Morgunblaðið - 20.06.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 FIMMTUDAGUR 20. JÚNÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Í ÁR er öld síðan
konungur Danmerkur
og Íslands kunngerði
að hann ætlaði að
verða við óskum Ís-
lendinga, um íslensk-
an ráðgjafa (ráðherra)
og stjórnarráð í
Reykjavík. Ákvörðun
sem varð upphaf ís-
lenskrar stjórnsýslu
og mikilvægur áfangi
að fullveldi og sjálf-
stæði lands og þjóðar.
Árangur af starfi alda-
mótakynslóðarinnar
sem tók við af Jóni
Sigurðssyni og sam-
herjum hans í þeirri
baráttu að leysa land og þjóð úr sex
alda nýlendufjötrum og endur-
heimta hið forna frelsi.
Því verður ekki trúað að
óreyndu, að þessa atburðar og
aldamótakynslóðarinnar verði
minnst af þeim, sem nú sitja að
völdum á Íslandi, eitt andartak í lífi
þjóðar, með því að gera þá nýlendu-
samninga um virkjanir og álver á
Austurlandi sem nú er stefnt að og
einskis svifist í áróðri til þess að ná
þeim. Samningar sem mundu um
ókomna tíð frekar minna á forustu-
menn þjóðarinnar árið 1302, þegar
þeir neyddust til þess að sverja
Noregskonungi land og þegna en
forustumenn frjálsrar og fullvalda
þjóðar 700 árum síðar, þjóðar sem
þeir sömu menn segja að sé nú ein
af ríkustu þjóðum veraldar.
Stöðugt tal iðnaðarráðherra um
að nýta eigi auðlindina, vatnsaflið
(Kárahjúkavirkjun), er ekki rök
fyrir byggingu þeirrar virkjunar.
Íslensk vatnsaflsorkuver fram-
leiða nú orku fyrir stóriðjufram-
leiðslu, sem nemur rúmlega tonni á
hvern íbúa landsins, engin þjóð
kemst nálægt því. Íslenska auðlind-
in, vatnsaflið, er nýtt, þá nýtingu á
vitaskuld að auka, en í samræmi við
náttúruvernd, hagkvæmni, þörf og
arðsemi, það á ekki við um Kára-
hnjúkavirkjun, að ætla að taka er-
lend lán um 140 milljarða til þess
að byggja þá virkjun, auka orku-
framleiðslu fyrir álver, tvöfalda
áhættuna í þeirri tegund orkusölu,
er ekki nýting auðlindar, það er
rányrkja, m.a.s. þreföld rányrkja á
íslenskri náttúru, almannafé og
lánstrausti þjóðarinnar erlendis.
Aðrir virkjunarkostir, hagkvæm-
ir og ódýrir, eru t.d. Þjórsárvirkj-
anir, hófleg stækkun Kröfluvirkj-
unar o.fl. jarðhitavirkjanir, minni
virkjanir en Kárahjúkavirkjun en í
samræmi við eftirspurn og verð á
áli og í takt við þá stækkunar-
áfanga, sem Ísal (ALCAN) og
Norðurál hafa kynnt, sem eru þær
erlendu fjárfestingar í álfram-
leiðslu, sem eru þjóðinni hagstæðar
og virkjanir sem eru í samræmi við
tekjur Landsvirkjunar af orkusölu
til stóriðju, um 70–80 milljarða
sparnaður í virkjunarframkvæmd-
um. Meðalverð áls sl. 10 ár er að-
eins um 10 bandaríkjadölum hærra
tonnið en virkjunarsinnar fullyrða
að sé nægjanlegt verð fyrir bygg-
ingarkostnaði og rekstri Kára-
hnjúkavirkjunar, en um 250 dölum
lægra en talið var nauðsynlegt verð
fyrir rekstur álvers á Keilisnesi.
