Morgunblaðið - 10.08.2002, Qupperneq 31

MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 10. ÁGÚST 2002 31
Hjálmars
mstaða
aði hana
ri/grænir
ð 44
móti en
instri/
g Þórunn
nnar, og
a.
i og farið
a þing-
Hafa fáar
mitt
m hana
fram-
rnig
rf-
ingar í
ir fjalli
ki, að
fræð-
um af
Kol-
lflutning
enda kom
ðum um
, að rita
Kol-
ar“, hvað
ðminja-
dsvirkjun,
hægt og
Hver á að
mæti á
For-
ta Guð-
Þjóð-
x x x
Jakob Björnsson, fyrrverandi orkumálastjóri, vekur
í Morgunblaðinu 6. ágúst athygli á ályktun Nátt-
úruverndarsamstaka Austurlands (NAUST) vegna
þeirrar yfirlýsingar Alcoa, að við Kárahnjúka sé einn
besti vatnsaflsvirkjunarstaður í veröldinni. Taldi
NAUST yfirlýsinguna aðeins sýna „hversu geigvæn-
legar áætlanir eru í gangi varðandi stórar vatnsvirkj-
anir víða um heim“.
Í tilefni af þessari ályktun NAUSTs segir Jakob
meðal annars: „Allt er í heiminum afstætt. Ef virkj-
unaráætlanir vatnsorku víða um heim eru „geigvæn-
legar“ hvaða orð er þá við hæfi um þá staðreynd að
þriðjungur mannkynsins, tveir milljarðar manna, hefur
ekki einu sinni rafmagn til heimilisnota og að allar
horfur eru á að hálfur annar milljarður bætist í þann
hóp fyrir 2020? Mikill meirihluti þessa fólks býr ein-
mitt í þróunarlöndunum, í næsta nágrenni við stærstan
hluta óvirkjaðrar vatnsorku í heiminum. Vaxandi hluti
þess býr í fátæktarhverfum sístækkandi risaborga. Við
munum ekki búa lengi í jafn friðsömum heimi og hing-
að til ef hér verður ekki breyting á.“
Þjóðir, sem búa við svo geigvænlegan raforkuskort,
munu ekki ráðast í virkjanir eða smíði raforkuvera með
öðrum orkugjöfum til að framleiða ál, að mati Jakobs,
heldur verður álvinnsla að leita annað, „ekki síst til fá-
mennari landa, sem eru auðug að vatnsorku umfram
almennar þarfir og verða það um langa framtíð“.
Þegar rætt er um virkjanir og álframleiðslu hér á
landi, er nauðsynlegt að skoða málið í stóru alþjóða-
samhengi. Hvað sem líður viðhorfi til náttúruverndar,
kann sumum beinlínis að þykja það til marks um hroka
Íslendinga gagnvart fólki, sem býr við lökust kjör með-
al þjóða heims, að leggjast gegn nýtingu vatnsorku við
þær aðstæður, sem eru hér á landi.
x x x
Í sama tölublaði Morgunblaðsins og Jakob ræðir
ályktun NAUSTs er grein eftir Kristján Hreinsson
skáld, þar sem hann ræðst persónulega á Friðrik
Sophusson, forstjóra Landsvirkjunar. Kristján slær
þessu meðal annars ómaklega fram: „Friðrik, sem er
þekktur fyrir að vilja eyðileggja ýmsar óspilltar nátt-
úruperlur í landi voru …“ Í viðtali við Morgunblaðið
28. júlí lýsir Friðrik á hinn bóginn stuðningi við það
viðhorf: „að við eigum að skila náttúrunni jafn góðri ef
ekki betri til afkomenda okkar heldur en hún var þegar
við tókum við henni“.
Kristján gefur til kynna, að þeir listamenn, sem eiga
samstarf við Landsvirkjun við sýningar á vegum fyr-
irtækisins, hafi látið múta sér til „að halda frekar kjafti
en gagnrýna framkvæmdagleði Friðriks Sophus-
sonar“. Að mati Kristjáns er Friðrik marklaus vegna
þess, að hann hefur „ekkert vit á því sem heitir nátt-
úruvernd“.
Séu menn „stóriðjutrúar“, misnota þeir málfrelsið
með því að láta í ljós skoðun sína, er niðurstaðan af
lestri greinar Kristjáns.
x x x
Stjórnmálamenn ræða að sjálfsögðu um virkjanamál
á pólitískum og oft flokkspólitískum forsendum.
