Morgunblaðið - 19.12.2002, Page 52

UMRÆÐAN
52 FIMMTUDAGUR 19. DESEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Á ÖLLUM tímum hafa verið til
heyrnarlausir einstaklingar sem
ekki hafa getað skilið eða talað
mælt mál. Þar sem heyrnarlausir
einstaklingar hafa komið saman
hafa þeir þróað með sér samskipta-
form, táknmál. Heyrnarlausir hafa
svo aftur myndað með sér ákveðna
menningu og samfélag sem verður
til vegna einangrunar þeirra.
Saga íslensks táknmáls
Öldum saman hafa heyrnarlausir
ekki mætt miklum skilningi. Allt
fram á 16. öld höfðu menn ekki
skilning á því að málleysi gæti staf-
að af heyrnarleysi og þeir þá taldir
haldnir illum anda, geðbilaðir eða
fávitar.
Á 19. öld var farið að senda
heyrnarlaus börn til Danmerkur og
þá var einnig fyrsti íslenski mál- og
heyrnleysingjakennarinn skipaður.
1922 voru sett lög um heyrnleys-
ingjaskólann. Er þó vafamál
hversu gott það gerði heyrnarlaus-
um því þar voru heyrnarlaus börn
sett í sama bekk og heyrandi van-
gefin börn. Táknmál var aldrei
bannað í skólanum en leitast var
við að kenna nemendum þau orð
sem þeir skildu.
Þegar Félag heyrnarlausra var
stofnað 1960 var lagður grunnur að
þeirri réttindabaráttu sem unnin er
enn þann dag í dag. Þótt rólega
hafi verið farið af stað unnust mikl-
ir áfangasigrar eins og þegar
heyrnarlausir gátu þreytt ökupróf
og fengið ökuréttindi.
Félag heyrnarlausra sótti strax
mikinn styrk í Norðurlandaráð
heyrnarlausra en þá stóðu hin
Norðurlöndin framar í málefnum
heyrnarlausra en Íslendingar.
Tímamót urðu í samfélagi heyrn-
arlausra þegar Samskiptamiðstöð
heyrnarlausra var stofnuð 1991
með lögum frá Alþingi. Í stað þess
að hagsmunasamtök stæðu fyrir
skemmtanahaldi fyrir heyrnarlausa
var farið að berjast fyrir viður-
kenningu táknmáls sem móðurmáls
heyrnarlausra. Einnig var hafið
átak í atvinnumálum heyrnarlausra
og hefur atvinnuleysi meðal þeirra
snarlækkað í kjölfarið.
Er íslenskt táknmál
móðurmál heyrnarlausra?
Táknmál er talað af heyrnarlaus-
um um allan heim og líta þeir á það
sem móðurmál sitt. Heyrnarlaus
börn læra táknmál í barnæsku rétt
eins og heyrandi börn læra móð-
urmál sitt.
Flest heyrnarlaus börn alast upp
hjá heyrandi foreldrum og komast
ekki í kynni við táknmál fyrr en
þau byrja í skóla. Hvað þetta
snertir standa Íslendingar vel að
vígi því að Heyrnleysingjaskólinn
býður upp á forskóla fyrir 4–7 ára
börn. Auk þess býður yngri deild
forskóla ráðgjöf og fræðslu fyrir
2–6 ára heyrnarskert börn sem eru
á leikskólum.
Afstaða ríkisvaldsins
Á árunum 1999–2000 var unnin
skýrsla á vegum menntamálaráðu-
neytisins um réttarstöðu heyrnar-
lausra. Í tilkynningu ráðherra seg-
ir hann að í skýrslunni sé gerð
tillaga um lögbundinn rétt heyrn-
arlausra til túlkaþjónustu. Afmarka
þurfi sérstaklega þann kostnað
sem slíkri þjónustu fylgir og hver
skuli standa straum af honum. Að
mati menntamálaráðherra er þetta
raunhæf leið að því marki, að tákn-
málið hljóti viðurkenningu sem
móðurmál heyrnarlausra.
Farin verður sú leið að efla
menntun á sviði táknmáls auk efl-
ingar túlkaþjónustu. Efla á stöðu
íslensks táknmáls heyrnarlausra
innan skólakerfisins bæði í aðal-
námskrá grunn- og framhalds-
skóla.
Finnland hefur sérstöðu á meðal
Norðurlandaþjóðanna því að 1995
var réttur heyrnarlausra til notk-
unar á táknmáli bundinn í stjórn-
arskrá. Finnar telja að þar með
hafi staða táknmáls styrkst veru-
lega.
