Morgunblaðið - 10.08.2002, Qupperneq 34

UMRÆÐAN
34 LAUGARDAGUR 10. ÁGÚST 2002 MORGUNBLAÐIÐ
F
alsleysi er fágætur
eiginleiki. Flestir
fela sig bak við grím-
urnar eða bæla sig
lengst ofan í hug-
arholunum. Falsið birtist á marga
vegu. Sumir sem illa þekkja hrein-
skilni vita oft ekki í hvorn fótinn
þeir eigi að stíga, og segja bara
það sem þeir vona að sé hent-
ugast. Þetta fólk nennir eða þorir
ekki að rannsaka hug sinn, og veit
ekki hvaða skoðanir það hefur eða
vill hafa, né hvað því finnst. Það er
hrætt, bæði við aðra og eigin til-
finningar og skoðanir.
Annar hópur fólks sem metur
hreinskilni ekki mikils þorir ekki
að koma úr
skelinni sinni
og það dregur
vísvitandi upp
ranga mynd af
sjálfu sér. Ef
ljósið beinist
óþægilega
mikið að því slær það stundum
öllu upp í grín (eða fer í fýlu) og
finnur leiðir til að beina athyglinni
frá merg málsins. Aukaatriðið
verður umræðuefnið.
Þessum er nokkur vorkunn, en
til er hópur manna sem kemur
vísvitandi ekki til dyranna eins og
hann er klæddur. Það sem hann
segir og gerir er hjúpað földum
ástæðum, og markmiðin mega alls
ekki koma í ljós. Einum er sagt
hitt og öðrum þetta um sama mál,
og pauf og kauf verður helsti
hæfileikinn. Að lokum týnir það
sjálfu sér í blekkingarleiknum.
Ef til vill er þetta varnarbarátta
hins hrædda. Aftur á móti leggja
sumir falsarar stund á sóknina og
upphugsa leikfléttur til að fá
æskilega niðurstöðu, þeir eru
hættulegastir öðrum. Þeir leggja
sig fram um að snúa á aðra, hvort
sem það hefur alvarlegar afleið-
ingar eða ekki. Þeir leggja sig
fram um að vera ekki hreinskilnir.
Ég mætti um daginn óvenju
hreinskilinni manneskju, og sá þá
svo skýrt hversu fágætur eig-
inleiki þetta er í mannlífinu; að
segja það sem manni býr í brjósti;
opinbera skoðun sína, sýna tilfinn-
ingar og jafnvel að gera það sem
mann langar til að gera. Segja
a.m.k. hvað mann langar til að
gera. Falslaus manneskja sýnir
sig; bæði galla sína og kosti.
Þannig manneskja skeytir ekki
um hætti heimsins, komist hún
hjá því, henni leiðist glansmyndin,
og leynibrallið er henni annarlegt.
Ekki gripið til lyginnar nema í
neyð. Sé hún spurð er alltaf hætta
á að hún skafi burt óhreinindin,
vegna þess að hún veltir ekki fyrir
sér hvað komi henni best eða
hvaða svar spyrjandinn þolir.
Óvænt gæti svo farið að það skini
svolítið í sannleikann.
Hin hreinskilna þarf ekki að
vera neinn engill, og þótt ég
myndi óska að hreinskilnir yrðu
fleiri í heimi hér, þá er hreinskilni
ekki nauðsynlega dyggð. Hrein-
skilin manneskja er ekki hótinu
betri en aðrar manneskjur, hún
hefur einungis ræktað eiginleika
með sér sem er sjaldgæfur.
Hreinskilni felur ekki heldur
nauðsynlega í sér góðmennsku,
þótt hún geti vissulega fylgt
henni. Fremur auðvelt er að
ímynda sér mafíuforingja sem er
hreinskilinn við undirmenn sína.
Hann getur verið opinskár um
skoðanir sínar og gildi. Einnig má
sjá fyrir sér góðmenni sem ekki er
hreinskilið, t.d. um eigin hag og
ástæður hjálpsemi sinnar.
Hreinskilni getur líka verið
sprottin af illgirni, og þá má efast
um að hún verðskuldi þetta fal-
lega heiti, t.d. þegar einhver nem-
ur veikan blett og stenst ekki
freistingua að særa með orðum
sínum. Þetta er óþarflega mikil
hreinskilni; að segja hug sinn en
vita að það gerir aðeins illt verra.
