Morgunblaðið - 10.08.2002, Blaðsíða 26

HEILSA
26 LAUGARDAGUR 10. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FÆÐINGARÞYNGD barna hef-
ur lækkað með árunum í kjölfar
fjölgunar tæknifrjóvgana og
hærri aldurs mæðra sem ákveða
að eignast börn. Þessar nið-
urstöður koma fram í nýrri
rannsókn Ríkisháskólans í New
York. Lítil fæðingarþyngd hefur
oft verið tengd bágri fjárhags-
stöðu foreldra, og þykir nýja
rannsóknin renna stoðum undir
þá kenningu, og benda á fleiri
þætti sem orsaki litla þyngd,
eins og fram kemur á vef Wash-
ington Post.
Rannsóknin var liður í stærri
úttekt í Bandaríkjunum, þar sem
athugað var hvort nokkrar borg-
ir og úthverfi þeirra stæðu undir
væntingum bandaríska heil-
brigðisráðuneytisins. Í ljós kom,
að þrátt fyrir að margar borgir
næðu ekki staðli ráðuneytisins
hvað varðaði hin ýmsu atriði,
var lítil fæðingarþyngd eina
breytan sem mældist aukin síðan
1990. Allir aðrir þættir sem
rannsakaðir voru höfðu þróast
til hins betra á undanförnum ár-
um.
Aukin tíðni of lítillar fæðing-
arþyngdar er áhyggjuefni að
sögn lækna, enda hafa margir
sjúkdómar og erfiðleikar síðar á
lífsleiðinni verið tengdir við litla
fæðingarþyngd.
Fleiri börn
koma of létt
í heiminn
Morgunblaðið/Ásdís
Sæll Björn, ég hef séð að þú hefur verið að ráð-
leggja fólki sem á við vímuefnavandamál að
stríða. Þannig er, að ég er 18 ára strákur sem
byrjaði að drekka 15 ára og fer út að skemmta
mér kannski 2–3 sinnum í mánuði. Ég hef prófað
hass nokkrum sinnum eins og margir á mínum
aldri. Í sumar hefur skemmtanalífið aðeins auk-
ist, með útilegum og bæjarferðum um helgar og
svo nú um verslunarmannahelgina fór ég á
útihátíð. Þar var mér boðin e-taflan í fyrsta sinn
og án þess að hugsa var ég búinn að taka við
henni. Mér finnst að það hafi verið aðeins of mik-
ið „djamm“ þetta sumar og ég sé eftir þessu með e-
töfluna. Ég hef verið að hugsa um hvað ég eigi að
gera, hvort þetta sé orðið að vandamáli hjá mér
og hvort ég verði að fara í „meðferð“ eða hvort ég
hafi einhverja aðra möguleika?
SVAR Ég sé á lýsingu þinni að þú hefuráhyggjur af þessari þróun þinni í
vímuefnanotkun og reynir að skoða hana á
hreinskilinn hátt í leit að breytingum. Ég vil
endilega byrja á því að hrósa þér fyrir að skoða
þessi mál gaumgæfilega og velta því fyrir þér
hvað þú eigir að gera. Það, að geta séð að eigin
hegðun og líferni er að verða vandamál, er mik-
ilvægur eiginleiki og stórt skref til breytinga.
Það bendir til þess að þú sért líklegur til að geta
tekið ákvörðun um að breyta neysluvenjum
þínum og með ráðgjöf valið þá leið sem hentar
þér best, þótt hún geti haft í för með sér tölu-
verðar breytingar.
