Morgunblaðið - 09.07.2002, Blaðsíða 34

UMRÆÐAN
34 ÞRIÐJUDAGUR 9. JÚLÍ 2002 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ eru alkunn
sannindi að fá efnisleg
verðmæti fást án þess
að greitt sé fyrir þau
með einum eða öðrum
hætti. Sum verðmæti
eins og vegir og önnur
samgöngumannvirki
eru þess eðlis að vegna
kostnaðar er sjaldnast
á færi annarra en ríkis
eða öflugra samtaka
manna að standa að
gerð þeirra. Til þess
þarf fjármuni, sem
trauðla verða fengnir á
annan hátt en með al-
mennri skattheimtu
eða notkunargjöldum. Til vegagerð-
ar hérlendis er fjár nú fyrst og
fremst aflað með gjöldum af elds-
neyti á ökutæki (bensíngjald) og
með föstu árgjaldi eða gjaldi á hvern
ekinn kílómetra ökutækja knúðum
dísilolíu (þungaskattur). Bein notk-
unargjöld þekkjast ekki nema í
Hvalfjarðargöngum. Ríkið eitt hefur
í formi vegaáætlana frá Alþingi
ákveðið hvernig fjármunum til vega-
gerðar skuli ráðstafað. Mörg sjón-
armið takast á þegar áætlunin er
samin. Þó virðast hrein arðsemis-
sjónarmið, jafnt fjárhagsleg sem
þjóðhagsleg, oft hafa orðið undir í
baráttunni um takmarkað fjármagn.
Segja má að með langtímaáætlun í
vegamálum til 12 ára frá 1998, sem
enn gildir að mestu, hilli undir bæri-
legt ástand í vegamálum í flestum
landshlutum. Samkvæmt henni er
við það miðað að komist verði milli
allra þéttbýlisstaða á landinu, með
fleiri en 200 íbúa, á vegum lögðum
bundnu slitlagi, eigi síðar en árið
2010. Ekki er óeðlilegt að ríkið eitt
annist þennan þátt. Alltaf má þó bet-
ur gera og víða er af miklum þunga
fylgt eftir óskum um nýja vegi, sem
stytta leið, jarðgöng, tvíbreiðar
hraðbrautir, lýsingu o.fl. Þrátt fyrir
mikinn kostnað heyrist þó lítið um að
greiða beri sérstaklega fyrir þessi
gæði af þeim sem nýta sér þau. Á
sama hátt hefur því ekki verið gefinn
sá gaumur sem skyldi að aðrir en
ríkið reisi og reki þessi mannvirki á
sína ábyrgð.
Æskilegt er að hugað verði að því
hvort ekki sé tímabært að heimila
innheimtu sérstakra veggjalda til að
flýta samgönguframkvæmdum og í
framhaldinu að móta stefnu um nán-
ari útfærslu. Einnig þarf að rýmka
heimildir einkaaðila til að fjármagna
og reisa samgöngumannvirki gegn
tekjum í formi veggjalda (einkafjár-
mögnun). Í lögum um samgöngu-
áætlun, sem tóku gildi nú í vor, er
gert ráð fyrir að fyrir næsta Alþingi
(2002–3) verði lögð fram tillaga til
þingsályktunar um heildstæða
stefnu og markmið í samgöngu-
málum þjóðarinnar til tólf ára sem
taki til allra þátta samgöngukerfis-
ins. Auk framkvæmdaáætlana taki
hún m.a. til fjármögnunar þess. Í
drögum sérstaks stýrihóps að slíkri
áætlun er ekki gert ráð fyrir því að
veggjöld verði í bráð innheimt fyrir
kostnaði við gerð eða fyrir notkun
samgöngumannvirkja eða að einka-
aðilar reisi þau og reki gegn greiðslu
notkunargjalda eða jafnvel skugga-
gjalda þar sem ríkið greiðir einka-
aðila fyrir afnot í hlutfalli við notkun
vegfarenda.. Er vonandi að þessum
leiðum til að flýta framkvæmdum
verði meiri gaumur gefinn við vinnu
að endanlegri áætlun.