„Hreinskilni“ sem einungis varðar
smekksatriði ætti oft fremur að
flokka sem dónaskap. Manneskja
sem hlífir ekki öðrum, segir
gjarnan: „Æ, fyrirgefðu, ég er
bara svo hreinskilin.“ Ég held að
þeir sem afsaka sig með hrein-
skilni sinni séu oftar en ekki dón-
ar og ættu alvarlega að hugsa sinn
gang. Ég myndi svara þeim:
„Þetta er ekki hreinskilni, heldur
dónaskapur.“ (Margsannað er að
stundum megi, en ekki oft, satt
kyrrt liggja.)
Það sem ég sakna, og er alltof
sjaldgæft, er hreinskilni sem af-
hjúpar fals annarra, og er í raun
bara fölskvalaus ábending til
þeirra um hvernig þeir gætu bætt
sig. Margir hjúpa sig blekking-
unni og raða í kringum sig nokkuð
öruggum ranghugmyndum. Þeir
þykjast vera annað en þeir eru og/
eða leggja traust sitt á „það sem
oftast er sagt“, og það er nauðsyn-
legt fyrir þá að mæta hreinskilinni
manneskju, ef jákvæð gagnrýni
hefur ekki dugað.
Hin hreinskilna manneskja trú-
ir nefnilega oft ekki því sem flestir
segja, og segir þvert á móti það
sem má helst ekki segja, nema
ljósin séu alveg örugglega slökkt.
Hún spyr þvert á móti um há-
bjartan dag óþægilegra spurninga
eða segir hættulegar setningar
sem brjóta gegn hefðinni og van-
anum. Hún er kjörin til að stinga á
tabúin, og þótt það sé fyrst í stað
sárt, má gjarnan þakka henni fyr-
ir eftir á, stundum löngu, löngu
síðar. Dæmi: manneskja sem pæl-
ir í slettum til að auðga íslenska
tungu. Það er vissulega ekki vin-
sæl iðja í landi hreintungunnar, en
þarf alls ekki að vera slæmt.
Ég vona að ég muni ekki oft
bregðast ókvæða við hreinskilinni
manneskju, heldur að ég hafi vit
til að taka grímulausri gagnrýn-
inni, því ekki lærir maður neitt
um sjálfan sig af viðhlæjendum,
eða þeim sem segja það sem mað-
ur vill helst heyra um sjálfan sig
og heiminn. Það hlýtur að vera
hollt að geta sagt hug sinn og
hegðað sér í samræmi við tilfinn-
ingar sínar. Sennilega fengi mað-
ur reglulega á baukinn, en von-
andi yrði það þess virði.
Ef til vill er góð æfing að byrja
á því að vera hreinskilinn við sjálf-
an sig; horfa blekkingarlaust í eig-
in augu. Það er öruggleg erfitt,
sennilega enn erfiðara en að vera
hreinskilinn við aðra.
Í hrein-
skilni sagt
Ég mætti um daginn óvenju hreinskil-
inni manneskju, og sá þá svo skýrt
hversu fágætur eiginleiki þetta er í
mannlífinu; að segja það sem manni
býr í brjósti; opinbera skoðun sína.
VIÐHORF
Eftir Gunnar
Hersvein
guhe@mbl.is
UM þessar mundir
eru þúsundir Íslend-
inga líklega að ljúka
útfyllingu eyðublaðs
til þess að tryggja sér
áframhaldandi niður-
greiðslu á húshitunar-
kostnaði. Kemur það í
kjölfar lagabreytingar
sem gerð var á síðasta
ári varðandi fyrir-
komulag þeirra hluta
og sem var gott og
skynsamlegt skref.
Einn þeirra þátta
sem ástæða er til að
vekja athygli á, er
ákvæði sem felur í sér
möguleika fólks sem
ekki nýtur orku frá orkufyrirtækj-
unum, til þess að njóta niður-
greiðslna og fá þannig orku á
lægra verði. Er hér um að ræða
mikið réttlætismál, sem snertir
ekki stóran hóp fólks, en sem hefur
hins vegar búið við sligandi kostn-
að að þessu leytinu. Síðustu miss-
erin hafa þessir íbúar landsins orð-
ið að taka á sig gríðarlegar
verðhækkanir á olíu fram til þessa.
