða og í raun er þegar hafin vinna í
ráðuneytinu við þessa endurskoðun.“
Þegar teikningar tónlistarhúss
voru kynntar í lok febrúar kom fram
að ganga þyrfti frá samningum rík-
isins og Reykjavíkur um kostn-
aðarskiptingu verksins. Hvað tefur?
„Ég hef ekki enn haft ráðrúm til að
setja mig inn í samningamálin við
borgina en þau munu vera á lokastigi.
Mikil gróska er í tónlistarlífi þjóð-
arinnar og kraftur í ungu tónlist-
arfólki bæði á sviði sígildrar tónlistar
og popptónlistar. Það er því fyllilega
tímabært að bæta aðstöðu til tón-
leikahalds. Þarna er sett í sama far-
veg tónlistarhús og ráðstefnumiðstöð
sem fellur vel að mínum áherslum í
menningarmálum. Þetta eru metn-
aðarfullar áætlanir sem hafa mikla
þýðingu fyrir menningarmálin og hið
sama má segja um áform um menn-
ingarhús á landsbyggðinni.“
Svo menningarhúsaverkefnið er
enn við lýði?
„Já, það er góður gangur í und-
irbúningi þess. Verkefnið er tekið
mismundi tökum eftir byggðarlögum
enda er það unnið í góðu samstarfi við
viðkomandi sveitarfélög. Lengst er
málið komið á Austurlandi. Sumir
stefna að nýbyggingum en aðrir vilja
styrki til að endurgera gömul hús.“
Finnst þér einu gilda hvort menn
byggja ný hús eða gera upp gömul?
„Já, mér finnst ákjósanlegt að
heimamenn finni þessu réttan farveg.
Það gleður mig sérstaklega þegar
hægt er að tengja menningarhús
uppbyggingu og viðhaldi gamalla,
verðmætra húsa, sem fá nýtt hlut-
verk.“
Þú setur uppbyggingu menningar-
húsa á landsbyggðinni undir sama
hatt og tónlistarhús í Reykjavík.
Þó ekki séu bein tenging milliþessara tveggja verkefna ermikilvægt að landsbyggðin,
jafnt sem höfuðborgin, finni að hún
gegnir mjög veigamiklu hlutverki í
menningarmálum. Hin smæstu
byggðarlög hér á landi leggja ótrú-
lega mikið á sig í menningarmálum.
Mér er til efs að það sé hægt að finna
samfélög, allt frá 300 íbúum upp í 15
þúsund íbúa, sem á evrópskan mæli-
kvarða eru örsmá samfélög, sem eru
eins virk í menningarlegu tilliti og
þessi íslensku samfélög og hafa eins
mikinn metnað.“
Er hugmyndin sú að sveitarfélög á
landsbyggðinni fjármagni menning-
arhúsin þar að hluta?
„Já, það á við alls staðar að ríki og
sveitarfélög munu standa saman að
uppbyggingunni.“
Hefur verið greitt til slíkra verk-
efna nú þegar?
„Já, á Austurlandi eru hugmyndir
komnar vel á veg og þar hefur verið
samið við sextán sveitarfélög um upp-
byggingu fjögurra menningar-
miðstöðva.“
Hvað með húsnæðismál óp-
erunnar, fyrst ekki er gert ráð fyrir
að hún fái inni í væntanlegu tónlistar-
húsi?
„Það verður að leysa húsnæð-
isvanda Íslensku óperunnar með öðr-
um hætti. Þar er unnið merkilegt
starf við mikil þrengsli, en þegar for-
sendur voru ákveðnar fyrir hönnun
tónlistarhússins var ekki gert ráð fyr-
ir starfsemi Íslensku óperunnar þar.“
Fleiri menningarstofnanir eiga við
vanda að etja, t.d. berst Þjóðleikhúsið
við hallarekstur og rekstur í Borg-
arleikhúsinu hefur gengið illa. Þá
hafa sjálfstæðir leikhópar kvartað
undan samkeppni við ríkisstyrkt leik-
hús og samkeppnisstofnun beindi því
til menntamálaráðherra á síðasta ári
að hann beitti sér fyrir endurmati á
opinberri aðstoð við leikhúsrekstur.
Hvað er til ráða?