Það er álit margra, sem starfa í ál-
iðnaði, að framtíðarverð áls (með-
alverð) verði um 1.400 dalir tonnið,
álverð fari lækkandi vegna bættrar
framleiðslutækni og aukins fram-
boðs. Skv. því yrði verð orkunnar
til álvers á Reyðarfirði (með fyr-
irvara um nákvæmni) kr. 1,20–1,45
á kwst. (um 12–14 mill), almennir
orkukaupendur yrðu að borga svip-
aða upphæð með hverri kwst. til ál-
versins, nýr stóriðjuskattur á ís-
lensk fyrirtæki og heimili, ásamt
tilheyrandi hækkun vísitalna og
kjaraskerðingu.
Virkjunar- og álverssinnar, sem
svífast einskis, leggja nú allt kapp á
að ginna með gylliboðum stjórn
ALCOA til þess að byggja álver á
Reyðarfirði og gerast þannig eins-
konar „Guðfeður“ Kárahnjúka-
virkjunar og þeirra skemmdar-
verka á náttúrunni sem henni
fylgja, m.a. með því að
bjóða orku á hálfvirði.
Það hlýtur að kall-
ast mikil kaldhæðni
örlaganna ef hin
gamla sovéska hug-
sjón um flutning fljóta
úr farvegi sínum til
orkuframleiðslu rætist
á Íslandi með atbeina
þessa virta bandaríska
fyrirtækis, hvers for-
stjórar mega að sögn
ekki vamm sitt vita í
umhverfis- og náttúru-
verndarmálum, þeir
virðast vera illa upp-
lýstir um fyrirhuguð
hryðjuverk gegn ís-
lenskri náttúru, þ. á m. er eyðilegg-
ing fegursta fljóts Íslands. Verði af
allri þeirri álframleiðsluaukningu
sem nú er talað um verður álfram-
leiðsla á Íslandi rúmlega milljón
tonn, um 4 tonn á hvern íbúa, engin
þjóð tekur þvílíka áhættu í orku-
sölu til álvera, áhætta sem er langt
umfram eðlileg og skynsamleg
mörk. Þjóðin upplifði jafnvel ís-
lenskt enron (Lanron).
Margir sjálfstæðismenn, sem eru
á móti Kárahnjúkavirkjun – grein-
arhöfundur er einn þeirra – vona að
okkar ágæti forsætisráðherra, sem
er glöggskyggn og hefur viturlega
afstöðu til ESB, sjái fljótlega í
gegnum blekkingavef orkuhákanna
eins og vef ESB-sinna og komi því
til leiðar að Kárahnjúkavirkjunarfl-
aninu verði hætt og bestu virkj-
unarkostirnir verði settir í forgang.
Þeir hagfræðingar, sem hafa
upplýst þjóðina um efnahagslega
fjarstæðu og fáránleik Kárahnjúka-
virkjunar, eiga þakkir skildar.
En það sem mestu máli skiptir,
verði Kárahjúkavirkjun og álver á
Reyðarfirði ekki byggð verða miklu
minni líkur á því að þjóðin stæði
frammi fyrir offjárfestingar- og of-
framleiðsluógninni, offramleiðslu á
orku fyrir offramleiðslu á áli, sem
gæti haft hörmulegar afleiðingar
fyrir okkar litlu þjóð.
Góðir landsmenn, látum ekki
glepjast af gróðaáróðri þeirra sem
vilja vaða yfir íslenska náttúru,
beygja sig í duftið fyrir erlendum
auðhringum, gera Ísland að
orkunýlendu og þykjast hafa í sín-
um áróðurs- og lygaskjóðum sann-
leikann og sjálfdæmi um hvað sé
þjóðarhagur. Segjum nei við Kára-
hnjúkavirkjun, steypuskrímslinu
sem virkjunarsinnar reyna að upp-
hefja sem eitthvert tækniafrek, 120
árum eftir að fyrsta rafveitan í
heiminum var byggð, við það afrek
þolir fyrirhuguð náttúru- og þjóð-
aróvættur á Austurlandi engan
samjöfnuð. Gerum forfeðrum okkar
og mæðrum ekki þá vanvirðu og
smán að bindast sjálfviljug erlend-
um arðránsfjötrum, hvorki með ný-
lendusamningum um 140 milljarða
virkjanir á Austurlandi fyrir er-
lenda auðhringa né veruleikafirrtri
óskhyggjustefnu ESB-sinna. Hvort
tveggja atlaga að fullveldinu. Frá
forfeðrunum fengum við fóstur-
land, frjálst og fullvalda réttarríki,
ásamt auðlindum þess, sýnum ætíð
að við séum verðug þeirra gjafa,
kunnum að varðveita þær og séum
fær um að nýta íslenskar auðlindir
og ávaxta, án vansæmdar og til
heilla íslenskri þjóð og sjálfstæði
Íslands.