Þar hefur m.a. verið lögð sérstök
áhersla á að auka framboð á tákn-
málsnámskeiðum, gera þau jafn-
rétthá og annað tungumálanám og
fjölga skólum þar sem boðið er upp
á kennslu í táknmáli.
Í Svíþjóð geta heyrandi náms-
menn valið sænska táknmálið sem
annað eða þriðja erlenda málið í
skólum.
Þótt ekki sé enn búið að við-
urkenna íslenskt táknmál sem
móðurmál heyrnarlausra og þar
með að tryggja rétt þeirra til að
nota íslenskt táknmál í samskiptum
við aðra í samfélaginu hafa margir
áfangasigrar náðst. Í heild má
segja að réttarstaða íslensks tákn-
máls sé sambærileg við það sem
gerist á hinum Norðurlöndunum að
Finnlandi undanskildu.
Niðurstaða
Áhrifasamtök heyrnarlausra á
Íslandi hafa lagt áherslu á að tákn-
mál yrði viðurkennt sem móðurmál
heyrnarlausra enda er það eitt að-
albaráttumál áhrifasamtaka heyrn-
arlausra um allan heim. Telja þau
að réttur þeirra sé tryggður með
jafnvægisreglu íslensku stjórnar-
skrárinnar. Baráttan mun halda
áfram þar til fullnaðarsigur hefur
unnist. Að fá íslenskt táknmál við-
urkennt sem móðurmál heyrnar-
lausra er ekki fjarlægur draumur
heldur sjálfsagður réttur íslenskra
þegna, heyrnarlausra sem heyr-
andi.
Íslenska táknmálið
er móðurmál
Eftir Fjalar Frey
Einarsson
Höfundur er nemandi við KHÍ.
„Táknmál
verði viður-
kennt sem
móðurmál
heyrnar-
lausra.“
Í TILEFNI af 50 ára afmæli
Styrktarfélags lamaðra og fatlaðra
var efnt til ráðstefnu í október sl.
undir yfirskriftinni: ,,Nýjar áherslur
í iðjuþjálfun og sjúkraþjálfun
barna.“ Tveir virtir erlendir fyrirles-
arar, dr. Mary Law, iðjuþjálfi og
prófessor við McMaster-háskólann í
Ontario í Kanada, og dr. Thubi Kol-
obe, sjúkraþjálfari og prófessor við
háskólann í Illinois í Chicago í
Bandaríkjunum, fluttu erindi auk ís-
lenskra sjúkra- og iðjuþjálfa. Margir
fyrirlestranna fjölluðu um hvernig
auka megi færni og þátttöku barna
við daglega iðju. Fyrirlestrarnir
voru mjög áhugaverðir og sem dæmi
um umfjöllunarefni má nefna iðju-
miðuð matstæki, reiðþjálfun barna
með heilalömun, ævintýrameðferð
og sjálfstæða búsetu. Ráðstefnuna
sótti stór hluti þeirra þjálfara sem
vinna með börnum og unglingum.
Efni ráðstefnunnar var sérstaklega
áhugavert fyrir þjálfara Æfinga-
stöðvar SLF (ÆSLF) þar sem
meirihluti skjólstæðinga eru börn.
Iðjuþjálfun á sér langa sögu og frá
upphafi hefur iðjan verið aðalvið-
fangsefni iðjuþjálfa, þ.e. að vinna
með fólki sem af einhverjum ástæð-
um er ekki fært um að taka virkan
þátt í verkum sem eru því mikilvæg.
Börn sem koma í iðjuþjálfun á Æf-
ingastöð SLF eiga flest í erfiðleikum
með færni við daglega iðju. Um get-
ur verið að ræða færni við að klæða
sig í sokka, reima skó, eiga samskipti
við jafnaldra, beita skriffæri og
skærum á viðeigandi hátt eða grípa
bolta. Hversu smávægileg sem frá-
vikin virðast vera geta þau haft mikil
áhrif á daglegt líf barnsins og vellíð-
an.
Mikilvægt er að greina í hverju
vandi barnsins felst með athugunum
og öflun upplýsinga frá barninu
sjálfu og þeim sem því tengjast, allt
eftir aldri og aðstæðum barnsins.
Mæta þarf þörfum barnsins og vinna
með þá þætti sem hindra það hvað
mest í að taka þátt í daglegum við-
fangsefnum. Um getur verið að ræða
að leiðbeina og kenna barninu tiltek-
in verk eða að veita því fjölbreytta
örvun í gegnum leik.
