Morgunblaðið - 04.06.2002, Blaðsíða 27

LISTIR
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. JÚNÍ 2002 27
SÝNING þessi er fyrsta skrefið í
langri ferð. Hún myndar íslenska
hlutann af norrænu samstarfsverk-
efni unglingaleikhópa frá Íslandi,
Færeyjum og Finnlandi, þar sem
hverju landi er ætlað að vinna leik-
sýningu upp úr menningararfinum.
Færeyingarnir vinna með hina ríku
og lifandi danskvæðahefð, finnski
hópurinn leggur Kalevala-kvæðin til
grundvallar sinni sýningu og Íslend-
ingarnir fást við eddukvæðin. Ætl-
unin er síðan að hóparnir hittist,
vinni saman og sýni afraksturinn í
Færeyjum og á Hjaltlandi í byrjun
júlí. Verkefni á borð við þetta eru sí-
fellt í gangi í hinu einstæða og
merkilega samstarfi sem norrænu
þjóðirnar hafa sín á milli. Þó oftast
fari lítið fyrir fregnum af þeim skila
verkefnin sér einatt í ómetanlegri
reynslu, aukinni víðsýni og þroska
þeirra sem þátt taka. Því er rétt að
óska hinum unga leikflokki Skaga-
leikflokksins góðrar ferðar og
skemmtunar í sumar.
Guðbjörg Árnadóttir velur hið
spaugilega kvæði Þrymskviðu sem
viðfangsefni, enda er kvæðið kjörið
til slíkrar meðferðar; leikrænt að
uppbyggingu, persónur skýrar og
kátlegar aðstæður koma hvað eftir
annað fyrir. Þegar sá grunnhyggni
kappi Þór er sviptur krafti sínum í
formi hamarsins Mjölnis verður
hann að fara leið klókindanna og
lætur það óneitanlega heldur illa.
Karlmennskunni er illa ógnað þegar
kappinn þarf að taka á sig kven-
mannsgervi og gengur illa að hemja
sitt karlmannlega æði. En með
dyggri aðstoð hins undirförula Loka
tekst honum samt að endurheimta
hamarinn og ganga frá óvinum sín-
um þursunum. Hefur Disneyfabr-
ikkan ekki heyrt um Þrymskviðu?
Ef svo er ekki, í öllum bænum reyn-
um að halda henni leyndri fyrir
þeirri dauðu hönd, því ég fæ ekki
betur séð en Þrymskviða myndi
„teikna sig sjálf“ ef svo bæri undir.
Guðbjörg fer ákaflega beina leið
að efninu, segir söguna látlaust og
án útúrdúra eða afgerandi túlkunar.
Ef til vill stafar það af tilefni sýning-
arinnar og því að hún á eftir að vinn-
ast frekar í samstarfi við hina þátt-
takendurna í norræna verkefninu
sem áður var getið að þessi „hlut-
lausa leið“ er valin, en óneitanlega
saknaði ég frjálslegri efnistaka. Það
þarf ekki að líta á það sem lögmál að
æsir gangi í víkingabúningum og
þursar séu eins og þjóðsagnatröllin
okkar. Ef arfurinn á að lifa þurfum
við að koma fram við hann eins og
lifandi hlut sem þolir hnjaskið sem
fylgir endurtúlkun og skorinorðri
afstöðu þeirra sem um hann véla.
Hér er áherslan fyrst og fremst á
framvinduna og tekst bærilega að
segja söguna með aðferðum leik-
hússins.
Þátttakendur í sýningu Skaga-
leikflokksins eru á aldrinum tólf til
fimmtán ára og trúlega fæst með
mikla leikreynslu. Ekki vil ég leggja
dóm á einstaka leikara en frammi-
staðan er í heild ágæt. Óþarflega lít-
ið skildi ég samt af textanum, sem
er jú alltaf grundvallaratriði. Og sú
orka sem fæst við að hafa hann al-
mennilega á valdi sínum og skila
honum af myndugleika skilar sér
líka til áhorfenda sem skilja ekki
málið. Í þessu ætti að vinna, og
myndi skila sér í betri sýningu, fyrir
utan hvað gróði þátttakenda marg-
faldaðist við það.
LEIKLIST
Skagaleikflokkurinn
Leikgerð og leikstjórn: Guðbjörg
Árnadóttir, sýnt í Brekkubæjarskóla 2.
júní 2002.
ÞRYMSKVIÐA
Hent’ í
mig
hamr-
inum!
Þorgeir Tryggvason
ÞEIR eru óafmáanlega skráðir í
vitund þjóðarinnar um aldur og ævi
sem Hund-Tyrkir, bófarnir sem
gerðu strandhögg á Íslandi sumarið
1627. Enda atburðurinn eitt versta
níðingsverk í allri okkar sögu og
tengdur framandi þjóð og óæðri
trúarbrögðum – samkvæmt skoðun-
um kirkjunnar í rökkri miðaldanna.