Til að geta svarað spurningunni um hvort þú
þurfir að fara í „meðferð“ yrði ég að fá aðeins
fleiri upplýsingar um þig. Í fljótu bragði get ég
þó sagt þér að það er ekki endilega alltaf nauð-
synlegt að fara í „meðferð“, fólk getur breytt og
leitað sér aðstoðar við vímuefnavanda á mis-
munandi hátt, sem krefst mismikils inngrips í
líf einstaklingsins. Til að útskýra aðeins betur
það sem ég á við, þá er það þannig að þegar ein-
staklingur, eða aðrir í kringum hann, tekur eft-
ir að vímuefnaneysla er að verða vandamál, er
nauðsynlegt að skoða vandamál hvers og eins
betur. Það þarf að spyrja sig hversu mikill er
vandinn, hversu lengi hann hefur verið til stað-
ar og hvers konar önnur samskipti og tilfinn-
ingaleg vandamál er einstaklingurinn að glíma
við. Auk þess þarf að skoða hvort vandinn sé af-
leiðing annarra vandamála, hvort vímuefna-
neyslan sé aðalvandinn, hvort langvarandi lífs-
stíll hafi þróast í svo mikinn vana að erfitt sé að
snúa við, og hvers konar eiginleika og stuðn-
ingskerfi einstaklingurinn hefur til að takast á
við vandann og breyta neyslu sinni.
Ef dagneysla vímuefna er orðin mikil og
stjórnlaus er oft mjög mikilvægt að komast í
langtímameðferð, sem felur oft í sér 6–9 vikur á
meðferðarstað (jafnvel þurfa sumir lengri
tíma). Síðan er eftirmeðferðin mjög mikilvæg
til að viðhalda árangrinum. Sumir segjast ekki
geta verið svo langan tíma frá vinnu, skóla eða
öðru, en hafa þarf í huga að nokkrar vikur eru
ekki langur tími ef við skoðum hvað neyslan
getur mögulega tekið frá okkur (t.d. líf okkar)
ef ekkert er að gert. Þó ber að hafa í huga að
þótt meðferðarstaðir og -heimili séu nauðsyn-
leg og mættu jafnvel vera fleiri úrræði til að
velja úr, þá er innlögn á meðferðarstað alls ekki
nauðsynleg fyrir alla. Oft teljum við það vera
sjálfsagðan hlut að ef fólk á við vímuefnavanda
að etja verði það að fara í meðferð.
Ég tel að það geti verið kostur fyrir marga að
fara ekki í innlögn til meðferðar, þ.e. í svokall-
aða vímuefnameðferð. Þetta á við ef við sjáum
að það er hægt að takast á við vandamálið og
lifa eðlilegu lífi á meðan, auk þess að vera kost-
ur sökum vinnu, skóla eða fjölskylduaðstæðna.
Fyrir marga er meðferð í hóp, sem einblínir
mest á neysluna sjálfa, ekki endilega besti kost-
urinn og fyrir sumt ungt fólk jafnvel slæmur
kostur. Það er nefnilega mikið af ungu fólki sem
hefur ekki þróað með sér svo umfangsmikið
neysluvandamál en er þó komið á nokkurs kon-
ar „hættusvæði“ þannig að grípa þarf inn í til
þess að vandamálið þróist ekki frekar. Hjá
þessum unglingum er neyslan ekki endilega
aðalmálið heldur er um að ræða vanlíðan, sem
vímuefnin eru notuð til að „deyfa“, og því er
mun mikilvægara að vinna fyrst og fremst með
hana svo þessir einstaklingar haldi ekki áfram
að velja neysluna sem „úrræði“ við vanda-
málum og vanlíðan sinni. Hjá þessu fólki getur
verið um að ræða ýmiss konar gömul mál eða
áföll, eins og kynferðislega misnotkun, einelti í
skóla, erfiðan skilnað foreldra, samskiptavanda
á heimilinu, mikla feimni og námserfiðleika, svo
eitthvað sé nefnt. Sum þessara vandamála er
betra að vinna með í einstaklingsviðtölum, með
fjölskyldumeðferð og ráðgjöf, án þess að gera
unglinginn/einstaklinginn að „alkóhólista“.