Í iðjuþjálfun er lögð áhersla á
þætti sem efla börnin í því sem þau
vilja eða þurfa að takast á við, s.s. að
klæða sig og snyrta, sinna skóla-
starfi eða tómstundum. Gerðar eru
kröfur til barnanna í samræmi við
getu þeirra og athygli þeirra vakin á
styrkleikum sínum. Markmiðið er að
styrkja sjálfsmat þeirra, stuðla að
aukinni vellíðan og ýta undir að þau
verði betur í stakk búin til að takast
á við verkefni sem áður hafa reynst
þeim erfið.
Hjá Æfingastöð SLF starfa 10
iðjuþjálfar þar af 2 í útibúi Æfinga-
stöðvarinnar í Hafnarfirði. Ástæður
þess að barni er vísað í iðjuþjálfun
geta verið margvíslegar en oftast
eru það áhyggjur foreldra eða fag-
aðila sem verða til þess að leitað er
til læknis sem síðan óskar eftir mati
iðjuþjálfa. Þjálfunin fer fram í iðju-
þjálfunardeild ÆSLF á Háaleitis-
braut og við Strandgötu í Hafnar-
firði. Auk þess er lögð sífellt meiri
áhersla á að færa þjónustuna nær
börnunum í það umhverfi sem barnið
dvelur yfir daginn, svo sem í leik-
skóla eða skóla, og er þá ýmist um
þjálfun eða ráðgjöf að ræða.
Leitað er í auknum mæli eftir ráð-
gjöf iðjuþjálfa varðandi vinnuað-
stöðu nemenda og ýmis hagnýt úr-
ræði. Oft snýst ráðgjöfin um
breytingar á verklagi og umhverfi
barnsins, svo sem að gera húsnæði
aðgengilegra, bæta setstöðu og leið-
beina varðandi grip um skriffæri.
Ör þróun hefur orðið innan iðju-
þjálfunar og er mikilvægt að iðju-
þjálfar tileinki sér þær nýjungar sem
reynast vel. Ráðstefna á borð við þá
sem SLF stóð fyrir er góð fagleg
styrking og staðfesti að iðjuþjálfun á
Æfingastöð SLF er í fullu samræmi
við þær áherslur sem eru innan fags-
ins. Við leggjum okkar af mörkum til
að veita þeim börnum sem til okkar
leita bestu mögulega þjónustu.
Við viljum að lokum þakka þeim
fjölmörgu styrktaraðilum sem og
öðrum þeim sem gerðu þessa ráð-
stefnu að veruleika. Hún mun án efa
skila sér m.a. í bættri þjónustu við
skjólstæðinga Æfingastöðvar
Styrktarfélags lamaðra og fatlaðra.
Vinna, lesa, iðja
Eftir Gerði Gústavs-
dóttur og Valrós
Sigurbjörnsdóttur
„Börn sem koma í iðju-
þjálfun á Æfingastöð
SLF eiga flest í erf-
iðleikum.“
Höfundar eru iðjuþjálfar á
Æfingastöð Styrktarfélags lamaðra
og fatlaðra.
Valrós
Sigurbjörnsdóttir
Gerður
Gústavsdóttir
Moggabúðin
Stuttermabolir, aðeins 1.000 kr.
PLUS
PLUS
ww
w.
for
va
l.is
Til sölu Hestamiðstöðin
Hindisvík, Mosfellsbæ
Um er að ræða heildareignina sem er ca 800 fm og skiptist í 46 hesta hús,
spónageymslu, hlöðu, hnakkageymslu, skrifstofu, kaffistofu, salerni og reið-
höll með möguleika á stækkun. Góðar leigutekjur af reiðhöll. Efri hæð hússins
býður upp á mikla möguleika, t.d. væri hægt að gera íbúð, veitingasal o.s.frv.
Einnig fylgja eigninni afnot af beitarhólfi í eigu bæjarins.
EIGN ÞESSI BÝÐUR UPP Á MIKLA MÖGULEIKA T.D. FYRIR TAMNINGA-
MENN, REIÐSKÓLA, FERÐAÞJÓNUSTU O.FL. Allar nánari uppl. á skrifst.
J
Faxafeni 5
108 Reykjavík
Sími 588 8477
betrabak@betrabak.is
www.betrabak.is
TEMPUR
INNISKÓR
TEMPUR
HÆGINDASESSA
TEMPUR
BAKSTOÐ
TEMPUR-HÁLSKRAGINN
TEMPUR-HEILSUKODDI
BARNA
Yfir 32.000 sjúkra-
þjálfarar, kírópraktorar
og læknar um heim
allan mæla með Tempur
Pedic, þ.á.m. á
Íslandi.
Heilsunnar vegna
Jólagjöf
sem lætur
þér og þínum
líða betur