Kostir
Með því að taka upp veggjöld þar
sem það hentar og jafnframt að
heimila einkaaðilum að ákveðnum
skilyrðum uppfylltum að reisa og
fjármagna samgöngumannvirki
gegn greiðslu notkunargjalda má
draga úr þrýstingi á fjárveitinga-
valdið frá áhuga- og ákafamönnum
um bættar samgöngur. Er þá við það
miðað að fyrir lægi að greiða þyrfti
ákveðið veggjald, svo og svo lengi,
fyrir lagningu eða breikkun vegar,
gerð jarðganga o.s.frv.
Óvíða er um það að
ræða að einkafyrirtæki
geti ein og óstudd fjár-
magnað og rekið slík
mannvirki hér á landi.
Með tilstyrk ríkisins í
samræmi við eitthvert
ákveðið hlutfall af
heildarkostnaði, mætti
hins vegar beita þessu
úrræði. Ættu einkaað-
ilar að eiga kost á hag-
stæðum lánum, með
eða án ríkisábyrgðar,
til fjármögnunar
mannvirkisins, frá t.d.
lífeyrissjóðum, og
drægi þannig úr umsvifum ríkisins.
Allvíða hérlendis má sjá möguleika á
þessu fyrirkomulagi. Má þar nefna
Reykjanesbraut, en margt bendir til
þess að í stað þess að tvöfalda hana
hefði mátt komast af með svonefnd-
an 2+1 veg, sem er talsvert ódýrari
kostur og nýta fjármuni sem þannig
hefðu sparast í að leggja sams konar
vegi á umferðarþyngstu köflunum út
frá Reykjavík til norðurs og austurs.
Úr því að sá kostur var ekki valinn
og brautin fékk þennan forgang um-
fram aðra umferðarþunga vegi teld-
ist vart ósanngjarnt að leggja á lítils
háttar veggjald. Hraða mætti lagn-
ingu Sundabrautar með einkafjár-
mögnun að hluta en hugmyndum í þá
veru hefur reyndar þegar verið
hreyft. Enn má nefna breikkun og
lagfæringu hringvegarins milli Ak-
ureyrar og Reykjavíkur og í því sam-
bandi mætti sérstaklega huga að
Svínvetningabraut skammt frá
Blönduósi, sem stytti leiðina um 12
km; Vaðlaheiðargöng, sem reyndar
eru í athugun; leiðin milli Hólmavík-
ur og Gilsfjarðar, göng frá Bolung-
arvík inn á þjóðvegakerfið, göng
milli bæjarhluta á höfuðborgarsvæð-
inu, vegi um og yfir hálendið, þau
jarðgöng sem þegar er áformað að
grafa fyrir norðan og austan o.s.frv.
Þá má með veggjöldum stjórna um-
ferð, t.d. inn á hálendið, þar sem ekki
er æskilegt að of margir séu á ferð,
takmarka og stýra þungaflutning-
um, jafnvel ökuhraða o.fl. Tækni við
innheimtu er smám saman að verða
einfaldari með tilkomu rafræns bún-
aðar, GSM-síma og öryggismynda-
véla.
Áður var vikið að þeirri hugmynd
að ríkið legði fjármuni í einstök sam-
göngumannvirki ásamt einkaðilum.
Það leiðir að líkum að til að slík
framlög skipti einhverju verulegu
máli þarf umtalsverðar fjárhæðir.
Eftir nokkurt hlé er á ný hafin sala á
hlut ríkisins í m.a. þeim bönkum sem
það á hlut í og vænta má þess að
hlutir þess í fleiri hlutafélögum verði
boðnir til sölu á næstunni. Uppi hafa
verið hugmyndir um að nota stóran
hluta af söluandvirðinu í gerð jarð-
ganga. Má telja það vel athugandi að
nota hluta andvirðisins í sérstakan
sjóð, sem ætlað væri að fjármagna
samgöngumannvirki ásamt einkaað-
ilum. Í sjóðinn mætti einnig fá ein-
hvern hundraðshluta af þeim tekju-
stofnum sem ríkið nú hefur til
vegamála.
