Morgunblaðið - 30.01.2003, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 30. JANÚAR 2003 27
Bandaríkjamanna til Íraksdeilunnar. Til-
kynnti hann að Bandaríkin færu fram á
fund í öryggisráðinu 5. febrúar nk. til að
ræða tregðu Íraka til að hlíta ályktunum
þess. Mun Colin Powell, utanríkisráðherra
Bandaríkjanna, þar leggja fram ýmsar
sannanir sem Bush sagði stjórn sína búa yf-
ir um vopnaáætlanir Íraka, „tilraunir þeirra
til að fela vopnabúnað sinn fyrir eftirlits-
mönnum og um tengsl þeirra við hryðju-
verkasamtök“.
Margir fréttaskýrendur segja ræðuna á
þriðjudag þá mikilvægustu sem Bush hefur
flutt en smám saman hefur verið að draga
úr fylgi við hann í Bandaríkjunum. Fyrir ári
naut forsetinn stuðnings 80% Bandaríkja-
manna en á síðustu dögum hefur fylgið farið
niður fyrir 60%. Hér skiptir verra árferði í
efnahagsmálum vissulega miklu máli en
skoðanakannanir hafa þó jafnframt sýnt að
æ fleiri efast um réttmæti aðgerða gegn
Írak, einkum ef öryggisráð SÞ hefur ekki
lagt blessun sína yfir þær.
Embættismenn í Hvíta húsinu eru hins
vegar sagðir sannfærðir um að Bush geti
fengið almenning á sitt band í þessu máli og
er ræðan í fyrrakvöld einmitt álitin liður í
því verkefni. Þeir eru sagðir hafa mikla trú
á getu Bush til að fylkja fólki á bak við sig
þegar til kastanna kemur, líkt og hann gerði
í september er hann fyrst ræddi Íraksmálin
innan veggja SÞ.
Ennfremur sé bandarískur almenningur
gjarn á að gefa forseta sínum frítt spil í ut-
anríkismálum og í hernaðarátökum, a.m.k.
til að byrja með (hvað svo sem síðar verður,
ef átök dragast á langinn). Loks telja menn
sennilegt að Saddam Hussein muni sjálfur
tryggja að áfram séu uppi efasemdir um
vilja hans til að hlíta skilmálum öryggis-
ráðsins.
Skýrsla Blix fréttnæmari?
Ross Baker, fræðimaður við Rutgers-há-
skóla, sagði ræðu Bush á þriðjudag hafa
verið sterka. Sagði hann líklegt að forset-
anum hefði tekist að sannfæra þá sem voru
á báðum áttum um að ástæða væri til að
hafa áhyggjur af Saddam Hussein. Tom
Daschle, leiðtogi demókrata í öldungadeild-
inni, sagði forsetann þó þurfa að rökstyðja
mál sitt mun betur áður en hann sendi
bandaríska hermenn til að heyja stríð í Mið-
Austurlöndum.
Lagði Gary Locke, ríkisstjóri í Wash-
ington, sem ávarpaði bandarísku þjóðina
fyrir hönd Demókrataflokksins eftir stefnu-
ræðu forsetans, áherslu á að Bandaríkin
ættu að taka á málum er vörðuðu Írak og
Norður-Kóreu á vettvangi Sameinuðu þjóð-
anna. Demókratar styddu forsetann í því að
beita sér með slíkum hætti fyrir því að
þeirri ógn, sem stafaði af Saddam Hussein
og Kim Jong-Il, forseta Norður-Kóreu, yrði
eytt.
Ýmsir í Bandaríkjunum telja raunar að
hvað sannanir á hendur Írökum varðar telj-
ist skýrslugjöf Hans Blix, yfirmanns vopna-
eftirlitsnefndar SÞ, fyrir öryggisráðinu á
mánudag til meiri tíðinda en ræða Bush.