Skipverjarnir, árásarmennirnir
sem fóru ránshendi um Suðurnes,
Vestmannaeyjar og Austfirði,
hnepptu fólk í ánauð, stálu, myrtu,
unnu helgispjöll á guðshúsum, skildu
eftir sig brunnið land og blóðslóð
voru vissulega níðingar og múham-
eðstrúar en Tyrkir voru þeir ekki.
Nánast allir voru þeir frá Algeirs-
borg og Marokkó í Norður-Afríku,
en nutu aðstoðar hollensks skip-
stjóra og jafnvel fleiri Norðurálfu-
búa sem tekið höfðu múslimatrú og
leiðbeindu sínum nýju trúbræðrum í
illvirkjum þeirra á Íslandi.
Það kemur einnig skýrt fram í
fyrsta þætti af þremur í Tyrkjarán-
inu, fróðlegum og vandvirknislegum
sjónvarpsmyndbálki Þorsteins
Helgasonar og félaga, að tilgangur
ferðar hinna múslimsku bófa var
ekki aðeins að ræna og rupla fé og
fólki á líflegan markað þrælasala þar
sem villutrúarmenn norðan úr höf-
um voru gulls ígildi, heldur angi af
dsíhad – þeim trúarofstækisátökum
sem múslimar viðhafa enn í dag;
hinu heilaga og eilífa stríði þeirra á
hendur fólki sem hefur aðra guði en
Allah. Enn fremja múslimskar
sjálfsmorðssveitir títtnefnd og
óhugnanleg hryðjuverk undir þess-
um gunnfána. Óhæfuverk í nafni trú-
arinnar eru gömul saga og ný.
„Til að segja sögu Tyrkjaránsins
þarf að fletta mörgum blöðum, vitja
margra landa og gera sér margt í
hugarlund,“ segir í upphafi Náðar-
kjara. Til eru talsverðar skráðar
heimildir sem gefa mönnum sýn inn í
þessa hartnær 400 ára gömlu at-
burðarás, einkum eftir Björn Jóns-
son lögréttumann á Skarðsá og séra
Ólaf Egilsson Eyjaklerk. Kvik-
myndagerðarmennirnir hafa gert
víðreist um minja- og listasöfn, jafnt
hérlendis sem í Hollandi, Danmörku,
Austurríki, Ítalíu, Spáni og víðar, til
að kynna sér mynda- og minjaarf frá
þessum tímum og skilar uppskeran
sér ríkulega á skjánum, fléttað lip-
urlega í frásögnina sem byggist sjón-
rænt mestmegnis á tökum af sögu-
slóðum. Rakin blóðidrifin og sviðin
jörð frá landtökunni í Grindavík
þann örlagadag í Íslandssögunni 20.
júní 1627, um Bessastaði, Austfirði
til Vestmannaeyja, þar til að lokum
er lent á framandi norðurströnd Afr-
íku. Farið er með fróðum mönnum á
sögustaði, rætt við lærða og leika, og
í Eyjum er mikið notað myndefni
skólabarna af atburðunum.
Þegar upp var staðið lágu 34 í
valnum en 242 voru herteknir í Eyj-
um, alls um 400 manns. Hartnær 1%
þjóðarinnar myrt eða hneppt í
ánauð. Flest voðaverk samtímans
blikna við hliðina á þessari grimm-
úðlegu tölu.
Það sem helst má finna þættinum
til foráttu er fremur rómantísk sýn á
voðaverkin. Hund-Tyrkinn var
hræðilegur óvinur sem eirði nánast
engu. Eyjamenn sem sluppu í björg
drápu þeir frekar með byssukúlum
en að gefa þeim líf. Gamalmenni
brenndu þeir í tugatali í lokuðum
byggingum og guðshúsi Eyjamanna.
Skarpari sýn er gefin á ódæðisverkin
eystra og einn af merkari köflum
Náðarkjara og magnaðasti er viðtal
við roskna kona í Berufirði. Hún lýs-
ir því hversu sterkan svip þessi
löngu liðnu voðaverk settu á æskuár
hennar, hartnær 300 árum síðar.
Þær systurnar töldu vissara að vita
af öruggum felustað úti í náttúrunni
ef ránsmenn bæri aftur að garði. Það
er magnað til þess að vita og segir
meira en flest annað um þau djúp-
stæðu áhrif sem Tyrkjaránið hafði
og hefur enn á þjóðarsálina. Á þess-
um augnablikum verður Tyrkjaránið
gleggra, bæði lifandi og nálægt
áhorfandanum.