„Borgarleikhúsið er ekki rekið með
fé frá ríkissjóði. Þjóðleikhúsið er hins
vegar meginviðfangsefni ríkisins í
leiklistarmálum. Menntamálaráðu-
neytið hefur brugðist við athuga-
semdum samkeppnisstofnunar með
því að auka fé til starfsemi leikhóp-
anna og nýlega hafa verið settar regl-
ur um úthlutun leiklistarráðs sem
farið var eftir við úthlutun á þessu ári.
Fé til starfsemi atvinnuleikhópa hef-
ur því aukist mjög á undanförnum ár-
um en verkefnin eru vissulega mörg
og táknrænt fyrir heilbrigt samfélag
að metnaðurinn er meiri en pening-
arnir til framkvæmda.“
Frá leikhúsum að háskólum. Nú
hefur skólum á háskólastigi fjölgað
verulega á tiltölulega stuttum tíma og
sumir þeirra einkareknir. Er sam-
keppni á þessu sviði af hinu góða?
„Ég er sannfærður um að sam-
keppnin, sem kom með einkaskól-
unum, hefur orðið til góðs. Hún verk-
ar mjög hvetjandi á háskólasamfélag-
ið og stuðlar að því að hinir hefð-
bundnu háskólar endurskoði innri
starfsemi sína, auki aðlögunarhæfni
sína og sveigjanleika.
Almennt hefur þessi samkeppni já-
kvæð áhrif, ekki síst fyrir nemendur.
Auðvitað getur komið upp viðkvæm
staða og við þurfum að huga að því
hvernig við getum tryggt að ríkishá-
skólar, jafnt sem einkareknir háskól-
ar, geti keppt á jafnréttisgrundvelli.
Mikil vinna var lögð í að útbúa reik-
nilíkön fyrir skólastigin og þau hafa
stuðlað að stöðugleika og aðhaldi í
rekstrinum. Kerfið hefur verið slípað
til, en er enn í þróun.
Ég tel líka að við þurfum að endur-
skoða lög og reglur um jöfnun á
námskostnaði á framhaldsskólastigi.
Kostnaður við nám hvílir mjög þungt
á fólki úti á landi, þar sem ekki bjóð-
ast sömu námskostir fyrir ungt fólk.
Þær reglur sem við höfum sett eru
mikilvægar, en á þeim eru ákveðnir
annmarkar og ósveigjanleiki. Ég hef
ákveðið að hraða vinnu við endur-
skoðun þessara reglna um náms-
kostnað en einnig verða lögin vænt-
anlega endurskoðuð.“
Nú bendir allt til að framtíðarupp-
bygging Landspítala – háskólasjúkra-
húss verði við Hringbraut, í næsta ná-
grenni HÍ og fyrirhugaðs þekkingar-
þorps í Vatnsmýrinni. Hvernig er
háskólinn í stakk búinn til að fylgja
uppbyggingu sjúkrahússins eftir?
„Ég treysti mér ekki til þess að
svara því hvernig Háskóli Íslands er í
stakk búinn til þessa verkefnis. Veru-
legur hluti af þeim nýmælum sem
bryddað hefur verið upp á hér í vís-
indastarfi á síðustu árum er í beinum
tengslum við háskólasjúkrahúsið.
Framfarir í læknavísindum eru ein
sterkasta stoðin í íslensku vísinda-
samfélagi og ljóst að við þurfum að
stuðla að því að sjúkrahúsin efli
tengsl sín við háskóla og atvinnulíf.“
Ertu ánægður með tungumála-
kennslu í íslenskum skólum?
„Tungumálakennslan verður æ
brýnni og það á ekki síður við um ís-
lensku en erlend mál. Við þurfum að
styrkja íslenskukennslu, ekki síst
vegna þess fjölþjóðlega samfélags
sem við erum hluti af. Við verðum að
gera Íslendingum af erlendum upp-
runa kleift að ná tökum á málinu eins
hratt og unnt er. Jafnframt verðum
við að hafa í huga, að aukin tengsl við
útlönd gera góða kunnáttu í erlend-
um málum æ mikilvægari.