Þar vakti nefnilega athygli hversu afdrátt-
arlaus Blix var í gagnrýni sinni á Íraka.
Þannig mun öldungadeildarþingmaðurinn
John Kerry, einn af þeim sem sækist eftir
útnefningu Demókrataflokksins vegna for-
setakosninga á næsta ári, hafa sagt að hann
teldi ljóst af skýrslu Blix að Írak væri upp-
víst að „skýlausum brotum“ á efni álykt-
unar öryggisráðsins frá því í haust. Kerry
hafði í síðustu viku sakað Bush um að vera
að „ana út í stríð“, þegar réttara væri að
gefa vopnaeftirlitsmönnum meiri tíma til að
athafna sig, en á þriðjudag kvaðst Kerry
hlynntur því að borin yrði upp tillaga í ör-
yggisráðinu sem heimilaði hernaðarárás á
Írak, afvopnuðust Írakar ekki innan 30
daga.
Reuters
W. Bush Bandaríkjaforseti flytur ræðu sína í fyrrakvöld. Bakvið hann er Dick
araforseti.
ar miðað við lánskjaravísitölu á Ís-
landi til janúar 2003 er niðurstaðan
sú, að hæstu bætur yrðu á Ítalíu kr.
32.840.700, í Þýskalandi 24.793.600
kr., í Belgíu 22.183.800, á Spáni
19.627.740 kr., í Frakklandi
17.562.200 kr., í Bretlandi kr.
15.604.800, í Hollandi 13.212.400 kr., í
Finnlandi kr. 10.004.500, í Svíþjóð kr.
9.025.800, í Noregi kr. 8.590.776, í
Austurríki 8.482.000 kr., í Sviss kr.
8.155.800, og í Danmörku 4.512.876
kr.
Það er svo sem ljóst, að bótafjár-
hæðir í þessum löndum hafa ekki tek-
ið breytingum til samræmis við ís-
lenska verðbólgu á þessu tímabili, þó
að þar ætti að vera um ámóta miklar
hækkanir að ræða mælt í íslenskum
krónum. Því til viðbótar kunna bóta-
fjárhæðir í einstökum löndum að hafa
hækkað á tímabilinu vegna beinna
ákvarðana um slíkar hækkanir,
þ.e.a.s. umfram verðlagsþróun. Laus-
leg könnun mín bendir til þess að svo
hafi verið í einstökum ríkjum. Til
dæmis munu hámarksbætur fyrir
varanlegan miska í Danmörku nú
nema kr. 8.282.900 kr., sem er tvöfalt
hærri fjárhæð en framreiknuð fjár-
hæð Dana frá 1992. Enskir dómstólar
myndu í dag ákvarða bætur fyrir
ófjárhagslegt tjón a.m.k. upp að
25.954.000 kr. samkvæmt heimildum
mínum og bótafjárhæðir í Svíþjóð
munu hafa hækkað umtalsvert.
4. Miklu lægri bætur hér á landi
Sjálfsagt þarf að taka tillit til ým-
issa sérstakra sjónarmiða, þegar
bornar eru saman bótafjárhæðir fyrir
miska milli ríkja. Það kunna til dæmis
að vera dregin mismunandi mörk á
milli fjárhagslegs og ófjárhagslegs
tjóns í ríkjunum, mismunandi reglur
kunna að gilda um frádrátt bóta frá
öðrum aðilum en hinum bótaskylda
(þessar reglur eru líklega mun óhag-
stæðari fyrir tjónþola á Íslandi en í
hinum ríkjunum) og skattaleg með-
ferð bóta kann að vera mismunandi
(líklega hagstæðari tjónþolum hér á
landi en hjá hinum). Slík athugunar-
efni fá þó engu breytt um þá meg-
inályktun, að bætur fyrir ófjárhags-
legt tjón eru miklu lægri hér á landi
en í nágrannalöndunum.