Ljóðalestur og rímnakveðskapur
er nokkuð fyrirferðarmikill en frum-
samin tónlist Sverris Guðjónssonar,
auk annarrar tónlistarnotkunar,
lyftir þættinum á hærra plan. Ásamt
oft frábærri notkun á safngripum og
málverkum, m.a. meistara Rubens,
fagmannlegri töku, texta og fram-
vindu – ekki síst þegar hafður er í
huga sá erfiði saumaskapur sem efn-
ið krefst.
SJÓNVARP
Heimildamynd
I. þáttur: Náðarkjör. Höfundur og stjórn-
andi: Þorsteinn Helgason. Kvikmynda-
taka: Guðmundur Bjartmarsson, Jón
Hjörtur Finnbjörnsson, Hjálmtýr Heiðdal.
Klipping: Guðmundur Bjartmarsson.
Hljóðsetning: Gunnar Árnason. Tónlist:
Sverrir Guðjónsson. Slagverk: Eggert
Pálsson. Þulir: Hjalti Rögnvaldsson, Er-
lingur Gíslason, Helga E. Jónsdóttir, Þor-
steinn Helgason. Sýningartími: 45 mín.
Íslensk heimildamynd í þremur þáttum.
Fjármögnuð af Menningarsjóði útvarps-
stöðva, Kvikmyndasjóði Íslands og Sjón-
varpinu. Seylan kvikmyndagerð 2002.
Sjónvarpið, maí 2002.
TYRKJARÁNIÐ
Strandhögg Hund-Tyrkjanna
Sæbjörn Valdimarsson
ÞAÐ sem gerði þessa tónleika svo
heillandi var að heyra hvað þessi tvö
hljóðfæri, úr dýpri legu strokhljóð-
færanna, syngja fallega saman þeg-
ar vel er á þau leikið eins og þarna
var raunin. Guðmundur og Hávarð-
ur leika í Sinfóníuhljómsveit Íslands,
en hafa vakið verðskuldaða athygli á
sviði einleiks- og stofutónlistar á
fjölmörgum tónleikum. Það er
vandasamt og tímafrekt að velja
saman efnisskrá fyrir þessi hljóð-
færi, því þó hljómur þeirra laði þau
hvort að öðru hafa tónskáldin ekki
verið með þau ofarlega á lista þegar
valin eru hljóðfæri til að semja fyrir.
Á þessu eru þó skemmtilegar und-
antekningar, eins og þeir félagar
veittu áheyrendum sínum í Akureyr-
arkirkju hlutdeild í. Að vísu hefði
verið ánægjulegt að fleiri hefðu
mætt til að eignast hlutdeild í svo
góðum tónlistarflutningi sem þess-
um. Raunar er ég alltaf jafn hissa á
því hve fáir vilja láta koma sér á
óvart og koma og hlýða á jafnsjald-
gæfa hljóðfærasamsetningu og þá
sem hér var í boði. Kontrabassinn er
yfirleitt flokkaður sem dæmigert
hljómsveitarhljóðfæri, nauðsynleg
grunnrödd, en ekki aðlaðandi sem
einleikshljóðfæri. En eftir að hlýða á
Hávarð fara um bassann næmum
höndum og eyrum, furðar maður sig
á því að kontrabassinn skuli ekki
vera vinsælt einleikshljóðfæri. Ein-
hvern tímann heyrði ég það nefnt
sem sönnun fyrir gæðum tónlistar
eftir Bach að hún héldi ótrúlega sín-
um áhrifamætti þó hún væri flutt á
annan máta en hún hafi upphaflega
verið samin fyrir, sbr. hljóðfæratón-
list sungin og öfugt. Þannig hljóm-
uðu 3 invensjónir eftir Bach hjá
þeim félögum eins og þær hentuðu
engri hljóðfærasetningu betur og
víðs fjarri að hugur manns dveldi við
hljómborðið. Hendingamótun var
sannfærandi og í fullkomnu sam-
ræmi milli hljóðfæranna. Aðalsmað-
urinn og fiðlusnillingurinn Karl Ditt-
er Von Dittersdorf var afkastamikið
tónskáld og naut þeirrar gæfu að
leika í kvartett með ekki lakari
mönnum en Haydn og Mozart við
Esterhazyhirðina. Af þeim mörg
hundruð tónverkum sem hann
samdi, m.a. 140 sinfóníur, rataði eitt
verka hans inn á þessa efnisskrána,
sónata fyrir víólu og kontrabassa í 5
þáttum. Fluttir voru þrír þættir
verksins með sannfærandi túlkun á
þessu mjög svo dæmigerða klassíska
formi. Af þeim ótölulega fjölda þjóð-
laga sem Béla Bartok skráði niður
og tók upp á söfnunarferðum sínum
um Ungverjaland og Balkanlöndin í
byrjun 20. aldar urðu mörg laganna