Senn verður ráðin bót á þessu
ástandi.
Þrefaldur hús-
hitunarkostnaður
Undirritaður hreyfði þessu máli
með fyrirspurn á Alþingi 21. febr-
úar í fyrra. Þar grennslaðist ég
fyrir um hvort til stæði með ein-
hverjum hætti að mæta vanda
þessara þegna, sem ekki áttu
margra kosta völ þegar skriða al-
þjóðlegra verðhækkana á olíu í
bland við gengisþróunina helltist
yfir þá. Í svari iðnaðarráðherra
kom meðal annars
fram að fjöldi lögbýla
sem hvorki hafi
heimarafstöðvar né
aðgang að samveitu
orkufyrirtækjanna
séu 45. Húshitunar-
kostnaður þeirra nam
á þessum tíma nær
þreföldum kostnaði
fólks á RARIK-svæð-
inu við húshitun. Þyk-
ir þó flestum nóg um
húshitunarkostnaðinn
sinn.
Nánar tiltekið sagði
ráðherrann að orku-
kostnaður býlis sem
þyrfti að nota 32.800
kwst. við beina hitun væri 222 þús-
und krónur á ári ef olía væri notuð
til kyndingarinnar. Áætlaður
kostnaður við að kaupa orkuna frá
RARIK við sambærilega notkun
væri á hinn bóginn 80 þúsund
krónur.
Sjálfsagt réttlætismál
Nú sér fyrir endann á þessu.
Með lögum sem samþykkt voru á
Alþingi hinn 30. apríl sl. var opnað
fyrir niðurgreiðslur til handa þeim
sem neyðast til að kynda hús sín
með olíu. Í lögunum er rétturinn til
slíkrar niðurgreiðslu orðaður svo:
„Þegar íbúð, sem hvorki er á veitu-
svæði hitaveitu né tengist raforku-
kerfi, er hituð með olíu. Einnig
íbúðir hitaðar með olíu sem tengj-
ast einangruðu raforkukerfi þar
sem meiri hluti raforkuvinnslunnar
er með eldsneyti.“
Það er ástæða til þess að fagna
því að þetta sjálfsagða réttlætismál
er nú í höfn. Sannleikurinn er sá að
staða þeirra íbúa landsins sem
bjuggu við ofurþungan húshitunar-
kostnað vegna olíukyndingarinnar
hafði legið mjög í láginni í allri um-
ræðunni; raunar var tæplega á
hann minnst opinberlega. Athyglin
beindist að bensínverði almenn-
ings, orkukostnaði atvinnulífsins
og þeim kostnaði sem allur fjöldinn
varð fyrir. Minna fór fyrir umræðu
um aðstæður þess litla minnihluta
sem hafði orðið að axla hlutfalls-
lega langþyngstu byrðarnar – fólk-
ið sem nauðugt viljugt var með
olíukyndinguna.
Ýtt við málinu
Í svari ráðherra við fyrirspurn-
inni frá 21. febrúar í fyrra kom
fram að þær upplýsingar sem tekn-
ar hefðu verið saman vegna fyr-
irspurnarinnar hefðu ýtt við mál-
inu og komið því á hreyfingu.
Nefnd sem vann að heildarlöggjöf
um niðurgreiðslu húshitunarkostn-
aðar fékk það síðan til frekari úr-
lausnar og skilaði tillögum sem nú
eru orðnar að lögum. Skjót við-
brögð stjórnvalda vegna ábendinga
um þessi mál eru því þakkarverð.
Niðurgreiðsla
á húshitun – mikil-
væg kjarabót
Einar K.
Guðfinnsson
Niðurgreiðslur
Það er ástæða til þess
að fagna því, segir
Einar K. Guðfinnsson,
að þetta sjálfsagða rétt-
lætismál er nú í höfn.
Höfundur er alþingismaður.
SAMFELLD valda-
seta Sjálfstæðisflokks-
ins spannar meira en
áratug og afleiðing-
arnar leyna sér ekki.