Fullveldi Íslands
Hafsteinn
Hjaltason
Höfundur er vélfræðingur.
Sjálfstæði
Frá forfeðrunum feng-
um við fósturland,
frjálst og fullvalda rétt-
arríki, segir Hafsteinn
Hjaltason, ásamt auð-
lindum þess, sýnum
ætíð að við séum verðug
þeirra gjafa.
Ríkisendurskoðun
sendi nýlega út skýrslu
sína um starf Sólheima í
Grímsnesi. Skýrsla
þessi hefur fengið mikla
athygli og vakið við-
brögð.
Að gefnu tilefni vilj-
um við ítreka þá skoðun
okkar að það eru eftir-
farandi niðurstöður
Ríkisendurskoðunar
sem mestu máli skipta.
Orðréttar tilvitnanir í
skýrsluna eru innan
gæsalappa í þessari
grein. Við hvetjum alla
sem annt er um hag
fatlaðra til að kynna sér
skýrsluna í heild sinni. Hana er að
finna á heimasíðu Ríkisendurskoðun-
ar: www.rikisend.is.
Í þjónustusamningi sem félags-
málaráðuneytið gerði við Sólheima
1996 var reiknað með 34 stöðugildum
í búsetuþjónustu við fatlaða íbúa stað-
arins. Þau eru nú 17... „eða helmingur
af því sem samningurinn kvað á um.“
„Alls nemur sú fjárhæð sem hefur
ekki verið ráðstafað í samræmi við
forsendur samningsins um 67 millj-
ónum króna á árunum 2000-2001.“
Skortur á fagfólki
háir starfseminni
Það er mat Ríkisendurskoðunar að
„...skortur á starfsfólki, einkum með
fagmenntun á sviði þroskahömlunar,
hái verulega starfseminni á Sólheim-
um og komi niður á gæðum þjónust-
unnar“.
„Meðallaun fatlaðra íbúa á Sól-
heimum voru um 5.300 kr. á mánuði á
árinu 2000 og rúmlega 5.600 kr. á
mánuði árið 2001, fyrir sjö stunda
vinnudag. Flestir íbúanna eru með á
bilinu 36.000 kr. til 96.000 kr. í heild-
arlaun á ári.“
„Að mati Ríkisendurskoðunar var
húsaleiga fyrir árin 2000 og 2001 of-
reiknuð um 2,7 m.kr. eða ríflega 29%
umfram útreiknaða húsaleigu Undir-
hlíða.“
„Að mati Ríkisendurskoðunar þarf
að búa svo um hnúta að fulltrúaráð
Sólheima gegni veigameira hlutverki
í stjórnun stofnunarinnar en núna er,
ekki síst að fylgjast með að rekstri
hennar sé hagað í samræmi við þær
kvaðir og skyldur sem hún hefur
gengist undir.“
Styrkja þarf
réttindagæslu
„Ríkisendurskoðun telur að trún-
aðarmannakerfið eða annað það kerfi
sem löggjafinn kýs til þess að tryggja
betur rétt hinna fötluðu þurfi að efla
til muna.“
Framhjá þessum niðurstöðum Rík-
isendurskoðunar verður ekki gengið.
