Morgunblaðið - 11.10.2002, Qupperneq 40

UMRÆÐAN
40 FÖSTUDAGUR 11. OKTÓBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
FYRIR rösku ári breyttu ótíndir
arabískir glæpamenn 4 farþegaþot-
um, sem voru í áætlunarflugi innan
Bandaríkjanna með alsaklaust fólk
um borð, í logandi víti sem flugu á
mannvirki á jörðu niðri þar sem fór-
ust þúsundir saklausra borgara,
vopnin sem voru notuð voru litlir
dúkahnífar. Farþegaflug lagðist að
mestu af fyrstu dagana eftir þessa
hræðilegu atburði, flugfélög fengu
ekki vélar sínar tryggðar, almenn-
ingur treysti ekki lengur á öryggi
sitt um borð í flugvél, sem svo fljótt
breyttist í logandi sjálfsmorðstæki.
Við Íslendingar erum háðir flugi
meira en nokkur önnur þjóð, þar
kemur til lega landsins fjarri næstu
eyjum, og engin farþegaskip eigum
við, utan nokkrar smáferjur sem
sigla milli Vestmannaeyja og lands,
yfir Breiðafjörð og til og frá Hrísey.
Fyrir nokkrum áratugum áttum við
farþegaskip, s.s. Gullfoss, Hekluna,
Esjuna, svo átti Eimskip þar að auki
þrjú skip sem gátu flutt 16 farþega
hvert. Í dag á Ísland ekkert farþega-
skip, utan ofangreindar ferjur. Önn-
ur Evrópulönd eru yfirleitt tengd
brúm, eða göngum undir sjó, við hlið
brúnna og yfir göngunum eru hundr-
uð af ferjum sem halda uppi áætl-
unarferðum milli borga og landa,
þannig verða þessar þjóðir ekki
bundnar við eina samgönguleið, eins
og Katrín Fjeldsted nefndi svo rétti-
lega, í grein sinni „Á einum þræði“.
Það sem var hvað merkilegast við
það framtak hennar á Alþingi, þegar
hún flutti sitt frumvarp um farþega-
skip, var að allir hinir 62 þingmenn
okkar þögðu þunnu hljóði. Þó er þar
að finna nokkra fyrrverandi skip-
stjórnarmenn, sem ekki svo mikið
sem hugkvæmdist að kanna málið
nánar. Nú þegar rúmt eitt ár er liðið
frá þessum atburðum þá stöndum
við Íslendingar í sömu sporum, allt á
einum veikum þræði. Hvað ef vit-
skertir glæpamenn sem einskis svíf-
ast tækju upp iðju sína á ný, það veit
enginn hvar þeir bera niður næst.
Hvar stöndum við þá, innilokuð á
eyju norður í hafi, allar ferjur og far-
þegaskip yrðu yfirbókuð á sínum
heimasvæðum. Það verður að segj-
ast eins og er að Færeyingar hafa
verið fyrirhyggjusamari en við, þeir
eiga sínar ferjur og farþegaskip.
Þeir sigla að vísu einu sinni í viku til
Íslands yfir sumarið. Það er ekki lík-
legt annað en að Færeyingar myndu
taka sínar ferjur til öryggissiglinga
til og frá eyjunum ef til þess kæmi,
eflaust myndu allar áætlanir verða
felldar úr gildi. Þannig myndi einnig
verða ef við Íslendingar ættum veg-
legt farþegaskip (ferju) í Evrópu-
siglingum. Skip í lengri ferðum yfir
háveturinn yrðu sá öryggishlekkur
sem héldi uppi öruggum farþegasigl-
ingum til og frá landinu.
Ég er ekki að spá hamförum, né
hryðjuverkum, en verk þessara
glæpamanna hafa sýnt hvers þeir
eru megnugir, þá má ekki vanmeta.
Lengi vel eftir hin hræðilegu
hryðjuverk voru smábitjárn bönnuð,
svo sem skæri, naglaþjalir,og nagla-
klippur. Þessu hefur verið framfylgt
á Íslandi. En nýverið kom í ljós að
margar flughafnir í Evrópu höfðu
slakað á þessu banni. Eftir því hafa
glæpamenn verið að bíða, að þegar
frá líður þá slakni á hinum ströngu
reglum og þá fá þeir sitt tækifæri.
Það er því brýnt að endurskoða
þessi mál með tilliti til þess að eign-
ast farþegaskip, sem öryggistæki,
þar verða alþingismenn og önnur yf-
irvöld að sýna vilja sinn í verki.