Áratugur óréttlætis er
að baki og misskipt-
ingin hefur aukist
verulega á þessum
tíma. Hörmuleg kjör
öryrkja hafa lítið
breyst, kvótakerfið í
sjávarútvegi hefur
lagt heilu byggðarlög-
in í rúst og verið er að
brjóta fjöldann allan
af almannaeigum und-
ir fámennisvaldið í
viðskiptalífinu. Slag-
urinn um eigur, áhrif og völd í við-
skiptunum er með þeim hætti að
hegðan frumskógardýranna virðist
býsna fáguð í samanburðinum.
EES-góðærið
EES-samningurinn breytti þjóð-
félaginu mjög til batnaðar og lagði
grunninn að þeirri hagsæld sem
ríkir en í skjóli EES-góðærisins
hamast ráðamenn við að koma al-
mannaeigum í réttar hendur.
Bankar og fjarskiptafyrirtæki eru
seld og reglurnar skáldaðar upp
jafnóðum. Allt eftir því hver vill
kaupa. Hvort það er réttur aðili og
flokknum þóknanlegur. Hinu og
þessu er hent í Framsókn þannig
að gamla helmingaskiptafyrir-
komulagið stendur enn styrkum
fótum.
Gefið á garðann
Gæðingum Sjálf-
stæðisflokksins er
raðað á stallinn og
margir flokksgæðing-
anna eru orðnir feitir
og móðir eftir bílífið á
ríkisjötunni. Öllum
hindrunum er hikaust
rutt úr vegi með ótrú-
lega ruddafengnum
hætti. Hvort sem um
er að ræða prest sem
hendir gaman að for-
sætisráðherra í smá-
sögu eða fram-
kvæmdastjóri
Kvikmyndasjóðs sem
var í veginum fyrir því að besti
einkavinur ráðherrans fengi styrk
til að kvikmynda gamansögu eftir
ráðherrann sjálfan! Framkvæmda-
stjóranum var vikið úr starfi fyrir
engar sakir, eingöngu vegna þess
að hann var tregur í taumi. Vinnu-
brögðin eru ótrúleg og gerast æ
magnaðri eftir því sem valdasetan
lengist. Allt er dregið í dilka og
stimplað eftir flokkslit.
Hræðslan við útlönd
Í stað samfélags klíkunnar og
kunningjanna eigum við að byggja
þjóðfélag jafnra tækifæra. Þjóð-
félag, þar sem góð velferðarþjón-
usta helst í hendur við traust at-
vinnulíf sem hvílir á öflugri
menntasókn. Og síðast en ekki síst
heilbrigðu samstarfi við útlönd en
sem kunnugt er þóknast forsætis-
ráðherra ekki mikil umræða um
náin sambönd við útlönd. Hræðsla
ráðamanna við útlönd breytist í
skelfingu þegar talið berst að
hugsanlegri aðild að ESB. Ástæð-
an er einföld. Við aðild að banda-
laginu yrðu þeir neyddir til að fara
eftir alþjóðlegum og heilbrigðum
leikreglum þar sem allir standa
jafnir gagnvart þeim. Þeir myndu
einfaldlega missa heljartökin á
þjóðfélaginu.
Tími til að breyta
Það er kominn tími til að breyta.
Hægri stjórnir Framsóknar- og
Sjálfstæðisflokksins hafa setið of
lengi. Næsta ríkisstjórn verður að
vera stjórn jafnaðar og almanna-
hagsmuna. Bandalag um réttlæti
og velferð. Bandalag gegn kvóta-
kerfi í sjávarútvegi, fyrir bættri
stöðu landsbyggðarinnar, heil-
brigðu samstarfi við útlönd, stór-
sókn í menntamálum, varðstöðu
um velferðarkerfið og umbyltingu
á högum öryrkja og þeirra sem
minna mega sín. Um þetta verður
kosið í næstu kosningum, pólitík
almannahagsmuna og jafnaðar
gegn sérhagsmunum Framsóknar-
og Sjálfstæðisflokks.
Þeir hafa
setið of lengi
Björgvin G.
Sigurðsson
Stjórnmál
Það er kominn tími til að
breyta, segir Björgvin
G. Sigurðsson. Hægri
stjórnir Framsóknar-
og Sjálfstæðisflokksins
hafa setið of lengi.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Samfylkingarinnar.