Því ber að fagna að þessir hlutir
hafi verið teknir alvarlega. Því ber að
fagna að félagsmálaráðherra hefur
brugðist með afgerandi hætti við nið-
urstöðum Ríkisendurskoðunar.
Niðurstöður sem þarf
að bregðast við
Halldór
Gunnarsson
Sólheimar
Því ber að fagna, segja
Halldór Gunnarsson og
Friðrik Sigurðsson, að
þessir hlutir hafi verið
teknir alvarlega.
Halldór er formaður
Landssamtakanna Þroskahjálpar.
Friðrik er framkvæmdastjóri
Landssamtakanna Þroskahjálpar.
Friðrik
Sigurðsson
Í VIÐTALI við vara-
formann fjárlaganefnd-
ar, Einar Odd Krist-
jánsson, í Morgunblað-
inu nýlega upplýsti
hann að við fjárlaga-
gerð undanfarin ár
hefði verið gengið út frá
því að sameining stóru
sjúkrahúsanna myndi
skila mikilli hagræðingu
en það hefði ekki gengið
eftir.
Þetta hlýtur að telj-
ast mjög merkileg yfir-
lýsing frá svo hátt sett-
um stjórnarþingmanni.
Á sama tíma er upplýst í
viðtali við prófessor
Jónas Magnússon að fjöldi sjúkra
sem eru á biðlistum eftir ýmsum
skurðaðgerðum hefur vaxið mjög.
Ljóst er að beinn kostnaður við
sameininguna er orðinn hátt í þrír
milljarðar króna. Spurningar hljóta
að vakna til hvers var farið af stað
með sameininguna? Var málið ef til
vill ekki skoðað nægilega vel áður en
ákvörðun var tekin? Samkvæmt
reynslu erlendis frá hefur sameining
spítala af því tagi sem hér átti sér
stað, þ.e. meginstarfsemin áfram á
tveimur stöðum, hvergi skilað hag-
ræðingu. Er það fjármagn sem í þetta
hefur farið e.t.v. glatað og hefur þjón-
usta við sjúklinga versnað?
Hagræðing eða niðurskurður
Forstjóri Landspítala, Magnús
Pétursson, er beðinn álits á þessum
ummælum þingmannsins. Hann telur
þau ómakleg og bendir á að raun-
kostnaður við rekstur spítalans hafi
lækkað nokkuð á síðasta ári. Spurn-
ing hlýtur þá að vakna hvort eitthvert
samhengi sé sé milli fjölgunar á bið-
listum og lækkunar rekstrarkostnað-
ar. Með öðrum orðum – náðist þessi
niðurstaða með hagræðingu eða nið-
urskurði?
Allir sem til þekkja vita að spítalinn
getur ekki komist hjá því að sinna
bráðaþjónustu á öllum sviðum. Það er
ekki hægta að fresta að gera við bein-
brot; hjartaáföllum og heilablæð-
ingum verður að sinna strax og fæð-
ingar og fóstureyðingar krefjast
þjónustu án tafar og svo mætti lengi
telja. Á árinu 2000 var gefin út fyr-
irskipun um að skurðaðgerðum af
biðlista yrði frestað eins og hægt væri
til að ná niður kostnaði
á skurðsviði. Eftir því
sem ég veit best er sú
tilskipun enn í gildi.
Þetta hefur haft í för
með sér að aðgerðum
hefur fækkað verulega
frá því fyrir sameiningu
spítalanna og kostnaður
sviðsins hefur lækkað
nokkuð. Það er því ekki
vafi í mínum huga að
niðurskurður á þjón-
ustu við sjúklinga hefur
átt sér stað og er að
verulegu leyti skýringin
á þeim „árangri“ sem
náðst hefur.
Útkoman er reyndar
þannig að eini mælikvarðinn sem not-
aður er alls staðar annars staðar en
hér á landi til að mæla magn þjónust-
unnar sýnir að DRG einingum hefur
fækkað verulega og kostnaður á
hverja einingu aukist. Það væri talin
slæm rekstrarútkoma hvar sem er er-
lendis.