Greiðar og traustar samgöngur
eru mikilvægur þáttur samfélags-
byggingarinnar, ekki síst fyrir
dreifðar byggðir landsins. Því er
brýnt að öllum úrræðum verði beitt
til að hraða gerð samgöngumann-
virkja sem mest. Nýjar leiðir í þá
veru hljóta að vera greiðar á því
herrans ári 2002 ef vilji er fyrir
hendi.
Fjármögnun sam-
göngumannvirkja
Jónas
Guðmundsson
Samgöngumannvirki
Má telja það vel athug-
andi, segir Jónas Guð-
mundsson, að nota hluta
andvirðisins í sérstakan
sjóð, sem ætlað væri að
fjármagna samgöngu-
mannvirki ásamt
einkaaðilum.
Höfundur er sýslumaður í Bolung-
arvík og stjórnarformaður í Leið
ehf., félagi um einkafjármögnun
samgöngumannvirkja.
ÞAÐ fer ekkert á
milli mála að hið þýzka
Allianz er eitt öflugasta
tryggingafyrirtæki
heims. Það nýtur mik-
ils trausts bæði hjá við-
skiptavinum þess sem
og hjá samkeppnisaðil-
um þess.
Í auglýsingum hefur
Allianz valið sér ein-
kunnarorðin: „Loforð
er loforð“. Það kom
mér því mjög spánskt
fyrir sjónir að sjá
stjórnarformann ís-
lenska söluumboðsins,
Allianz Ísland hf.,
Hrein Loftsson, halda
fram ákveðnum staðhæfingum um
loforð Allianz í viðtali við Morgun-
blaðið. Hreinn segir í þessu viðtali
m.a.: „Allianz lofar hins vegar ákveð-
inni lágmarksávöxtun, sem er nú um
6%. Og þó allt færi á versta veg er
engu að síður 3,25% þýsk ríkis-
tryggð ávöxtun.“ Hér er gefið af-
dráttarlaust loforð eða hvað?
Viðtalið er í tilefni af því að Allianz
ætlar sér að bjóða viðbótarlífeyris-
sparnað hér á landi. Samningur um
viðbótarlífeyrissparnað er ekki
skammtímasamningur. Hann getur
verið til margra áratuga og því skipt-
ir mjög miklu máli á hvaða forsend-
um hann er gerður. Samningur Alli-
anz á samkvæmt framangreindu að
byggjast á tiltekinni lágmarksávöxt-
un og eins og Hreinn segir: „[...] sem
er nú um 6%“. Ef Allianz gefur loforð
á ekkert að vera óljóst um í hverju
loforðið felst. Hvað þýðir orðið „nú“ í
þessu samhengi? Þýðir það að það er
þessa stundina „um 6%“ og getur
verið 5% í næstu viku og 4% á næsta
ári? Sá sem tekur líftryggingu í dag
sem gilda á um áratugaskeið verður
að hafa það alveg á hreinu hvað lof-
orð um lágmarksávöxtun felur í sér.
Það er í raun ekkert flóknara en það
að lofi líftryggingarfélag tiltekinni
lágmarksávöxtun á sú ávöxtun að
gilda allan tímann sem líftryggingin
er í gildi. Hvað þýðir „um 6%“? Er
eitthvað „um það bil“ í þessu sam-
bandi? Milli 5% og 7%? Í þessu sam-
bandi gildir ekkert „um“. Samning-
urinn verður að kveða á
um nákvæmlega til-
tekna lágmarksávöxt-
un, punktur, basta.
Síðan kemur skrítin
setning: „Og þó allt
færi á versta veg [...]“.