Í viðbót við þetta má svo nefna, að
miskabætur til þeirra, sem í sjálfu sér
hafa ekki skaðast varanlega á líkama
sínum þannig að til mats á varanleg-
um miska leiði, eins og til dæmis fórn-
arlamba kynferðisglæpa, eru furðu-
lega lágar hér á landi. Dæmi eru um
dómsúrlausnir, þar sem hrottafeng-
inn nauðgari er aðeins dæmdur til að
greiða fórnarlambi sínu nokkur
hundruð þúsund krónur í miskabæt-
ur, þar sem bætur ættu fremur að
flestra mati að mælast í milljónum
króna.
5. Til frambjóðenda!
Sá hópur manna sem á þá hags-
muni, sem hér er rætt um, er í reynd
ekki til núna, því þetta eru tjónþolar
framtíðarinnar. Enginn veit, hvort
hann muni tilheyra þeim hópi. Þetta
fólk getur því ekki skipulagt sig til að
þrýsta á alþingismenn um að koma á
nauðsynlegum lagabreytingum. Það
hlýtur því að koma í hlut okkar lög-
manna, sem vinnum við að sækja rétt
tjónþolanna, að benda á það sem af-
laga fer í löggjöfinni á þessu sviði. Má
segja að réttarbæturnar varði svo
dæmigerða almannahagsmuni sem
unnt er að hugsa sér.
Niðurstaðan er þessi: Bætur fyrir
miska eru allt of lágar á Íslandi. Það
er aðkallandi verkefni fyrir þá stjórn-
málamenn, sem í vor munu fá umboð
til að gegna störfum á löggjafarsam-
kundunni, að taka hér til hendi við að
færa lagareglur á þessu sviði í skap-
legan búning. Það væri jafnvel ekki
úr vegi að fá fyrir kosningar að kynn-
ast viðhorfum þeirra, sem eftir þessu
umboði sækjast, svona til fróðleiks.
1. Miskabætur
Þegar maður verður fyrir líkams-
tjóni og annar ber skaðabótaábyrgð á
tjóninu greinast bætur í tvo megin-
flokka, fyrir fjárhagslegt tjón og fyrir
miska. Fjárhagslega tjónið felst í
tekjutjóni, bæði tímabundnu og var-
anlegu, sem og beinum útgjöldum,
sem fallið hafa á tjónþolann vegna
slyssins. Varanlega tekjutjónið er
mælt með örorkumati, sem er ætlað
að segja til um, hversu stóran hluta
tekna sinna tjónþolinn muni missa í
framtíðinni. Miski er á hinn bóginn
fólginn í alls konar „ófjárhagslegum“
afleiðingum slyss. Sem dæmi um slík-
ar afleiðingar má nefna þjáningar,
andlegar og líkamlegar, lýti og ýmiss
konar röskun á stöðu manna og hög-
um. Samkvæmt skaðabótalögum er
varanlegur miski metinn til stiga, rétt
eins og varanlega örorkan. Er þá
sagt, að líta skuli til þess hvers eðlis
og hversu miklar afleiðingar tjóns séu
frá læknisfræðilegu sjónarmiði, svo
og til erfiðleika sem það veldur í lífi
tjónþola. Síðan er í lögunum kveðið á
um, hversu háar bætur skuli greiða
fyrir hvert stig í varanlegum miska
sem metið er. Sé miski metinn 100%
verða bætur miðað við verðlag í jan-
úar 2003 tæplega 5,4 milljónir króna.
Þegar sérstaklega stendur á er þó
heimilt að ákveða hærri bætur eða
allt að því rúmlega 8 milljónir króna.
Við lægra miskastig en 100% lækkar
hin lögbundna fjárhæð í réttu hlut-
falli.
Í viðbót við þetta kunna menn að
eiga rétt á miskabótum úr hendi bóta-
skylds aðila, þó að ekki hafi orðið lík-
amstjón. Skilyrði þess eru aðallega
þau, að sá bótaskyldi teljist bera
ábyrgð á „ólögmætri meingerð gegn
frelsi, friði, æru eða persónu annars
manns“. Dæmi um þetta eru meiðyrði
og ofbeldisbrot, eins og nauðganir.