Mér virðist sem með greinarskrif-
um mínum um þessi mál hafi skapast
sterk umræða, og virðist vera að
myndast hópur áhugamanna um
verkefnið. Þar á Katrín Fjeldsted
stóran þátt og miklar þakkir skilið.
Örugg leið
Eftir Guðjón
Jónsson
Höfundur er fv. skipstjórnarmaður.
„Ferja yrði
örygg-
ishlekkur
sem héldi
uppi örugg-
um farþegasiglingum til
og frá landinu.“
SÍÐUSTU vikur og mánuði hefur
orðið mikil umræða um fjárskort í
heilbrigðiskerfinu, margar heil-
brigðisstofnanir eru reknar með
halla ár eftir ár og er þeim þó ætlað
að hagræða á milli 1% og 2% árlega í
rekstri. Hagræðingarkröfur þessar
eru þó ekkert annað en beinn nið-
urskurður sem hlýtur að koma niður
á þjónustu við sjúklinga. Sjúkrahús
og heilbrigðisstofnanir eru komin í
stórvandræði vegna úrelts fyrir-
komulags á greiðslum til þeirra í
formi fastra fjárlaga þar sem eina
leiðin til að ná endum saman í rekstri
er að gera sem minnst og þar með
sinna sem fæstum sjúklingum.
Gerviliðaaðgerðir vegna slitgigtar
byrjuðu á Íslandi um 1967 á Lands-
spítalanum og var það kærkomið
þeim sjúklingum sem höfðu slæma
slitgigt í mjöðm. Hér á landi sem
annarsstaðar kom fljótlega í ljós að
gerviliðaaðgerðir ollu byltingu í
meðferð slitgigtar og björguðu fólki
frá örkumlum og verkjum. Fjöl-
margar rannsóknir hafa og sýnt að
þessar aðgerðir eru einna hagkvæm-
ustu aðgerðir sem gerðar eru. Gervi-
liðaaðgerðum fjölgaði mjög hratt
eftir 1980 þegar sérfræðingum í
bæklunarskurðlækningum fjölgaði
og aðstaða til aðgerða batnaði. Að-
gerðir hafa síðan staðið í stað síðustu
árin meðal annars vegna fjárskorts í
heilbrigðiskerfinu. Kemur þar
margt til, við sameiningu Landsspít-
ala og Borgarspítala fækkaði gervi-
liðaaðgerðum úr rúmlega 440 árið
2000 í 263 á árinu 2001 og þrátt fyrir
að bæklunardeild FSA hafi fjölgað
aðgerðum um helming á því ári og að
aðgerðum á Akranesi hafi verið
fjölgað lengdust biðlistar.
Á yfirstandandi ári veitti Alþingi
um 65 milljónir til aukningar á gervi-
liðaaðgerðum og fóru 53 milljónir
króna til LSH til fjölgunar á aðgerð-
um, 21 milljón króna til FSA og 9
milljónir króna til sjúkrahússins á
Akranesi. Heildarfjölgun aðgerða
verður í raun engin frá árinu 2000
þar sem sameinuð bæklunardeild
LSH nær líklega ekki sama aðgerð-
arfjölda og bæklunardeild Landspít-
ala við Hringbraut og bæklunardeild
Borgarspítalans höfðu fyrir samein-
ingu þrátt fyrir aukafjárveitingu. Því
er ljóst að sameining spítalanna hef-
ur skert talsvert þjónustu við sjúk-
linga með stoðkerfissjúkdóma og
orðið til þess að biðlistar lengdust
hvað sem síðar verður. Enn halda
því biðlistar áfram að lengjast og
fólk heldur áfram að búa við verki og
örkuml á biðlistum. Vitað er að bið
eftir aðgerð getur haft slæm áhrif á
heilsu fólks til langframa, svo sem
með magablæðingum vegna mikillar
verkjalyfjanotkunar og bólgueyð-
andi lyfja, einnig hefur komið í ljós í
nýlegum rannsóknum að árangri að-
gerðar er stefnt í voða við of langa
bið. Einnig er vitað að aðgerðir sem
þessar geta frestað þörf einstaklinga
fyrir hjúkrunarrými, sem mikill
skortur er á. Nú er svo komið að bið
eftir gerviliðaaðgerð á LSH er um
það bil 1–1½ ár og 6–9 mánuðir á
bæklunardeild FSA og hafa því bið-
listar líklega aldrei verið lengri.
