Morgunblaðið - 04.01.2003, Blaðsíða 18

ERLENT
18 LAUGARDAGUR 4. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
RAUF Denktash, leiðtogiKýpur-Tyrkja, hefur ver-ið gagnrýndur harðlegaheima fyrir vegna and-
stöðu hans við áætlun Sameinuðu
þjóðanna um sameiningu Kýpur og
andstæðingar hans úr röðum Kýp-
ur-Tyrkja hafa krafist þess að hann
segi af sér samþykki hann ekki
sameininguna. Þrýstingurinn á
Denktash jókst enn í fyrradag þegar
leiðtogi stjórnarflokksins í Tyrk-
landi hafnaði stefnu hans og sakaði
hann um að virða vilja Kýpur-
Tyrkja að vettugi.
„Ég er ekki hlynntur því að þeirri
stefnu sem fylgt hefur verið á Kýpur
síðustu 30–40 árin verði haldið
áfram,“ sagði Rekep Tayyip Erdog-
an, leiðtogi Réttlætis- og þróun-
arflokksins, sem komst til valda í
þingkosningunum í Tyrklandi í nóv-
ember. Yfirlýsing Erdogans bendir
til róttækrar stefnubreytingar af
hálfu tyrkneskra ráðamanna sem
hafa hingað til stutt Denktash
dyggilega.
Við völd í tæp 30 ár
Denktash, sem er 78 ára, komst til
valda eftir innrás tyrkneska hersins
á norðurhluta Kýpur árið 1974, fimm
dögum eftir valdarán herforingja úr
röðum Kýpur-Grikkja sem hugðust
sameina Kýpur Grikklandi. Herfor-
ingjarnir nutu stuðnings herfor-
ingjastjórnar í Grikklandi sem
framdi valdarán árið 1967.
Innrás tyrkneska hersins varð til
þess að Kýpur, sem er með alls
800.000 íbúa, skiptist í tvennt. Um
160.000 Kýpur-Grikkir flúðu til suð-
urhluta eyjunnar og 50.000 Kýpur-
Tyrkir fluttust til norðurhlutans um
ári síðar. Hermenn á vegum Sam-
einuðu þjóðanna halda uppi eftirliti á
„grænu línunni“ svokölluðu sem
skiptir eyjunni.
Tyrkir lýstu yfir stofnun tyrk-
nesks ríkis í norðurhluta Kýpur í
febrúar 1975 og Denktash varð for-
seti þess. Átta árum síðar lýstu Kýp-
ur-Tyrkir yfir sjálfstæði og stofnuðu
Tyrkneska lýðveldið Norður-Kýpur,
en Tyrkland er eina ríkið sem hefur
viðurkennt það. Íbúar Tyrkneska
lýðveldisins eru 170.000 og þeir
njóta verndar 35.000 tyrkneskra
hermanna. Denktash hefur verið
forseti Tyrkneska lýðveldisins frá
stofnun þess.
Umsókn um ESB-aðild kom
skriði á viðræðurnar
Sameinuðu þjóðirnar hafa reynt
án árangurs að sameina eyjuna að
nýju frá árinu 1980. Evrópusam-
bandið setti viðskiptabann á Norð-
ur-Kýpur vegna deilunnar árið 1994
og það – ásamt 200% verðbólgu – olli
mikilli efnahagskreppu á eyjarhlut-
anum.
Ári síðar hótaði Denktash að sam-
eina Norður-Kýpur Tyrklandi ef
Evrópusambandið samþykkti um-
sókn stjórnar Kýpur-Grikkja um að-
ild að sambandinu. Umsókn Kýpur-
Grikkja og tilraunir Tyrklands til að
fá inngöngu í Evrópusambandið
urðu til þess að skriður komst loks á
viðræðurnar um sameiningu eyj-
unnar.
Denktash og Glafkos Klerides,
leiðtogi Kýpur-Tyrkja, hófu viðræð-
urnar árið 2001 og vonast var til að
þeir myndu ná samkomulagi á fundi
sem ráðgerður var í Kaupmanna-
höfn í tengslum við leiðtogafund
ESB í desember. Denktash mætti
hins vegar ekki á fundinn og bar við
veikindum eftir að hafa gengist und-
ir hjartaskurðaðgerð fyrr á liðnu ári.
Kýpur var boðin aðild að Evrópu-
sambandinu árið 2004 á leiðtoga-
fundinum í Kaupmannahöfn og sam-
bandið vill að samið verði um
sameiningu eyjunnar fyrir 28. febr-
úar. Náist ekki samkomulag fær að-
eins gríski hluti eyjunnar aðild að
Evrópusambandinu.