Væntanlega á Hreinn
við að vilji svo ólíklega
til að sjálft Allianz
komist í þrot þá sé önn-
ur leið út úr vandanum.
En áður en lengra er
haldið hljóta menn að
spyrja: Hvað ef illa fer
en ekki á versta veg?
Hvað gerist þá? Verður
lágmarksávöxtunin
kannske eitthvað minni
en hin lofaða ávöxtun en þó meiri en
sú sem þýzka ríkið af rausn sinni
ábyrgist? Erum við þá komin að
lokastaðhæfingunni: „[...] er engu að
síður 3,25% þýsk ríkistryggð ávöxt-
un“. Á þetta atriði leggur Hreinn
þunga áherzlu í viðtalinu, en ég er
hræddur um að Hreinn skjóti heldur
betur yfir markið. Þýzka ríkið trygg-
ir ekki neina lágmarksávöxtun hjá
líftryggingarfélögum né bætur frá
þeim með neinum hætti og ég leyfi
mér að fullyrða að það mun aldrei
gera það.
Hinir íslenzku Allianz menn virð-
ast alls ekki hafa skilið fyrirkomulag
á þeim tryggingum sem þeir ætla að
fara að bjóða Íslendingum til kaups.
Þýzka ríkið gerir mjög strangar
kröfur til þeirra aðila sem reka líf-
tryggingastarfsemi þar í landi. Það
sem væntanlega ruglar Hrein í rím-
inu eru þær kröfur sem þar eru gerð-
ar um að í reiknigrundvelli líftrygg-
inga sé að hámarki miðað við 3,25%
vexti á ári. (Hér á landi er sambæri-
leg krafa 3% í verðtryggðum samn-
ingum og 4,5% í óverðtryggðum
samningum.) Þegar félag metur
skuldbindingar sínar vegna líftrygg-
inga og lífeyristrygginga má það
ekki nota hærri vexti en 3,25%. Noti
það hærri vaxtafót mundi fjárhæð
skuldbindinganna lækka og mjög
verulega ef um talsverðan mun á
vöxtum er að ræða. Félag sem lofar
hærri ávöxtun má ekki nota þann
vaxtafót við þetta mat og yrði því að
Er loforð hjá
Allianz loforð?
Bjarni
Þórðarson
Í UMRÆÐU um
heilbrigðismál hefur
verið bent á ýmis
vandamál í sambandi
við fjármögnun og
rekstur heilbrigðis-
þjónustunnar. Enn
berast fréttir af erf-
iðleikum í rekstri
Landspítala, halli á
rekstri fyrstu fimm
mánuði þessa árs er á
fjórða hundrað millj-
óna króna og skulda-
söfnun vegna uppsafn-
aðs halla er komin á
annan milljarð króna.
Heilsugæslan er í
uppnámi og tugir þús-
unda einstaklinga hafa ekki eðlileg-
an aðgang að þeirri þjónustu.
Hundruð aldraðra bíða eftir plássi
á hjúkrunarheimilum og tugir
hjúkrunarsjúklinga liggja á bráða-
deildum. Þúsundir sjúklinga eru á
biðlistum eftir skurðaðgerðum.
Þetta er ótrúlegt ástand eftir að
hér hafa setið við völd undanfarin
þrjú kjörtímabil ríkisstjórnir undir
forsæti Davíðs Oddssonar, sem
hrósa sér af að hafa skapað hér
mikið góðæri.
Frammistaða
alþingismanna
Í lögum um heilbrigðisþjónustu
frá 1990 segir svo í fyrstu grein.
„Allir landsmenn skulu eiga kost á
fullkomnustu heilbrigðisþjónustu,
sem á hverjum tíma
eru tök á að veita til
verndar andlegri, lík-
amlegri og félagslegri
heilbrigði.“ Ætla
mætti að ef þeir sem
settu þessi lög færu
eftir þeim gæti
ástandið í þessum
málaflokki ekki orðið
eins og lýst er hér að
ofan. Á hverju ári
setja þessir sömu
þingmenn fjárlög og
ógilda raunverulega
þessa fyrstu grein
heilbrigðislaga með
því að veita of litlu
fjármagni til þess að
halda uppi viðunandi þjónustu.