Fleiri dæmi þekkjast í settum lögum
um heimild til miskabóta í sérstökum
tilvikum.
2. Íslensku skaðabótalögin
Íslensku skaðabótalögin eru frá
1993. Kannski muna lesendur eftir
áralangri baráttu nokkurra lögmanna
við að fá lagfærðar reglur þessara
laga um bætur fyrir tekjutjónið, sem
voru með öllu ófullnægjandi. Þau
ákvæði voru ekki lagfærð fyrr en á
árinu 1999 og hafði sá slagur þá tekið
6 ár. Ástæðan fyrir því, hversu langan
tíma tók að koma á þessum nauðsyn-
legu réttarbótum, var hatrömm and-
staða íslensku vátryggingafélaganna,
sem beittu pólitískum áhrifum sínum
og ómældum fjárráðum til baráttu
sinnar gegn þeim.
Að því er miskabæturnar snertir,
fólu lögin 1993 í sér nokkra hækkun
þeirra frá því sem verið hafði fyrir
gildistöku þeirra. Samt voru slíkar
bætur samkvæmt lögunum til muna
lægri en hjá velflestum þeim ríkjum
sem við viljum gjarnan miða löggjöf
okkar við. Bætur fyrir 100% miska
voru ákveðnar 4 milljónir króna með
heimild til hækkunar í 6 milljónir,
þegar sérstaklega stæði á. Ekki var
að sjá, að við lagasetninguna á sínum
tíma hefði verið gerð könnun á fjár-
hæðum miskabóta annars staðar en í
Danmörku, þar sem slíkar bætur
hafa í gegnum tíðina verið til muna
lægri en í öðrum ríkjum.
3. Samanburður við önnur ríki
Tryggingafélagið Swiss Re gerði
könnun á fjárhæðum bóta fyrir ófjár-
hagslegt tjón í mörgum Evrópuríkj-
um árið 1992. Þær voru yfirleitt
margfalt hærri en hér. Samkvæmt
þessari könnun, sem miðaðist við
gengi svissnesks franka 31. mars
1992, voru hæstu bætur fyrir ófjár-
hagslegt tjón (alvarlegustu áverkar
án þess þó að tjónþolinn léti lífið) á
Ítalíu 23.797.600 kr., í Þýskalandi
17.966.400 kr., í Belgíu 16.075.200, á
Spáni 14.223.000 kr., í Frakklandi
12.726.200 kr., í Bretlandi kr.
11.307.800, í Hollandi 9.574.200 kr., í
Finnlandi kr. 7.249.600, í Svíþjóð kr.
6.540.400, í Noregi kr. 6.225.200, í
Austurríki 6.146.400 kr., í Sviss kr.
5.910.000, og í Danmörku 3.270.200.
Séu þessar fjárhæðir framreiknað-
Réttlætismál
„Bætur fyrir
miska eru
allt of lágar
á Íslandi.“
Höfundur er prófessor í lögfræði
við Háskólann í Reykjavík.
Eftir Jón Steinar
Gunnlaugsson
bíða nú spenntir
ð sjá hvort fundur
wells, utanrík-
a Bandaríkjanna,
gisráði Sameinuðu
nk. miðvikudag
fnminnisstæður og
yggisráðsins hinn
er 1962.
minnilegum orða-
ennan örlagaríka
aði Adlai Stevenson,
i sendiherra
janna hjá SÞ, Val-
in, sendiherra Sov-
a, á hólm og krafð-
usra skýringa.