Ástæða ákvörðunar
Ákvörðun stjórnar spítalans er sú
eina sem möguleg var miðað við það
kerfi fastra fjárlaga sem spítalanum
er gert að vinna eftir. Fyrir kerfið í
heild er þetta eins og að pissa í skóinn
sinn. Það sem gerist er að útgjöld
annars staðar í kerfinu aukast, þ.e.
hjá Tryggingastofnun í formi trygg-
ingabóta til þeirra sem eru óvinnu-
færir vegna sjúkdóms síns, aukin
lyfjanotkun á sér stað að ekki sé talað
um slæma líðan þeirra sjúklinga sem
bíða. Aðgerðina verður svo að gera og
líklegt að hún og endurhæfing sjúk-
lings á eftir verði dýrari vegna verra
líkamlegs ástands sjúklinganna. Í
löndum þar sem tryggingakerfi er
rekið af einkafyrirtækjum eru biðlist-
ar ekki til vegna þess að ljóst er að
hagkvæmast er að framkvæma að-
gerðir fljótlega eftir að nauðsyn
þeirra hefur komið í ljós.
Áhrif fjármögnunar
á heilbrigðiskerfið
Einar Oddur telur nauðsynlegt að
endurskipuleggja rekstur kerfisins
eins og ýmsar Evrópuþjóðir hafa
gert. Hér á landi er fjármögnun
reksturs heilbrigðiskerfins með allt
öðrum hætti en annars staðar gerist.
Fjármagninu er skipt eftir tveimur
meginleiðum. Annars vegar föst fjár-
lög til reksturs spítala og heilsugæslu
og hins vegar afkastatengdar fjár-
veitingar til ferliþjónustu sem fer í
gegnum Tryggingastofnun.
Föst fjárlög hafa verið lögð af fyrir
mörgum árum alls staðar í Evrópu.
Alþjóða heilbrigðisstofnunin og Al-
þjóðabankinn telja þetta kerfi henti
aðeins vanþróuðum þjóðum sem ráða
ekki við flóknari kerfi af tæknilegum
ástæðum. Fyrrverandi ráðuneytis-
stjóra fjármálaráðuneytis ætti að
vera ljóst að það getur enginn, hvorki
ríkið né einkaaðilar, rekið spítala eða
neitt annað á föstum fjárlögum af ein-
hverri skynsemi.
Ein meginbreytingin sem gerð hef-
ur verið í Evrópu er að sameina fjár-
magnið á eina hönd og búa til kaup-
anda allrar þjónustu. Þannig verður
mun auðveldara að beina fjármagninu
í þann farveg sem hagkvæmastur er
hverju sinni. Þeir sem veita þjón-
ustuna geta svo samið við þennan aðila
um verð og magn þeirrar þjónustu
sem veita á. Slíkt kerfi krefst mun
meiri og nákvæmari greiningar kostn-
aðar á öllum þáttum starfseminnar og
skapar þar með grundvöll fyrir skyn-
samlegri töku ákvörðana um rekstur-
inn en gerist í kerfi fastra fjárlaga.
Tryggingastofnun ríkisins er sú op-
inbera stofnun sem eðlilegast er að
taki að sér að gegna hlutverki kaup-
andans. Með því móti getur ríkið
tryggt fullt jafnræði og jafnan aðgang
allra að þjónustunni. Hvort ríkið eða
einkaaðilar reki þær stofnanir sem
veita þjónustuna kemur í ljós síðar
þegar skapað hefur verið eðlilegt
rekstrarumhverfi.
Rekstur Landspítala
Ólafur Örn
Arnarson
Heilbrigðisþjónusta
Hvort ríkið eða einka-
aðilar reki þær stofnan-
ir sem veita þjónustuna,
segir Ólafur Örn Arn-
arson, kemur í ljós þeg-
ar rekstrarumhverfi
verður eðlilegt.
Höfundur er læknir.