Vísir - 15.09.1980, Blaðsíða 9

vtsm
Mánudagur 15. september 1980
Hvarvetna úr heiminum,
vegna góöra fjarskipta, berast
fréttir af ofbeldi, misjafnlega
miklu.Ofbeldi er i sjálfu sér allt
af svivirðilegt, og þegar stjórn-
völd beita þvi til að útrýma
þjóðflokkum, verður það ætið á
endanum einskonar samvizku-
mál upplýstra þjóða. Við höfum
nýlega verið að horfa á mynd af
skipulögðu, pólitisku ofbeldi,
sem gyðingar voru beittir i
Þýzkalandi nasista á árunum
1937-1945. Bæði vegna þess að
útrýmingarherferð nasista var
frekari á mannsif en nokkur
önnur, sem við höfum haft
spurnir af, og einnig vegna þess
hvað útrýmingin virtist auðveld
og án mótmæla, þykir okkur,
sem iifum lungann úr tuttugustu
öldinni, að drápin á gyöingunum
sé svartasti blettur mannlegra
samskipta, sem við höfum
hingað til þurft að sætta okkur
við. Með likum hætti bregður
okkur við, þegar fréttir berast
af þjóðarmorði i Kambodiu,
stórfelldum manndrápum i ein-
stökum rikjum Suður-Ameriku
og fangabúðariki Sovétmanna.
Tuttugasta öldin er mesta
framfaraöld, sem maðurinn
hefur lifað. Hún er það bæði i
visindalegum efnum og efnum
mannúðlegrar samábyrgðar.
Þótt undarlegt megi telja, hefur
af ösku gyðinga risið viðhorf,
sem þolir ekki að þjóöabrotum
sé misþyrmt, og við erum mikið
meira á verði nú um slika hluti,
en fólk var fyrir seinna strið.
Við látum okkur einnig varða
hungur og heilsuleysi með
þjóðum, sem skyndilega, eða
vegna langvarandi kreppu eiga
ekki málungi matar. Samvizka
okkur var vakin með aðgerðum
nazista, og það er ekki pólitik
þegar haldið er fram, að óþol-
andi er að enn skuli til svo frum-
stæö þjóðfélög, að þau bæði
drepa fólk og binda i fangabúö-
um telji þau einhverjum
mannasetningum hætt vegna
frjálsrar tilvistar þess. Þessa
samvizkuvakningu má hiklaust
rekja til þeirra eftirmála, sem
urðu að striöinu loknu, þegar
likbrennsluofnar og gasklefar
blöstu við umheiminum.
Hinn svarti blettur sam-
vizkunnar.
Stefán Edelstein hefur skýrt
frá þvi I sjónvarpi, að fimmtiu
og þrjú þúsund menn hafi haft
umsjón með framkvæmd út-
rýmingar gyðinga. Auðséð er á
þieirri tölu, að ekki hefur fleirum
verið blandaö I málið en nauð-
syn krafði. Útrýming gyðinga
var launmál’. sem væntanlegir
sigurvegarar ætluðu sér að
geyma I leynihólfum. Þeir virð-
ast þvi hafa gert sér grein fyrir
þvi, þrátt fyrir allt kjaftæðið um
hinn ariska kynstofn, að siðað
fólk leysti ekki nein vandamál,
hvorki sin né annarra, með þvi
að drepa sex milljónir gyðinga,
ótaldan fjölda kúmmúnista og
fólk af smærri þjóðabrotum.
Launungin bendir til þess að
nazistar hafi ekki verið rúnir
allri siðferðisvitund. Og það er
hörmulegt, einkum vegna okkar
hinna, sem teljum okkur hafa
siðferðisvitund i lagi. Efa-
„Með iikum hætti bregður okkur við, þegar fréttir berast af þjóðarmorði i Kambódiu, stórfelidum
manndrápum i einstökum rikjum Suður-Ameriku og fangabúöariki Sovétmanna.”
MILLJðNAMORB
0G OTRÝMINGAR
semdarmenn hafa látið að þvi
liggja að ekki hafi verið unnt að
drepa sex milljónir gyðinga, sú
tala standist ekki. En það breyt-
ir bara engu. Verknaðurinn er
ljós, kynslóðir tuttugustu aldar
sitja uppi meö hann, og hann
verður aldrei bættur. Það stafar
af þvi að i sjálfu sér hljótum viö
að taka hann öðrum þræði sem
vitnisburð um ófullkomleika
mannsins, um dýrið i hverjum
manni. Enginn þarf að segja
fólki, að Þjóðverjar hafi verið
siðlausari en aðrar þjóðir. Þvi
má álita að verknaður þeirra
eigi rætur i sammannlegu eðli.
Þess vegna eru gyðingadrápin
þung á samvsiku okkar allra, og
svartasti bletturinn á sögu
mannsins á tuttugustu öld.