Ég tel að við stöndum að mörgu
leyti vel að vígi. Ein ástæðan er sú, að
við sendum marga nemendur til
náms í útlöndum og þeir skila sér
af fyrra hjónabandi, Margréti og
Helgu. Margrét hefur búið sér heimili
á Akureyri með tveimur dætrum sín-
um. Helga stundar myndlistarnám og
býr í Gautaborg ásamt eiginmanni
sínum, Hrólfi Brynjarssyni lækni.
Nína á einnig tvær dætur, Sunnu
Guðrúnu og Völu Þóru Sigurð-
ardætur. Sunna Guðrún býr í Eng-
landi þar sem hún og eiginmaðurinn,
Birgir Örn Birgisson, reka fyrirtæki.
Vala Þóra er grafískur hönnuður í
Reykjavík og er í sambúð með Heimi
Tryggvasyni verkfræðinema.“
Í hvað fara tómstundirnar?
„Eitt helsta áhugamálið, fyrir utan
að lesa og hlusta á tónlist, er skóg-
rækt. Ég á sæmilegan reit við Eyja-
fjörðinn, gegnt Akureyri, þar sem ég
hef stundað skógrækt frá 1976. Þarna
reikna ég með að byggja íbúðarhús
þótt síðar verði. Heimili okkar Nínu
er á Akureyri, en við erum með litla
íbúð í Reykjavík, enda er það nauð-
synlegt vegna starfa minna og náms
hennar.
Ég hef líka alltaf stundað íþróttir,
en aldrei af mikilli alvöru. Ég var í
knattspyrnu á háskólaárunum og síð-
ar lengi í blaki. Á gamalsaldri tók ég
svo upp á því að fara að renna mér á
svigskíðum, eftir að hafa látið göngu-
skíðin nægja í mörg ár. Upp á síð-
kastið hef ég hlaupið mikið. Áður en
ég kom í ráðuneytið var ég farinn að
hlaupa að meðaltali fimm til sjö kíló-
metra á dag, fimm daga vikunnar.“
Og svo hvarf frítíminn?
„Já, en ég ætla nú að reyna að end-
urheimta hann þótt síðar verði.“
Þú hefur komið víða við í íþrótta-
iðkun, sem hlýtur að koma íþrótta-
málaráðherra til góða?
„Almenningsíþróttir hafa mikið
gildi bæði í félagslegu tilliti og sem
heilsuvernd. Starfsemi íþróttafélaga
má að þessu leyti líkja við uppeldis-
og heilsuverndarstofnanir. Þeir sem
kynnast íþrótta- og æskulýðsmálum
átta sig fljótt á mikilvægi þeirra. Ég
tók eftir því, þegar ég var kennari við
Menntaskólann á Akureyri og fór í
ferðalög með hópum nemenda til út-
landa, að íþrótta- og tónlistarfólkið
skar sig gjarnan úr. Það var agaðra
en margir aðrir og í betra jafnvægi.“
Þegar forsætisráðherra tilkynnti
að þú hefðir orðið fyrir valinu sem
menntamálaráðherra sagðist hann
hafa viljað fá mann með yfirburða
þekkingu; vinnuhest eins og Björn
Bjarnason er sjálfur. Þú hefur heldur
ekki verið mjög áberandi þrátt fyrir
þingsetu í rúman áratug.
„Það er erfitt að lýsa sjálfum sér en
það er rétt, að ég hef ekki verið yf-
irlýsingaglaður í pólitík. Þingflokk-
urinn hefur falið mér ýmis ábyrgð-
armikil verkefni eins og formennsku í
utanríkismálanefnd en utanríkismál
hafa alltaf haft mikið vægi í starfi og
stefnu Sjálfstæðisflokksins. Einnig
hef ég tekið að mér að stýra mik-
ilvægum stefnumótunarverkefnum
fyrir ríkisstjórnina eða einstaka ráð-
herra svo sem stefnumótun um ís-
lenska upplýsingasamfélagið sem var
yfirgripsmikið verkefni og stefnu-
mótun fyrir menningartengda ferða-
þjónustu. Það má einnig benda á að
ég starfaði í 20 ár við Menntaskólann
á Akureyri bæði við kennslu og
stjórnun og hef því talsverða reynslu
af skólamálum. Auk þess starfaði ég
árum saman í vísinda- og tækninefnd
Evrópuráðsþingsins og stýrði þar
vinnu við gerð stefnumótandi
skýrslna í orkumálum og sjáv-
arútvegsmálum. Á þeim vettvangi
fjallaði ég einnig mikið um vís-
indasiðfræði. Þá sat ég einnig í Rann-
sóknarráði ríkisins á sínum tíma þar
sem ég beitti mér mjög fyrir auknum
rannsóknum á sviði ferðamála og var
formaður nefndar sem vann skýrslu
um rannsóknir í ferðaþjónustu.