ú því, Zorin sendi-
Sovétríkin hafi komið fyrir, og
ma fyrir, meðaldrægum kjarna-
gum á Kúbu?“ spurði Stevenson á
tan hátt. „Já eða nei? Ekki bíða
ð búið sé að túlka fyrir þig
una.“
Og á meðan Zorin, sem
greinilega hafði ekki átt von á
því að vera stillt upp við vegg
með þessum hætti, maldaði í
móinn kastaði Stevenson
fram njósnamyndum sem
sýndu svart á hvítu hvað var á
seyði á Kúbu. Þessi uppákoma
markaði þáttaskil í Kúbudeil-
unni svokölluðu, einmitt þeg-
ar heimurinn rambaði á
barmi kjarnorkustyrjaldar.
Powell hefur sjálfur rætt
um þennan atburð og borið
saman við væntanlegan fund
sinn með öryggisráðinu. „Við
tölum mikið um þetta,“ sagði
hann í samtali við evrópska
blaðamenn um síðustu helgi. „En hvort ég
muni hafa í höndunum einhverjar myndir,
í líkingu við þær sem Stevenson hafði
meðferðis, eða hvort ég get stillt málum
upp með jafnafgerandi hætti og hann
gerði, veit ég ekki,“ sagði Powell.
etar Powell í fót-
or Stevensons?
Colin Powell
eins og aðrar greinar landbúnaðar-
ins. Þessi þáttur, þ.e. stofninn, er sá
þáttur sem vegur hvað þyngst í að-
stöðumun milli landa. Erlendar kýr
mjólka miklu meira og vinnan í
kring um hvern grip er miklu
minni vegna þess að gripirnir eru
rólegri og þægilegri í umgengni.“
Jóhann sagðist ekki hafa stundað
kúabúskap erlendis og gæti því
ekki sjálfur fullyrt um þennan mun
á kúakynjum. „Ég hef hins vegar
haft danskan bóndason í vetur, sem
hefur verið að aðstoða mig. Þar
sem hann á heima eru 250 kýr og
hann hristir hausinn yfir þessum
gripum sem eru hér hjá mér. Hann
segir að það væri ekki hægt að búa
með 250 svona kýr. Hann segir að
þær séu svo miklu erfiðari í um-
gengni. Það er líka mín reynsla að
stór hluti af kvígum sem bera séu
svo óþekkar að það taki nokkra
mánuði að temja þær. Þetta kostar
auðvitað mikla vinnu,“ sagði Jó-
hann.
„Fóðrunin skiptir miklu máli, en
líka natni og umhugsun um grip-
ina. Það skiptir líka miklu máli að
hika ekki við að grisja úr hjörðinni
slaka gripi.
Ég set alla kvígukálfa sem lifa á.
Það bera því nálægt 20 kvígur á
hverju ári en svo grisjar maður
strax úr stofninum. Það er ekki
nema um helmingur af kvígunum
sem fær að lifa áfram. Þetta er að
mínum dómi langbesta leiðin sem
hægt er að fara í kynbótum.“
Þó að Jóhann hafi náð miklum
árangri í sínum rekstri er hann
samt ekki í vafa um að það sé hægt
að ná enn meiri árangri með því að
flytja inn erlent kúakyn.
„Ég er alveg sannfærður um að
við eigum að flytja inn erlent kúa-
kyn. Raunar held ég að um lífs-
spursmál fyrir greinina sé að ræða
því þegar fram líða stundir munum
við þurfa að keppa víð aukinn inn-
flutning mjólkurvara. Þessi at-
vinnugrein verður að fá að þróast
Akurey í V-Landeyjum, en þau
hafa búið í Stóru-Hildisey í þrjú ár.
Kvóti búsins er um 230 þúsund lítr-
ar en á síðastliðnu ári voru lagðir
inn í mjólkurbú 252.000 lítrar. Jó-
hann sagði að vel hefði gengið að
láta kýrnar mjólka síðustu ár.
163 kg.
ta búið á
sbúinu í
eit, en
m eða við
u áður í
m 50 tonn af mjólk frá árinu 1995.