Andrúmsloft hafið yfir
efa.
Það er ljóst að myndaþættir-
nir eru byggðir á skáldsögu,
sem að þvi leyti er söguleg, að
hún nefnir til frásagnar ýmsa
kunna menn og kemur þeim
fyrir á sögusviðinu að geðþótta
höfundar. Þar af leiðir að ýmis-
legt i þessum myndaþáttum
getur hæglega stritt gegn fyrri
vitnesku um einstaklinga og
þátttöku þeirra i gyðinga-
morðum. Það breytir ekki þvi
að sagan er haglega rituð og býr
yfir mikilli þekkingu á hinum
ýmsu þáttum i framkvæmd út-
rýmingar. Vel má vera að
maður á borð við Heydrich hafi
verið gagnrýninn á forustu nas-
istaflokksins. Þó er það ótrú-
legt, og einkum ótrúlegt að hann
hafi trúað'einhverjum fyrir slt-i
gagnrýni.enda hefði hann þá
allt eins getað verið kærbur
neöanmóls
Indriði G. Þorsteinsson
rithöfundur gerir í þess-
ari mánudagsgrein sinni
að umtalsefni útrým-
ingarherferðir nasista í
Þýskalandi á gyðingum
og þjóðamorð á seinni
árum. Hann segir engu
likara en nasisminn hafi
boðið upp á óhugnaðinn,
gert menn að villidýrum,
og leyst einhverja frum-
eigind úr læðingi, sem
ekki hafi verið afsannað
að blundi á öllu fólki.
fyrir drottnsvik af framgjörn
um undirmanni. Hitt er annað
mál, að gagnrýni hans á forustu
flokksins gerir verknaði hans
óhugnanlega mannlega. Það er
skáldaleyfi, en fer illa i verki,
sem fólk hefur tilhneigingu til
að taka bókstaflega. Margt
fleira bendir til skáldaleyfa,
bæði i bókinni og i þáttunum. En
eins og i öðrum góðum skáld-
verkum stendur eftir andrúms-
loft, sem ekki verður dregið i
efa.
Sjokk — viðbrögð Banda-
manna.
Tvennt vekur enn einu sinni
athygli varðandi þessi svivirði
legu mál. Annað er að gyðingar
trúðu ekki sjálfir, að verið væri
að leiða þá til slátrunar. Þeir
uröu að leita sannana og þær
voru af skornum skammti
þangað til komið var i fnyk
radius likbrennsluofnanna.
Þetta er látið koma vel i ljós i
myndinni, enda er þessi ör-
yggistilfinning gyðinga ein af
frumforsendum þess hve
auðvelt var að smala þeim svo
til hávaðalaust i ferðir til af
tökustaðanna. Hitt er, að svo
virðist sem umheimurinn hafi
þrjóskast við að trúa þvi, að
útrýmingin ætti sér stað, þegar
gyöingar höfðu áttað sig til fulls
og freistuðu þess að láta fréttir
berast af aðförunum til banda
manna. Og það er eins og maður
skilji tregðuna á þvi að vilja
skilja þann vanda, sem gyð-
ingar voru i. Stundum hefur
þetta verið túlkað á þann veg að
uppi hafi verið öfl meðal banda-
manna, sem töldu heppilegt að
láta útrýminguna liggja i þagn-
argildi. En það fær ekki staðist.
Ofugt við það sem nú er, var
var þó alveg furðulegt hvað
flóttafólki frá Þýzkalandi gekk
erfiðlega að fá landvist og eru til
af þvi margar og heldur illar
sögur. í bók Greens er látið að
þvi liggja að Þjóðverjar hafi
taliö vantrú bandamanna stafa
af þvi, að i sjálfu sér væru þeir
samþykkir útrýmingunni.
Vfðbrögð ba'ndamanna eftir
strið benda óneitanlega til þess,
að þeir hafi ekki trúað sögunum.
Viðbrögð þeirra þegar sannleik-
urinn kom i ljós akýra þessa
kenningu. Þaö voru sjokk-
viðbrögð.
1
Helför án enda.
Þessi helfarar-o.aga af gyð-
inguni hefur legið þungt á Þjóð-
verjum. Við þurfum ekki að
vera hissa á þvi. Sjálf vitum við
að okkur fellur ekki allskostar
að útrýmingin skyldi fram-
kvæmd af homo sapiens. Þeim
mun meira hlýtur þetta þvi að
tengst framkvæmdinni. Manni
skilst að sýning þáttanna i
Þýskalandi hafi valdið ómæld-
um árelstrum, jafnvel innan
fjölskyldna. Það er ekki
óeðlilegt. Engin þjóð á Vestur-
löndum situr uppi með annað
eins.