Ég hef alltaf haft ánægju af að
vinnu og lít aldrei á verkefni mín sem
leiðinleg, sama hver þau eru.“
heim með mikla þekkingu á erlendum
tungumálum. Við höfum lengi haft
áhyggjur af stöðu norrænu tungmál-
anna á Íslandi, en nú eru ýmsar vís-
bendingar um að staða þeirra sé að
batna. Það virðist til dæmis meiri
áhugi hjá ungu fólki á dönsku en var.“
Að lokum væri ágætt að fá að vita
meira um manninn í ráðherrastóln-
um.
Ég er 59 ára, fæddur og uppalinná Akureyri. Þar ólst ég upp áheimili móður minnar, Mar-
grétar Steingrímsdóttur, móð-
ursystur minnar og ömmu. Að auki
bjuggu aðrar tvær móðursystur mín-
ar tíðum á heimilinu, svo ég er alinn
upp af konum. Þetta voru menning-
arsinnaðar konur, sem lögðu m.a.
stund á tónlist og leiklist. Ég hef búið
að því lengi að vera alinn upp á þessu
mikla kvenna- og menningarheimili,
þar sem ég átti mjög góða æsku.“
Var það þar sem þú lærðir að spila
á píanó?
„Það er ofsögum sagt að ég hafi
lært að spila á píanó. Ég spila fyrir
sjálfan mig og finnst það góð afslöpp-
un. Reyndar var ég settur til tónlist-
arnáms, en kom mér hjá því að læra
nóturnar og spilaði eftir eyranu. Það
fannst kennara mínum ekki góð að-
ferð, svo námið stóð stutt.“
Hver er hlutur Norðmanna?
„Faðir minn, Henry Olrich, er
norskur. Hann hafði engin afskipti af
uppeldi mínu og ég hitti hann fyrst
þegar ég var kominn yfir tvítugt.
Hann kvæntist í Noregi og eignaðist
þar þrjú börn. Tvö þessara hálfsystk-
ina minna eru búsett í Noregi, en
hálfsystir mín lést af slysförum um
tvítugt.“
Hvers vegna varð Frakkland fyrir
valinu þegar þú fórst í framhalds-
nám?
„Mig langaði til að kynnast öðrum
menningarheimi. Þórarinn Björns-
son, skólameistari MA, var gagntek-
inn af franskri menningu og heim-
speki. Hann smitaði mig af áhuga á
Frakklandi. Dvöl mín í Frakklandi
var mikið ævintýri en ég var þar við
nám í rúm 6 ár í frönsku, frönskum
bókmenntum og málsögu. Frakkar
reyndust mér mjög vel. Þeir eru sein-
teknir en allar dyr opnast þeim sem
hafa tök á frönskunni. Þar stundaði
ég útivist af kappi, klifraði fjöll og
stundaði hestamennsku.“
Hverjir eru fjölskylduhagir þínir?
„Ég er tvíkvæntur. Kona mín heit-
ir Nína Þórðardóttir og stundar nú
nám við Háskóla Íslands í bókasafns-
og upplýsingafræði. Ég á tvær dætur
f inningu fyrir sérstöðu þjóðarinnar
r kasta þjóðareinkennið
Morgunblaðið/Þorkell
„Núverandi stjórn-
arsamstarf virðist
takmarka möguleika
til að breyta RÚV í
hlutafélag en ég er
þeirrar skoðunar að
það sé nauðsynlegt.“
rsv@mbl.is
„Auðvitað eigum
við ekki að vera and-
varalaus, en mér er
ekki kunnugt um
aðrar þjóðir sem
hafa tekið á nýyrða-
smíð af eins miklum
krafti og Íslend-
ingar.“
MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 31. MARS 2002 11