Við megum heldur ekki gleyma því að í dag
er mikið af vímuefnum á markaðnum og þau
eru mjög aðgengileg, sem er oft erfið freisting
fyrir ungt fólk og sérstaklega getur það verið
ungu fólki erfitt ef mikill þrýstingur er frá vin-
um að „slá til“ og prófa. Þótt ég vildi óska að
þessi efni væru ekki til, þá eru þau hluti af veru-
leika okkar og margir unglingar prófa. Það er
því miður oft hluti af því að vera ungur að taka
þátt í áhættubundinni hegðun, eins og að prófa
vímuefni, þrátt fyrir öll hættumerkin í um-
hverfinu, t.d. hjá þeim sem hafa ánetjast efn-
unum eða jafnvel eitthvað miklu verra eins og
að missa líf sitt. Sem betur fer sjá flestir ung-
lingar, sem prófað hafa vímuefni, að sér, vilja
ekki að neyslan þróist meira og gera eitthvað í
málinu, sumir af sjálfsdáðum, aðrir með hjálp
foreldra sinna eða góðra vina, og aðrir með að-
stoð ýmissa fagaðila. Faglegu úrræðin eru t.d.
SÁÁ, Götusmiðjan (Árvellir), Teigar, meðferð
hjá sálfræðingum, fjölskyldumeðferð og ráð-
gjöf, svo eitthvað sé nefnt. Mikilvægast er að fá
einhvern til að skoða vandann með sér, hvernig,
hvers vegna og hversu alvarlega vandinn hefur
þróast, og vera tilbúinn til að gera það sem þarf
til að láta sér líða betur og snúa þróuninni í já-
kvæðari átt. Það er mikilvægast að finna þá
lausn sem hæfir þér og þínu vandamáli.
Gangi þér vel.
Vímuefnaneysla unglinga
eftir Björn Harðarson
Hjá þessum unglingum er
neyslan ekki endilega
aðalmálið heldur vanlíðan,
sem vímuefnin eru notuð til
að „deyfa“, og því er mik-
ilvægara að vinna fyrst og
fremst með hana svo þeir
haldi ekki áfram að velja
neysluna sem „úrræði“.
...........................................................
persona@persona.is
Höfundur er sjálfstætt starfandi sálfræðingur.
Lesendur Morg-
unblaðsins geta
komið spurn-
ingum varðandi
sálfræði-, fé-
lagsleg og vinnu-
tengd málefni til sérfræðinga
á vegum persona.is. Senda
skal tölvupóst á persona@per-
sona.is og verður svarið jafn-
framt birt á persona.is.
Þessa dagana svigna borð mat-
vöruverslana af brakandi fersku,
innlendu grænmeti. Sjaldan eða
aldrei hefur verðið verið lægra né
úrvalið betra. Notum tækifærið og
hlöðum heilsubatteríin með græn-
meti eða ávöxtum í hvert mál.
Fimm skammtar á dag,
það er markmiðið!
Það er auðveldara en margur
heldur að ná fimm skömmtum á dag:
Hvernig væri að fá sér salatskál
eða grænmetissúpu með hádegis-
matnum?
Ávöxt til að seðja sultinn um miðj-
an daginn?
Er ekki sjálfsagt að hafa bæði
hrátt og soðið eða steikt grænmeti
með kvöldmatnum?
Hvað með ávöxt í eftirrétt?
Grænmeti – ekki bara hrásalat
Margir virðast halda að það þurfi
að borða grænmeti hrátt til að
tryggja hollustuna. Þetta er sem bet-
ur fer misskilningur. Það er að vísu
ekki gott að ofsjóða grænmeti frekar
en annan mat, sum hollustuefni eyð-
ast við mikla suðu eða leka út í soð-
vatnið. Léttsoðið eða steikt græn-
meti er hins vegar hlaðið hollustu
ekki síður en það hráa, og í mörgum
réttum er soðið meira að segja borð-
að, t.d. þegar gerð er súpa, sósa eða
pottréttur og þá fer ekkert til spillis.
Því er um að gera að matreiða græn-
meti á mismunandi hátt, allt eftir
smekk og hentugleikum.
Hvernig væri t.d. að gera ilmandi
súpu úr fersku grænmeti; nýta kjöt-
afgangana í pottrétt með miklu
grænmeti; elda jafnvel íslenska kjöt-
súpu með rófum, gulrótum og lauk
eða útbúa mexíkanska tortillu með
grænmetisfyllingu?