Benda má á að stór hluti vinnu-
tíma starfsfólks, þar með talið
lækna, fer í að svara sjúklingum í bið
eftir aðgerð, en hverju á að svara?
Stefnir því í hálfgert neyðarástand
því ekki verður séð að heilbrigðisyf-
irvöld hafi uppi áform um að bregð-
ast við vandanum sem mun vaxa með
ári hverju. Áætlanir eru til um þörf
fyrir gerviliðaaðgerðir næstu þrjátíu
árin á Íslandi. Þar kemur fram að ef
einungis er tekið tillit til fjölgunar
aldraðra næstu þrjátíu árin þarf að-
gerðum að fjölga um 2% á ári eða um
lágmark tíu aðgerðir ár ári. Þessu til
viðbótar þarf að koma biðlistum í það
horf að sjúklingar þurfi ekki að bíða
eftir aðgerð lengur en 4–6 mánuði.
Til að þetta geti gengið eftir þarf að
fjölga aðgerðum úr 450 á ári í 700.
Ekki er hægt að fjölga aðgerðum
nema aukið fé komi til þessara að-
gerða en það lætur nærri að um 150
milljónir á ári vanti til þess að hægt
sé að koma biðlistum í þolanlegt
form. Best væri að samningur yrði
gerður á milli heilbrigðsráðuneytis-
ins og sjúkrahúsanna eða einkaaðila
um að greitt yrði fyrir hverja gervi-
liðaaðgerð. Það fyrirkomulag hefur
reynst vel víða erlendis, svo vel að
biðlistar hurfu, sjúklingum og þjóð-
félaginu til hagsbóta.
Nú er kominn tími til að sjúkling-
um sem þurfa á gerviliðaaðgerðum
að halda verði rétt forgangsraðað og
Alþingi sýni vilja sinn í verki með
auknum fjárframlögum til þessara
verka og þjáningum fólks linni!
Enn lengjast biðlistar eftir
gerviliðaaðgerðum
Eftir Þorvald
Ingvarsson
„Ekki er
hægt að
fjölga að-
gerðum
nema aukið
fé komi til.“
Höfundur er lækningafram-
kvæmdastjóri FSA.
Á DÖGUNUM var verð á matvör-
um á dagskrá á Alþingi og gekk það
eins og rauður þráður í gegnum allar
umræðurnar, að óeðlilega miklar
hækkanir hefðu orðið hér á landi bor-
ið saman við önnur Norðurlönd. Óum-
deilt er að verslunarkeðjan Baugur
hefur það sem kallað er markaðsráð-
andi stöðu. En réttlætingin með svo
valdamikilli og fjárfrekri stofnun sem
Samkeppnisstofnun er einmitt sú að
hún eigi að tryggja heilbrigða við-
skiptahætti þegar svo stendur á.
Samkeppnisstofnun hefur síðan
hún var sett á laggirnar haft mjög rík-
an rétt til að grípa inn í, ef hún hefur
t.d. talið að eitthvert fyrirtæki eða
samsteypa sé orðin of fyrirferðarmik-
il á markaðnum. Þannig úrskurðaði
Samkeppnisstofnun kaupsamning
Myllunnar á brauðgerð Mjólkursam-
sölunnar ógildan. Þeim úrskurði var
síðan hrundið fyrir Hæstarétti en
ekki hafði verið löglega að úrskurði
Samkeppnisstofnunar staðið. Eftir
það sem á undan er gengið hljómar
það eins og spaug þegar forstöðumað-
ur samkeppnissviðs segir annað eins
og þetta: „Við erum bara að fram-
fylgja samkeppnislögum og hafi sam-
keppnislögin ekki verið nógu sterk er
það ekki okkar sök heldur Alþingis,
þannig að það má kannski snúa dæm-
inu við og segja að þessi þróun hafi
orðið í skjóli Alþingis.“ Sannleikurinn
er sá að Samkeppnisstofnun hefur
tækin og tólin en kann ekki að brúka
þau. Og það kemur mér satt að segja
ekki á óvart. Ég hef alltaf verið tor-
trygginn á þá hugmyndafræði sem að
baki slíkrar stofnunar liggur.
Á Alþingi kallaði ég það óheilbrigða
viðskiptahætti þegar markaðsráð-
andi fyrirtæki gerir sér leik að því að
selja vöruna undir kostnaðaðarverði.