Stjórnmáladeilur um Kárahnjúkavirkjun einkennast
þó ekki af hefðbundnum ágreiningi milli stjórnar og
stjórnarandstöðu, því að meginhluti stærsta stjórn-
arandstöðuflokksins, Samfylkingarinnar, styður virkj-
unina.
Forstjóri Landsvirkjunar lýsir skoðun sinni með
hliðsjón af þeirri þekkingu, sem hann hefur á efnis-
legum þáttum málsins.
Sjónarmið andstæðinga Kárahnjúkavirkjunar
byggjast á sannfæringu þeirra.
Úrslitin ráðast á stjórnmálavettvangi og þar er ekki
nýtt, að mætist stálin stinn. Mestu skiptir, að barist sé
málefnalega og í samræmi við lýðræðislegar leik-
reglur. Þar ráðum við mennirnir ferðinni en ekki í ríki
náttúrunnar. – Lón verða til á hálendi Íslands, hvort
sem þau eru gerð af manna höndum eða ekki – meira
að segja var lón áður, þar sem Hálslón á að koma vegna
Kárahnjúkavirkjunar.
umræður
bjorn@centrum.is
H
arkan í samskiptum
fólks fer vaxandi á
Íslandi. Hrotta-
fengnar líkams-
árásir og nauðg-
anir sem draga dám af
ofbeldisfullu klámefni verða æ al-
gengari. Margir gerendanna eru
ungir karlmenn sem virðast eiga í
miklum vanda. Getur það verið að
varnirnar gegn klámi og ofbeldi í
samfélaginu séu að bresta? Eru
þær kannski þegar brostnar? Eða
er viðnám okkar við því sem mis-
býður okkur að veikjast? Hver
einasta manneskja þarf að velta
því fyrir sér í alvöru. Það er
ábyrgðarleysi að láta eins og ekk-
ert sé og skýla sér á bak við af-
skiptaleysi eða tíðaranda sem
virðist gefa lítið fyrir muninn á
réttu og röngu.
Það krefst hugrekkis og mann-
skilnings að horfast í augu við of-
beldið í samfélaginu og þá stað-
reynd að það endurspeglar að
einhverju leyti ástand þjóðfélags-
ins. Ofbeldi er nefnilega ekki
hægt að líkja við þrumu úr heið-
skíru lofti. Ofbeldisfull hegðun er
oftar en ekki lærð hegðun. Fyr-
irmyndirnar eru út um allt: Í
fréttatímum, dagblöðum, tímarit-
um, sjónvarpi, auglýsingum, kvik-
myndum, á Netinu og, því miður,
stundum í heimilislífinu. Nið-
urstöður rannsókna á áhrifum of-
beldisefnis á börn og unglinga eru
misvísandi og þeir sem telja
stjórnvaldsaðgerðir verða að
byggja á vísindalegum grunni
hafa varað við því að draga ein-
faldar ályktanir af áhrifum of-
beldisefnis, í hvaða formi sem það
er, á börn og unglinga. Það er t.d.
ljóst að börn sem horfa á sjón-
varpið með foreldrum sínum og
geta spurt þá spurninga um það
sem fer fram á skjánum verða
fyrir minni áhrifum en þau sem
eru látin horfa ein og draga sínar
ályktanir í einrúmi.
Fólk getur eytt ómældum tíma
í að þrefa um áhrif eða áhrifaleysi
ofbeldisefnis á börn og unglinga
án þess að það leiði til nokkurrar
niðurstöðu. En hvers vegna er
það ekki almennt viðurkennt í
samfélaginu að börn fái að njóta
vafans í þessum efnum? Þarf
meira til en brjóstvitið til þess að
segja manni að linnulítið áreiti of-
beldis í fjölmiðlum af öllu tagi geti
haft djúpstæð áhrif til hins verra
á hugmyndir barna um eðlileg
samskipti fólks? Viljum við láta
slag standa eða ætlum við að
grípa til ráða sem duga til þess að
vernda börn og unglinga fyrir sí-
vaxandi áreiti klám- og ofbeldis-
efnis á líf þeirra? Ég get ekki
ímyndað mér að nokkurt foreldri
vilji ekki draga úr hugsanlegum
óæskilegum áhrifum ofbeldisefnis
á börnin sín.
En við hvað erum við þá
hrædd? Við það að vera púkaleg?
