Morgunblaðið - 11.10.2002, Blaðsíða 41

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 11. OKTÓBER 2002 41
ÍSLENSKI laxinn skapar þjóðar-
búinu meira en tvo milljarða króna í
árlegar tekjur. Íslenskar laxveiðiár
laða til sín innlenda og erlenda veiði-
menn þar sem við getum eitt fárra
landa í heiminum boðið umhverfis-
vænan villtan lax. Óspilltir og villtir
laxastofnar eru dýrmætar perlur í ís-
lensku þjóðfélagi.
Það er talið að rúmlega 60 þúsund
landsmanna stundi stangveiði í ám og
vötnum og margir hafa hér mikilla
hagsmuna að gæta.
Það sætir mikilli furðu að hægt sé
að horfa framhjá alþjóðareglum og
ákveða að ekki skuli leitað til sérfræð-
inga um jafn afdrifaríka og hættulega
ákvörðun um sjókvíaeldi sem valdið
getur genamengun og afræktun á svo
dýrmætum fiski, íslenska laxinum.
Í nágrannalöndum okkar hefur sjó-
kvíaeldi valdið óbætanlegum skaða á
villtum laxastofnum. Bein áhrif á
villta laxastofna eru sjúkdómar, eins
og kýlaveiki og ISA-veiran, laxalús og
erfðamengun. Laxastofnar hér eru
fremur litlir sem þýðir að áhrifin geta
komið fyrr fram en t.d. í Skotlandi og
Noregi.
Hvað er það sem fær stjórnvöld í
landinu til að heimila risalaxeldi af
norskum stofni í sjókvíum í Mjóafirði
og Berufirði án þess að áður hafi farið
fram mat á umhverfisáhrifum? Hvor
laxeldisstöðvanna má framleiða 8.000
tonn af laxi. Víða er í gildi Evróputil-
skipun um að skilyrðislaust beri að
framkvæma umhverfismat sé fiskeld-
ið ætlað fyrir 100 tonna lífmassa eða
meira.
Hættir laxinn að rata heim?
Reynsla annarra landa af sjókvía-
eldi er að það hefur umtalsverð um-
hverfisáhrif og því veldur kæruleysi
stjórnvalda hér á landi mörgum
stangveiðimanninum miklum áhyggj-
um. Komið hefur í ljós að úrgangur-
inn úr fyrirhuguðu laxeldi í Mjóafirði
er eins og frá 40.000 manna byggð-
arlagi. Þá er það ætíð svo og hefur
verið alls staðar í heiminum að lax
sleppur úr kvíum og sleppilax af er-
lendum uppruna hefur varanleg og
óbætanleg áhrif á villta laxastofna
með erfðablöndun og smitsjúkdóm-
um. Ef villti laxinn blandast eldislax-
inum og tapar með því hæfileika sín-
um til að rata heim í sína á og lifa þar
af má gera ráð fyrir hruni villtra
stofna laxveiðiáa.
Hún er ekki gömul laxeldisstöðin í
Mjóafirði. Fyrsta stórslysið hefur
samt gerst í laxeldisstöðinni í Mjóa-
firði. Mikill laxadauði varð í byrjun
september og fékk laxeldisstöðin
áminningu fyrir að hafa vanrækt að
tilkynna Hollustuvernd um það. Jafn-
framt var stöðin áminnt fyrir að hafa
urðað 48 tonn af laxi í Mjóafirði þrátt
fyrir að þar sé enginn samþykktur
urðunarstaður. Hvað næst?
Um ástæður laxadauðans var sagt
að mikill vindhraði og sjávarstraumar
hefði eyðilagt varnarnet utan við 25
eldiskvíar.
Þetta gerist í byrjun september,
hvernig verður það í vetur þegar
vindhraðinn verður sem mestur?
Hvað gerist þá?
Það er staðreynd að hvergi í heim-
inum er nauðsynleg tækniþekking til
staðar sem gerir stórar sjókvíar
öruggar. Þær eru allar reyndar af
óöryggi og lax sleppur alltaf úr þeim.
Það vekur einnig athygli í þessu,
hvaða refsingu er beitt? Jú, menn fá
áminningu! Refsiákvæðin eru ekki
þung í rekstrarleyfum eldisstöðv-
anna.
Hvernig er opinberu eftirliti hátt-
að? Eru þetta hlutlausir menn og
hvaða reynslu hafa þeir? Í 1. grein í
rekstrarleyfi fyrir sjókvíaeldið í
Mjóafirði stendur að örmerkt verði að
minnsta kosti 10% gönguseiða vegna
4.000 tonna framleiðslu sem dreift
verði jafnt á eldiskvíarnar. Er það
rétt að aðeins 5% seiðanna hafi verið
merkt?
Hvað með sleppilaxinn? Fyrst van-
rækt er að tilkynna um mikinn laxa-
dauða, hvað með tilkynningar um lax
sem sleppur úr kvíunum? Það má lesa
fréttir erlendis eins og „Upp kemst
um 170.000 sleppilaxa úr eldiskvíum í
Maine“ . Hvernig er ástandið fyrir
austan hjá okkur?