Ég minnist þess að i kringum
1960 átti ég þátt I birtingu sex-
greina flokks I Alþýðublaðinu
um útrýminguna. Margar af
þeim ljósmyndum, sem fylgdu
þáttunum, birtust með greinar-
flokki þessum. Vegna þessara
greina haföi einhver einstakl-
ingur i þýzka sendiráöinu sam-
band við blaðið og taldi óþarfa
að vera að rifja þessi mál upp,
menn heföu þegar tekiö út sinar
refsingar. Ég sætti mig illa við
þessa afskiptasemi, vegna þess
aö mér fannst aö með henni
væri verið að taka á sig
ó.nauðsynlega ábyrgð á
verknaði, sem tilheyrði hrika-
legri harmsögu anhars tima.
Þaö gleöurmann hins vegar
óneitanlega, að þættirnir skuli
hafa veriö sýndir I Þýzka-
landi,og að þeir skuli hafa vakiö
þar umtalsveröa athygli og
umræðu. Þvi það eru einmitt
þagnargildin sem ætið reynast
erfiðust þegar til lengdar lætur.
Og það mega Þjóðverjar vita,
að nýjar kynslóðir þar i landi
standa jafnréttar eftir, enda
ekki til þess vitað að þær geymi
með sér löngun til endurtekn-
ingar á öðrum eins ofsóknum og
framdar voru af forverum
þeirra.
Og minnist ég þá einnig
framburða um afdrif þeirra,
sem dæmdir voru eftir tilraun-
ina til að drepa Hitler sumarið
1944. Þeir voru hendir lifandi á
kjötkróka og voru þó engir gyð-
ingar. Það er þvi eins og
nazisminn hafi boðið upp á
óhugnaðinn, gert menn að villi-
dýrum, og leyst einhverja frum-
eigind úr læöingi, sem ekki
hefur verið afsannað að blundi i
öllu fólki. Þess vegna er aldrei
of varlega farið.
Til stuðnings þeirri kenningu
má minna á, að ekki linnir
manndrápum i stórum og
smáum stil. Þióðarmorö eru
enn framin og drukkna i kjaft-
æði á útnárum menningarinnar.
Þangað til viðhorfin breytast til
milljónamorða og útrýmingar
heldur helförin áfram. Engin
rökræða getur létt sliku af okk-
„Eo mun gefa kost á
mér sem lormaður”
- seglr Benedíkt Grðndal. núverandi tormaður fiokkslns
verða átðk vlð
formannskiðr í
Alþýðuflokknum?
Benedikt: „Gef kost á mér
áfram”.
Bragi: „Nei, það er alveg klárt
mál”.
„Já, ég mun gefa kost á mér
áfram sem formaöur Alþýðu-
fiokksins” sagði Benedikt
Gröndal formaður Alþýðu-
flokksis, en flokksþingið
verður haldið um mánaðar-
mótin október-nóvember.
Benedikt Gröndal var spurður
að þvi i samtali við Visi i morg-
un.hvort vitaðværiaf framboði
gegn honum.
„Nei, ég hef heyrt ekki um
nein sérstök nöfn en ég geri mér
auövitað ljóst að þegar flokkr er
utan stjórnar og ýmislegt
gengur siður en það gæti gert,
þá mæðir það á formanni” sagði
Benedikt Gröndal.
Visir leitaði til þeirra sem
helst hafa verið taldir liklegir til
þess að gefa kost á sér gegn
núverandi formanni.
,Nei það er alveg klárt mál”
sagði dr. Bragi Jósepsson, i
samtali við blaðamann Visis.
„Annars held ég að málið sé
ekki enn komið á það stig að
vitað sé um menn, aðra en
Benedikt, sem hyggjast géfa
kost á sér” sagði Bragi.
„Nei það hefur ekki komiö til
tals, og er ekki til umræðu”
voru svör Vilmundur Gylfa-
sonar við spurningu VIsis um
það hvort möguleiki væri á að
hann gæfi kost á sér I formanns-
embætti Alþýðuflokksins á
næsta flokksþingi.
„Ég reikna ekki með þvi”
sagði Jón Baldvin Hannibals-
son, ritstjóri um hugsanlegt
framboð sitt.
„Þú slærð það þá ekki alveg
frá þér?”
„Ég tel það mál alls ekki
vera á dagskrá” sagöi Jón
Baldvin og bætti þvi við að hann
hefði ekkert slikt i hyggju.
Viðmælendur Visis minntust
þó á að alltaf kæmi upp
pmræða, sem þessi en ekki væri
Vitað til að nokkur þungi væri i
þeirri umræöu.
Eins og er virðist þvi Benedikt
Gröndal liklegur til þess að
veröa sjálfkjörinn I formanns-
embættið. -AS.
Vilmundur: „Hefur ekki komiö
til tals”.
Jón Baldvin: „Ég reikna ekki
meö þvi”.