Áhugi ríkisstjórnar og þingmanna
beinist eingöngu að því að tak-
marka þá upphæð sem fer í rekst-
ur heilbrigðisþjónustunnar en þeir
láta sig litlu varða hvernig það fé
nýtist til að mæta þörfum lands-
manna fyrir þjónustu.
Sjúkrasaga
Það er ekki sparnaður í því að
setja sjúkling á biðlista mánuðum
og árum saman. Þvert á móti fylgir
því verulegur kostnaður. En hverj-
ir eru það sem bíða? Tökum dæmi.
Sjúklingur nálægt sjötugu, kominn
á eftirlaun, er við góða almenna
heilsu og býr við þokkaleg kjör.
Hann getur stundað útivist, farið í
veiði, stundað golf, sinnt börnum
og barnabörnum og skoðað sig um
í heiminum. En smám saman fer
hann að fá verki ímjöðm. Í ljós
kemur kölkun og í byrjun er reynt
að meðhöndla þetta með lyfjum.
Ástandið versnar hratt og það eina
sem getur hjálpað er aðgerð. Bið-
tími er 1-2 ár. Verkir verða mjög
slæmir og sterk verkjalyf gera lítið
gagn. Það eina sem kemur í veg
fyrir verkina er að leggja ekki
þunga á veika liðinn og hreyfa sig
sem minnst. Hækjur og hjólastóll
hjálpa nokkuð í byrjun en þetta
endar með því að sjúklingurinn
verður að sitja í sérhönnuðum stól
mestallan daginn. Almennt ástand
versnar vegna hreyfingarleysis. Líf
þessara sjúklinga er hrein martröð.
Það sem í raun gerist í þessu tilviki
og hundruðum svipaðra er að sjúk-
lingurinn er dæmdur í stofufang-
elsi af hinu opinbera mánuðum eða
árum saman eða jafnvel ævilangt
því spurning er alltaf hvort svo
fullorðnir sjúklingar nái nokkurn
tíma heilsu eftir svona meðferð.
Ísetning gerviliðar án óeðlilegrar
tafar er mjög árangursrík aðgerð
og getur komið þessum sjúklingum
til góðrar heilsu á ný.
Réttindi
sjúklinga
Hér á landi er greitt fyrir heil-
brigðisþjónustu af sköttum lands-
manna. Slíkt kerfi er við lýði á
Norðurlöndum og í Bretlandi en í
öðrum löndum Evrópu og víðar eru
sett á stofn tryggingafélög sem
starfa eftir strangri löggjöf til að
tryggja jafnan aðgang allra að
þjónustunni. Reynslan hefur sýnt
að almenningur í þeim löndum er
tilbúinn til að greiða nægjanleg ið-
gjöld til þess að mögulegt sé að
halda uppi góðri þjónustu. Almenn-
ingur er miklu síður tilbúinn til að
greiða hærri skatta sem ekki eru
eyrnamerktir ákveðinni þjónustu
fyrirfram. Réttindi sjúklinganna
þar sem tryggingakerfin eru til
staðar eru mun betur skilgreind en
t.d. hér á landi þar sem það er í
raun algerlega óljóst hver þau eru.
Ætla mætti þó að þeir sem hafa
greitt skatta sína alla starfsævi og
gera enn af lífeyri sínum eigi fullan
rétt á heilbrigðisþjónustu þegar
þeir þurfa á henni að halda. At-
Hver er réttur sjúklinga ?
Ólafur Örn
Arnarson
Heilbrigðismál
Það hlýtur að vera for-
gangsverkefni ýmissa
samtaka sem láta þessi
mál til sín taka, segir
Ólafur Örn Arnarson,
að koma umræðu á
dagskrá fyrir næstu
alþingiskosningar.