T.d. með því að benda afgreiðslu-
manni á bensínstöð á að e.t.v. sé
betra að klámblöðin séu inn-
pökkuð og í efstu hillu, svo að ber-
ar konur í annarlegum stellingum
blasi ekki við öllum sem þangað
koma? Ég veit ekki um ykkur,
lesendur góðir, en ég hef lítinn
áhuga á að horfa upp á kven-
mannspíkur á forsíðum klámblað-
anna þegar ég fer og kaupi bensín
á bílinn minn. Rétt eins og mér
finnst að ofbeldisefni í sjónvarpi
eigi að vera á dagskrá eftir tíu-
fréttir – líka auglýsingarnar frá
kvikmyndahúsunum, sem verða
sífellt ískyggilegri. Samt eru
klámblöðin líklega saklausasta
form þess efnis sem hér um ræðir
og margt ljótara að finna á mynd-
bandsleigunum en í sjónvarpsefn-
inu. En það er ekki þar með sagt
að þeir sem ekki hafa áhuga á
klám- og ofbeldisefni eigi bara að
leggja árar í bát og láta hvað sem
er yfir sig ganga.
Við getum ekki komið í veg fyr-
ir framleiðslu og sýningu ofbeld-
isefnis en við eigum að gera það
sem í okkar valdi stendur til þess
að koma í veg fyrir að börn og
unglingar hafi óhindraðan aðgang
að slíku efni. Við verðum líka að
þora að láta í okkur heyra þegar
siðferðisvitund okkar er misboð-
ið. Fullorðið fólk verður sjálft að
velja og hafna í þessum efnum en
við getum ekki skorast undan
þeirri ábyrgð sem á okkur er lögð
þegar börn eru annars
vegar. Á þeim er ótrú-
legur þrýstingur úr
öllum áttum, ekki síst
þegar kemur að
brengluðum hug-
myndum um hlutverk
kynjanna.
Kynlífsiðnaðurinn
blómstrar um þessar
mundir, eins og syst-
urgreinar hans sala
ólöglegra fíkniefna og
vopnasala. Fólk sem hneppt er í
kynlífsþrælkun kemur flest frá
fátækum ríkjum þar sem framtíð-
armöguleikar ungs fólks eru litlir
og margir sjá Vesturlönd því í
hillingum. Fórnarlömb klám- og
kynlífsiðnaðarins verða sífellt
yngri. Talið er að glæpasamtök
flytji hálfa milljón kvenna á
hverju ári til Evrópu. Á ráðstefnu
á Ítalíu, sem haldin var nýverið,
kom fram að a.m.k. 6.000 börnum
á aldrinum 12 til 16 ára er smygl-
að á hverju ári til Evrópuland-
anna til kynlífsþrælkunar.
Það er ekki lítið verk að skera
upp herör gegn glæpasamtök-
unum sem reka þrælahald sam-
tímans og verður ekki gert nema
með alþjóðlegri samvinnu. En
jafnframt er mjög mikilvægt að
hvert land setji lög sem duga í
baráttunni við þennan ófögnuð. Í
þeim efnum eiga Íslendingar enn
langt í land. Nýleg skýrsla dóms-
málaráðuneytis um úrbætur
vegna kláms og vændis er þó
skref í rétta átt og miklu skiptir
að á grunni hennar verði unnar
reglur og lagafrumvörp sem
vernda fólk gegn mannréttinda-
brotum kynlífsiðnaðarins. Við
verðum líka að horfast í augu við
þá staðreynd að kynlífsiðnaður-
inn myndi ekki blómstra með
þessum hætti ef ekki væri fyrir
þegjandi samþykki yfirvalda víða
um heim. Það er dýrkeypt að
hylma yfir með glæpamönnum
eða horfa í hina áttina og láta sem
ekkert sé, en ótrúlega algengt því
miður.
Ofbeldið sem þrífst í klám- og
kynlífsiðnaðinum ógnar ekki ein-
vörðungu lífi og sálarheill þeirra
sem eru fórnarlömb þessarar
starfsemi. Það dregur úr virðingu
fólks fyrir mannhelgi hvers ein-
staklings og hefur óæskileg áhrif
á hugmyndir okkar um samskipti
kynjanna og siðfræði kynlífs. Við
erum illa stödd ef sú skoðun verð-
ur almenn á Íslandi að það sé í
lagi að kaupa sér aðgang að lík-
ama annarrar manneskju. Þá
verður virðing, skilningur og
væntumþykja afgangsstærð í
samskiptum fólks og manngildi
hvers einstaklings þverr.