Tillaga að einföldum grænmetis-
rétti fylgir með í lokin. Sjálfsagt er
að nota aðrar tegundir í réttinn,– allt
eftir því hvað fæst á bestu verði í
grænmetisborðinu eða er til í ís-
skápnum hverju sinni.
Steikt græn-
metisblanda
með pastaskrúfum
kartöflur, 2–3 stk
laukur, 1 stk
gulrætur, 2–4 stk
tómatar, ½ dós eða 4 stk. ferskir
spergilkál, 1 vænn stilkur
paprika, 1 stk
hvítlaukur, 1–2 rif, marin
matarolía
oreganó, 2 tsk, piparblanda, salt
Kartöflur, laukur og gulrætur
skorið í sneiðar og steikt í stórum
potti eða pönnu í matarolíu. Tómatar
skornir í bita og þeim bætt á pönn-
una ásamt hvítlauk, kryddi og vatni
eftir þörfum. Látið malla í u.þ.b. tíu
mínútur. Bætið sneiddri papriku og
spergilkáli í réttinn og látið sjóða í
3–5 mínútur. Borið fram með soðn-
um pastaskrúfum og rifnum parmes-
anosti.
 Laufey Steingrímsdóttir,
forstöðumaður Manneldisráðs
Landlæknisembættið
Heilsan í brennidepli
Nú er gott að
borða grænmeti
Hlöðum heilsubatteríin
með grænmeti og ávöxtum
í hvert mál
VÍSINDIN hafa sannreynt í um
70 ár að tilraunamýs og -rottur
lifa lengur ef þær eta minna. Nú
er talið að hið sama eigi við um
mannskepnuna sjálfa.
Enn er óljóst um hve langan
tíma fólk getur aukið aldur sinn
með því að neyta minni fæðu, en
þess ber að geta að ekki ber að
taka niðurstöðum vísindamanna,
sem birtar voru í tímaritinu
Science á dögunum, sem heilögum
sannleik. Mun meiri rannsókna-
vinna er eftir, og enn aðeins miðað
við fyrstu niðurstöður.
Líffræðileg einkenni, eins og
lægri blóðhiti, minna insúlínmagn
í blóði og stöðugt magn hvatans
DHEAS, eru finnanleg hjá
tilraunarottum og -músum sem
lifa við takmarkað fæðumagn.
Sumar þeirra geta lifað allt að
40% lengur en aðrar mýs og rott-
ur sem fá meira að borða. Þessir
þættir hafa einnig fundist hjá öp-
um, sem rannsakaðir hafa verið í
Flórída.
Rannsókn á lífslíkum
í Flórída
Rannsókn á lífslíkum manna
með aðstoð apa, sem nú er borin
saman við líffræðileg einkenni til-
raunadýranna, hófst árið 1987.
Þar voru Rhesus-apar, sem eru
allskyldir manninum, rannsakaðir
með tilliti til tengsla kaloríu-
magns í mat og langlífis. Þar sem
aparnir geta margir náð 25 ára
aldri eru enn nokkur ár í að mark-
tækar niðurstöður fáist. Hins veg-
ar eru þeir með sömu líffræðilegu
einkennin og áður voru nefnd,
sem bendir til mögulegs langlífis.
Misjafnar undirtektir
vísindamanna
Vísindamenn taka fréttunum
misvel. Margir vara eindregið við
oftúlkun og svelti til langlífis, en
aðrir líta á niðurstöðurnar sem
áfanga í leit að möguleikum á
lengra lífi. Sérfræðingur í öldr-
unarrannsóknum, Stephen R.
Spindler, segir að rannsóknin
sanni í reynd ekki neitt, heldur
gefi aðeins til kynna að sömu þró-
un megi finna hjá öpum, og þá
jafnvel mönnum, og tilraunadýr-
unum hvað þetta varðar. Fram-
tíðin muni leiða í ljós hvort hægt
sé að tryggja langlífi án þess að
menn taki upp á því að svelta sig.
Má lengja lífið með
því að borða minna?
Mýs sem borða
minna geta lifað
40% lengur