Tyrknesk stjórnvöld hafa hótað að
innlima Norður-Kýpur í Tyrkland
fái Kýpur-Grikkir aðild að Evrópu-
sambandinu án þess að deilan verði
leyst. Grikkir hafa aftur á móti hótað
að hindra stækkun Evrópusam-
bandsins til austurs verði inngöngu
Kýpur frestað. Stjórnvöld í Tyrk-
landi og Grikklandi hafa þó mildað
afstöðu sína að undanförnu og batn-
andi samskipti ríkjanna á síðustu ár-
um hafa vakið vonir um að hægt
verði að leysa deiluna.
Kýpur-Grikkir og vestrænir
stjórnarerindrekar hafa sagt árum
saman að samkomulag náist ekki um
Kýpur nema tyrknesk stjórnvöld
beiti Denktash miklum þrýstingi.
Erdogan hefur nú krafist þess að
Denktash fallist á áætlun Samein-
uðu þjóðanna í von um að sameining
Kýpur verði til þess að hraða inn-
göngu Tyrklands í Evrópusam-
bandið.
Erdogan var harðorður í yfirlýs-
ingu sinni og hún var talin til marks
um mikla óánægju nýju ráðamann-
anna í Ankara með þrákelkni Denkt-
ash. Erdogan sagði að Kýpur-deilan
væri ekkert einkamál Denktash og
hann ætti ekki að virða vilja Kýpur-
Tyrkja að vettugi. Erdogan skír-
skotaði til mótmæla á Norður-
Kýpur í vikunni sem leið þegar um
30.000 Kýpur-Tyrkir kröfðust þess
að Erdogan féllist á áætlun Samein-
uðu þjóðanna eða segði af sér. Voru
þetta fjölmennustu mótmæli sem
stuðningsmenn aðildar að Evrópu-
sambandinu hafa efnt til á Norður-
Kýpur.
Denktash hefur sætt vaxandi
gagnrýni meðal Kýpur-Tyrkja sem
óttast að andstaða hans við áætlun
Sameinuðu þjóðanna verði til þess
að Norður-Kýpur fái ekki aðild að
Evrópusambandinu. Norðurhluti
eyjunnar er miklu fátækari en suð-
urhlutinn og margir Kýpur-Tyrkir
óttast að þeir dragist enn meira aft-
ur úr efnahagslega fái aðeins Kýpur-
Grikkir aðild að Evrópusambandinu.
Herinn talinn styðja Denktash
Óljóst er þó hversu langt tyrknesk
stjórnvöld eru tilbúin að ganga til að
knýja Denktash til að gefa eftir.
Ráðgjafi Denktash, Momtaz Soys-
al, fyrrverandi utanríkisráðherra
Tyrklands, gerði lítið úr ummælum
Erdogans og benti á að herinn og
forseti Tyrklands hafa mikil áhrif á
stefnumótunina í Ankara. Tyrkneski
herinn hefur alltaf verið andvígur
sameiningu Kýpur og talið er líklegt
að hann styðji enn afstöðu Denkt-
ash.
Erdogan hefur verið bannað að
gegna opinberum embættum vegna
þess að hann hefur verið dæmdur
fyrir að kynda undir „trúarlegu
hatri“ en hann er mjög áhrifamikill á
bak við tjöldin og búist er við að
hann verði forsætisráðherra Tyrk-
lands á næstu mánuðum þar sem
þingið hefur samþykkt stjórn-
arskrárbreytingu til að afnema
bannið.
„Upphafið að falli Denktash“
Kýpur-Grikkir fögnuðu yfirlýs-
ingu Erdogans og spáðu því að
Denktash yrði annaðhvort að láta
undan eða segja af sér. „Þetta er
upphafið að falli Denktash,“ sagði
utanríkisráðherra stjórnar Kýpur-
Grikkja, Yiannakis Kassoulides.
Samkvæmt áætlun Sameinuðu
þjóðanna á meðal annars að fækka
tyrknesku hermönnunum á Norður-
Kýpur, þannig að þeir verði jafn-
margir og hermenn Kýpur-Grikkja.
Helsti ásteytingarsteinninn í við-
ræðunum er tillaga Sameinuðu þjóð-
anna um að Kýpur-Grikkir fái aftur
landsvæði sem þeir flúðu af eftir inn-
rás tyrkneska hersins. Denktash
hefur lýst henni sem „endemis vit-
leysu“.