sígild í meistaralegum útsetningum
og umritun höfundar. Fjóra slíka
dansa skrifaði Bartok fyrir fiðludúó,
en tvo þeirra léku Guðmundur og
Hávarður í umritun fyrir sín hljóð-
færi. Mér fannst takast mjög vel að
skila þessum allt að því vilta, stund-
um stríða í bland við blíðu og ang-
urværð og umfram allt dillandi dansi
við stundum kliðhrjúfan undirslátt
„sveitamannanna“. Trúlega heyrir
tónlistarfólk ekki Johann Matthias
Sperger oft nefndan og engu breytir
þó sagt sé að hann hafi verið mestur
virtúósa í kontrabassaleik við þýskar
og austurrískar hirðir um aldamótin
1800. Hann bætti svo um munaði við
tónbókmenntir fyrir hljóðfæri sitt og
samdi m.a. 18 konserta fyrir kontra-
bassa og hljómsveit og fjölda kamm-
ermúsíkverka þar sem bassinn á
stórt hlutverk. Einnig má merkja
áhrif Spergers á sinn nána vin, Jos-
eph Haydn, er sá síðarnefndi semur
fallegar einleikslínur í sinfóníum sín-
um. Í sónötunni í þremur þáttum
sem félagarnir léku skilaði sér vel sú
alúð og væntumþykjan sem höfund-
ur hefur borið til bassa síns, ásamt
þeim vilja að sýna þann fjölbreytta
leikmáta sem hljóðfærinu hæfir og
tókst Hávarði vel að koma þeim boð-
um til skila.
Þegar rússneska tónskáldið Rein-
hold Moritzovitch Gliére ber á góma
velta menn því fyrir sér hvort það að
hann var ráðstjórninni þóknanlegur
og margverðlaunaður geri hann að
lakara tónskáldi. Svarið er játandi ef
tekið er mið af þeim frábæru tón-
skáldum sem voru í ónáð sovéskra
valdhafa. En hann var góður hand-
verksmaður. Það sýndu Gavottan og
Scherzóið úr svítu sem Guðmundur
og Hávarður léku í lok tónleika.
Áheyrileg og skemmtileg verk sem
hittu ágætlega í mark sem punktur
aftan við mjög góða tónleika.
TÓNLIST
Akureyrarkirkja
Flytjendur: Guðmundur Kristmundsson á
víólu og Hávarður Tryggvason á kontra-
bassa. J. S. Bach, Béla Bartok, Karl
Ditter Von Dittersdorf, Johann Matthias
Sperger og rússneska tónskáldið Gliére.
Sunnudaginn 26. maí kl. 16.
KAMMERTÓNLEIKAR
Kontrabassi og víóla í góðri sambúð
Jón Hlöðver Áskelsson
Guðmundur Kristmundsson og Hávarður Tryggvason.
MORGUNBLAÐINU hefur borist
eftirfarandi ályktun frá SÍM:
„Aðalfundur SÍM beinir enn
einu sinni þeim eindregnu tilmæl-
um til dómsmálaráðherra að
hlutast verði til um að ljúka end-
anlega lögreglurannsóknum í svo-
kölluðu málverkafölsunarmáli og
að flýtt verði ákvörðunum ákæru-
valds og dómsmeðferð. Þá beinir
aðalfundurinn einnig þeim tilmæl-
um til dómsmálaráðherra og lög-
regluyfirvalda að fyrir verði
teknar kærur myndhöfundasam-
taka á hendur nokkrum söluaðilum
myndlistar vegna brota á ákvæð-
um höfundalaga sem lúta að skil-
um lögfestra höfundaréttargjalda
vegna endursölu listaverka.
Vakin er athygli á að kærur
þessar hafa legið óhreyfðar hjá
embætti ríkislögreglustjóra í all-
langan tíma og þær hafa jafnframt
verið kynntar fulltrúum dóms-
málaráðuneytis með beiðni um at-
beina ráðuneytisins um að málin
verði tekin til afgreiðslu.
Meðan þetta ástand varir er
listaverkamarkaður á Íslandi í al-
gjörri upplausn.“
SÍM ályktar um
málverkafölsun SÝNINGUNNI gleri – textíl, þar
sem Dröfn Guðmundsdóttir mynd-
höggvari og Hrönn Vilhelmsdóttir
textílhönnuður sýna verk sín í Lista-
sal MAN, Skólavörðustíg 14, hefur
verið framlengt til sunnudagsins 9.
júní. Sýningin er opin virka daga og
laugardag frá kl. 10-18 og sunnudag
frá kl. 14-18 sem jafnframt er síðasti
sýningardagur.
Sýning
framlengd
Súrefnisvörur
Karin Herzog
Silhouette