Miðað við reynslu annarra þjóða í
kringum okkar eigum við ekki von á
góðum fréttum úr sjókvíaeldinu fyrir
austan. Snemma þessa árs kom frétt
frá Færeyjum, ein af mörgum,
„800.000 eldislaxar sleppa“. Sagt var
að óveðrið hafi rifið kvíarnar upp og
mölvað þær mélinu smærra. Megum
við búast við lýsingu eins og þessari í
vetur?
Förum varlega í sjókvíaeldið
Er ekki rétt að staldra aðeins við
og fara hægar í sjókvíaeldi af norsk-
um stofni í íslenskum fjörðum? Taka
eitt skref í einu og standa betur að
málum. Vanda vel allan undirbúning
og rannsóknir fagaðila en ekki að
hunsa varúðarráðstafanir eins og
gert hefur verið, því miður.
Stangveiðimenn hafa margir rætt
við mig um þetta stóra mál og hafa
áhyggjur af því og telja það alvarlegt
hversu óvarlega hefur verið farið af
stað.
Margir landsmanna eiga sínar
bestu stundir við laxveiðiárnar. Þeir
njóta tímans þar, útiverunnar og feg-
urðar landsins í góðum félagsskap í
nálægð við íslenska umhverfisvæna
laxinn. Þetta hefur Ísland upp á að
bjóða eitt fárra landa í heiminum í
dag. Er það þess virði að fórna þess-
um auðæfum fyrir stundargróða sem
enginn veit hvort skilar einhverju
nema slysum?
Sjókvíaeldi –
hvenær verður
næsta slys?
Eftir Þorstein
Ólafs
Höfundur er viðskiptafræðingur og
stjórnarmaður í SVFR.
„Er ekki rétt
að staldra
aðeins við
og fara hæg-
ar í sjókvía-
eldi af norskum stofni?“
SJÚKRAÞJÁLFUN er líkt og
margar greinar á heilbrigðissviði
ung starfsgrein. Þótt rekja megi
upphaf sjúkraþjálfunar aftur til
Hippókratesar má segja að formlega
hafi greinin ekki orðið til fyrr en í
upphafi síðustu aldar. Nú í dag er
sjúkaþjálfun orðin mikilvægur þátt-
ur í endurhæfingu hér á landi líkt og
annars staðar í heiminum og árlega
njóta a.m.k. 10% íslensku þjóðarinn-
ar þjónustu sjúkraþjálfara.
Frá 1976 hefur kennsla í sjúkra-
þjálfun farið fram við Háskóla Ís-
lands en enn sem komið er hefur
ekki verið boðið upp á framhalds-
eða viðbótarnám á vegum náms-
brautar í sjúkraþjálfun. Nokkur
fjöldi sjúkraþjálfara hefur farið utan
til framhaldsnáms, aðallega til Evr-
ópulanda og til Ástralíu. Nú í byrjun
október hófu 33 íslenskir sjúkra-
þjálfarar viðbótarnám á háskólastigi
í Manual Therapy eða sérhæfingu í
greiningu og meðferð á hrygg og út-
limum. Námið, sem fer að öllu leyti
fram hér á landi, er á vegum Háskóla
í Flórída í Bandaríkjunum, Univers-
ity of St. Augustine. Skólinn sem
stofnaður var 1966 býður m.a. upp á
grunnnám í sjúkraþjálfun auk þess
að bjóða upp á ýmsar leiðir til fram-
haldsnáms.
Markmið námsins er að nemendur
öðlist þekkingu í sérhæfðri grein-
ingu og meðferð á hrygg og útlimum
sem byggist á starfshæfni stoðkerf-
isins og frávikum frá eðlilegri starfs-
hæfni. Námið er þannig uppbyggt að
kennarar frá St. Augustine koma
hingað til lands með vissu millibili og
kenna í 4–6 daga í senn, alls átta
sinnum. Nemendur fá send kennslu-
gögn og geta því undirbúið sig fyrir
hvern hluta námsins og halda nám-
inu áfram með heimaverkefnum að
námskeiði loknu jafnframt því að
sinna starfi sínu, en allir þátttakend-
ur eru starfandi sjúkraþjálfarar.
Gert er ráð fyrir því að námið taki
þrjú ár en því lýkur með munnlegu,
skriflegu og verklegu prófi. Áður
hafa tæplega 30 íslenskir sjúkra-
þjálfarar lokið þessu námi hér á
landi og nú hafa rúmlega 30 hafið
það. Það hlýtur að vera fagnaðarefni,
bæði fyrir stétt sjúkraþjálfara sem
og þá sem þurfa á þjónustu sjúkra-
þjálfara að halda, að innan greinar-
innar sé frumkvæði og metnaður til
að bæta við sig þekkingu.
Viðbótarnám í sjúkraþjálfun
Eftir Valgeir
Sigurðsson
„Sjúkraþjálf-
un er orðin
mikilvægur
þáttur í end-
urhæfingu
hér á landi …“.
Höfundur er sjúkraþjálfari.