Sameinuðu þjóðirnar leggja einn-
ig til að Kýpur verði skipt í kantónur
að svissneskri fyrirmynd og að þjóð-
arbrotin deili með sér völdunum í
sameiginlegri ríkisstjórn. Denktash
óttast að slíkt fyrirkomulag verði til
þess að gríski meirihlutinn fái meiri
völd en Kýpur-Tyrkir.
Talið er við að niðurstaða samn-
ingaviðræðnanna ráðist að miklu
leyti af því hvort tyrknesk stjórn-
völd haldi áfram þrýstingnum á
Denktash og hvort andstaðan við
hann meðal Kýpur-Tyrkja magnist á
næstu vikum.
Þrýstingurinn á leiðtoga
Kýpur-Tyrkja eykst
Reuters
Kýpur-Tyrkir krefjast þess að eyjan verði sameinuð á fjölmennum mót-
mælafundi í Nicosiu í vikunni sem leið.
Reuters
Rauf Denktash, leiðtogi Kýpur-Tyrkja.
’ Óttast að Norður-Kýpur dragist aftur
úr efnahagslega fái
aðeins Kýpur-Grikk-
ir aðild að ESB. ‘
Tyrkneskir ráðamenn
leggja nú fast að leið-
toga Tyrkja á Kýpur að
fallast á sameiningu eyj-
unnar og hann hefur
sætt vaxandi gagnrýni
meðal Kýpur-Tyrkja
sem óttast að andstaðan
hans við sameiningu
verði til þess að aðeins
Kýpur-Grikkir fái aðild
að Evrópusambandinu.
TUGÞÚSUNDIR óbreyttra
borgara hafa hrakist af heim-
ilum sínum í Kongó undan-
farna daga, þrátt fyrir vopna-
hlé sem fulltrúar flestra
stríðandi fylkinga í landinu
undirrituðu í Suður-Afríku í
desember. Alþjóðlegar hjálp-
arstofnanir dreifa mat og lyfj-
um meðal flóttamannanna sem
hafast við í búðum á vegum
kirkjunnar eða hjá fólki sem
hefur veitt þeim húsaskjól.
Um 50 milljónir manna búa í
Kongó sem er stærsta land
Afríku. Samkvæmt vopnahlés-
samningnum áttu tvær fylk-
ingar, annars vegar hreyfing
Jean-Pierre Bemba, MLC, er
barist hefur gegn stjórninni í
höfuðborginni Kinshasa og
samstarfsmenn Bemba í ann-
arri fylkingu, RCD-N, að
hverfa frá borgunum Komanda
og Mambasa í norðausturhér-
uðunum. Hið sama átti RCD-
ML, er stutt hefur ríkisstjórn-
ina, að gera. Var ætlunin að
eftirlitsmenn á vegum Samein-
uðu þjóðanna tækju sér stöðu á
hlutlausu svæði milli deilu-
aðila. En RCD-ML sakaði á
fimmtudag Bemba um að
brjóta gegn ákvæðum samn-
ingsins með því að ráðast á
stöðvar andstæðinga sinna í
borginni Beni.
„Þeir gerðu árás um klukkan
fjögur og enn er barist. Skot-
hríðin er hörð,“ sagði talsmað-
ur RCD-ML, David Lusenge, í
samtali við fréttamann AFP-
fréttastofunnar á fimmtudag.
Ráðist á eftirlitsmenn
Sameinuðu þjóðanna
Fulltrúar Bemba sökuðu
andstæðinga sína um að hafa
átt upptökin og hvatti Bemba
til þess að eftirlitsmenn SÞ
færu sem fyrst á staðinn. Erf-
iðleikum veldur að svonefndir
Mai Mai-herflokkar, sem sum-
ir eru í bandalagi við RCD-ML,
undirrituðu ekki vopnahlés-
samninginn og á þriðjudag réð-
ust liðsmenn þeirra á hóp eftir-
litsmanna SÞ sem var á ferð
skammt frá Beni.
Veruleg hætta er talin á því
að vopnahléið fari út um þúfur.
Borgarastyrjöldin í landinu
síðustu þrjú til fjögur árin er
talin hafa með beinum eða
óbeinum hætti kostað um tvær
og hálfa milljón manna lífið, að-
allega óbreytta borgara. Stefnt
er að því að bráðabirgðastjórn
taki við völdum fram að kosn-
ingum innan 30 mánaða.
Vopna-
hléinu í
Kongó
ógnað
Tugþúsundir
flóttamanna flýja
heimili sín vegna
átaka við
borgina Beni
Beni í Kongó. AFP.