Ég sagði að slíkir verslunarhættir
væru bannaðir í öðrum löndum. Þessi
ummæli hafa gefið Guðmundi Sig-
urðssyni, forstöðumanni samkeppnis-
sviðs Samkeppnisstofnunar, tilefni til
að koma víða við í fjölmiðlum og vera
með alls konar vífilengjur: „Halldór
slær saman hugtökunum, að selja
undir kostnaðarverði og að vera með
skaðlega undirverðlagningu, sem er
sérstakt hugtak í samkeppnisrétti og
á aðeins við um markaðsráðandi fyr-
irtæki. En þegar verið er að selja
vöru undir kostnaðarverði er vænt-
anlega verið að vísa til þess ef versl-
anir eru með útsölu“ o.s. frv.
Ræðu mína geta allir lesið á skjá
Alþingis og gengið úr skugga um, að
ég var að tala um markaðsráðandi
fyrirtæki en ekki kaupmanninn á
horninu eða útsölur. En að þessu
gefna tilefni er rétt að minna á að
kaupmaðurinn á horninu hefur upp á
síðkastið ekki alltaf átt þess kost að fá
vörur hjá birgjum við sama verði eða
lægra verði en varan er seld hjá Bón-
usi. Þess vegna hafa þeir kosið að
kaupa vöruna hjá Bónusi fremur en
hjá heildsalanum eða framleiðandan-
um til að bregðast ekki viðskiptavin-
um sínum. Ég veit ekki hvort Sam-
keppnisstofnun er þetta kunnugt en
viðskiptahættir af þessu tagi þekkt-
ust ekki áður en hún kom til sögunn-
ar.
Orðalagið að selja vörur undir
kostnaðar- eða framleiðsluverði er
mjög yfirgripsmikið en óhjákvæmi-
legt að nota það þegar rætt er um
markaðsráðandi stöðu fyrirtækja.
Sláandi dæmi eru undirboð dansks
fyrirtækis á sementi til að eyðileggja
rekstrargrundvöll og samkeppnis-
stöðu Sementsverksmiðjunnar á
Akranesi. Við höfum annað dæmi frá
Akureyri fyrir nokkrum árum, þegar
Bónus reyndi að setja sig þar niður
hið fyrra skiptið. Undirboðin gengu
svo langt að bæði í Bónusi og og
Nettó var hægt að fá nýjar kartöflur
við verði, sem ekki hrökk fyrir um-
búðunum einum saman. Bónus
sprakk á limminu og hrökklaðist
burtu. En við getum rétt ímyndað
okkur hvaða áhrif þetta hafði á af-
komu kartöflubænda. Óumdeilt er að
slík undirboð ráðandi fyrirtækja á
smásölumarkaði skaða framleiðend-
ur. Rétt er að minna á að ný lágvöru-
verslun hefur tekið til starfa í Reykja-
vík og er að mínu viti alveg ljóst að
Bónus er óheimilt sem markaðsráð-
andi fyrirtæki að mæta þeirri sam-
keppni með því að undirverðleggja
vörur sínar. Vísa ég í því sambandi til
greinargerðar með samkeppnislaga-
frumvarpinu fyrir tveim árum en þar
segir m.a.: „Hins vegar getur mark-
aðsráðandi fyrirtæki misbeitt mark-
aðsyfirráðum sínum með óeðlilega
lágu verði eða undirverðlagningu sem
byggist á efnahagslegum styrk en
ekki á kostnaðarlegum forsendum og
bælir niður minni keppinauta sem
ekki geta boðið sambærilegt verð. Al-
mennt er slík hegðun talin gefa vís-
bendingar um að verð hins markaðs-
ráðandi fyrirtækis muni hækka þegar
samkeppnin hefur verið takmörkuð
eða henni útrýmt af markaðnum.“
Þessi orð segja allt sem segja þarf
enda eru þau efnislega samhljóða því
sem ég sagði á Alþingi 3. október sl.
Undirverðlagning
markaðsráðandi
fyrirtækja er bönnuð
Eftir Halldór
Blöndal
„Sannleik-
urinn er sá
að Sam-
keppn-
isstofnun
hefur tækin og tólin en
kann ekki að brúka
þau.“
Höfundur er 1. þingmaður
Norðurlands eystra.
Bankastræti 3, s. 551 3635
Póstkröfusendum
BIODROGA
snyrtivörur
unnar úr lífrænt
ræktuðum jurtum
Mikið úrval af
fallegum
rúmfatnaði
Skólavörðustíg 21, Reykjavík, sími 551 4050
Til að auglýsa á þessari síðu hafðu
samband við okkur í
síma 569 1111 eða sendu okkur
tölvupóst á augl@mbl.is