Ofbeldis-
samfélagið
eftir Þórunni Sveinbjarnardóttur
’ Þarf meira til en brjóstvitið til þess að segja
manni að linnulítið áreiti
ofbeldis
í fjölmiðlum af öllu tagi geti
haft djúpstæð áhrif til hins
verra á hugmyndir barna um
eðlileg samskipti fólks? ‘
Höfundur er alþingiskona fyrir
Samfylkinguna.
ilega frammi fyrir greiðsluerfið-
getur ekki greitt af erlendum
sínum. Það truflar viðskipti og
u.
gværu bjartsýni má rekja til þess
íkin munu hvorki lenda í banka-
é greiðsluþroti. Nokkrir banda-
kar munu líklega tapa miklu fé
andsins á hlutabréfamörkuðum.
getur vel verið að dollarinn falli
r. Hvorugt mun þó valda allsherj-
skir bankar virðast enn hafa
ðu. Eiginfjárstaða þeirra er góð,
ágætt og ekki er allt of mikið um
. Og hvað erlendar skuldir varðar
fréttirnar þær að skuldir Banda-
eru í dollurum en ekki öðrum
m.
kin munu því ekki verða „uppi-
með dollara“ líkt og Argentína og
m bæði stóðu frammi fyrir því á
um áratug að eiga ekki nægilega
ollurum til að endurgreiða erlend-
rottnum. Það getur því vel verið
muni úr verðgildi dollarans þegar
fjárfestar flýja Bandaríkin en það mun að
öllum líkindum ekki valda alvarlegri
kreppu.
Hafið líka hugfast að Bandaríkin geta
beitt þensluhvetjandi aðgerðum í peninga-
málum til að vega á móti, að hluta til að
minnsta kosti, minnkandi hagvexti. Seðla-
bankinn getur haldið áfram að lækka vexti
ef á þarf að halda. Líklega munu þær vaxta-
lækkanir ekki verða til að koma í veg fyrir
að hagvöxtur minnki en þær geta komið í
veg fyrir hrun efnahagslífsins.
Frægasta hlutabréfahrun sögunnar og
efnahagshrun í kjölfarið átti sér stað árið
1929. Hlutabréfamarkaður Bandaríkjanna
hrundi í október 1929 og Bandaríkin og stór
hluti heimsbyggðarinnar sigldi inn í Krepp-
una miklu í kjölfarið. Það fræga og skelfi-
lega tímabil ýtir hins vegar undir rök-
semdafærslu mína.
Helsta ástæða Kreppunnar miklu á
fjórða áratugnum var ekki hrun hlutabréfa-
markaðarins heldur hrun bankakerfisins á
árunum 1930–1933. Þar sem bankainnstæð-
ur voru ekki tryggðar á þeim tíma í Banda-
ríkjunum greip um sig skelfing meðal spari-
fjáreigenda þegar bankar byrjuðu að fara á
hausinn.
Sú skelfing olli allsherjar hruni í banka-
kerfinu. Að auki gat Seðlabanki Bandaríkj-
anna ekki aukið peningamagn í umferð
vegna þess að Bandaríkin studdust við gull-
fót.
Bjartsýni mín ætti hins vegar ekki að
verða til að draga dul á það, hversu óánægð-
ur ég er með hina lélegu hagstjórn Banda-
ríkjastjórnar. Það þyrfti að hætta við hinar
glæfralegu skattalækkanir Bush-stjórnar-
innar og snúa baki við verndarstefnunni í
alþjóðaviðskiptum. Það verður að upplýsa
glæpsamlegt atferli fyrirtækja og refsa
þeim. Þegar upp er staðið er hagkerfi
Bandaríkjanna hins vegar sveigjanlegt,
nýjungagjarnt og framleiðni er mikil. Það
hefur að öllum líkindum burði til að standa
af sér hina óábyrgu hagstjórn opinberra að-
ila jafnt sem einkaaðila á undanförnum ár-
um.
Reuters
reigendur í Úrúgvæ standa í röð fyrir utan banka í Montevideo til að taka út innistæður sínar. Greinarhöfundur telur ekki
að hrunið á bandarískum hlutabréfamarkaði muni valda bankakreppu í Bandaríkjunum líkt og gerst hefur t.d. í Argentínu.
Jeffrey D. Sachs er Galen L. Stone-prófessor í
hagfræði við Harvard-háskóla og forstöðu-
maður Alþjóðlegu þróunarstofnunarinnar.