Morgunblaðið - 16.03.2003, Blaðsíða 24

24 SUNNUDAGUR 16. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
EFTIR að hafa lokið við lest-ur fyrsta kaflans í endur-minningabók WladyslawSzpilmans vissi ég sam-stundis að Píanistinn yrði
mín næsta mynd. Þetta var viðfangs-
efnið sem ég hafði leitað að: Þrátt fyr-
ir allar hörmungarnar voru svo marg-
ar jákvæðar hliðar á þessari frásögn
og í henni var svo sterkur vonar-
neisti.“ Roman Polanski, sem verður
sjötugur í ágúst, lifði af þessar hörm-
ungar í gettóinu í Krakow og loftárás-
irnar á Varsjárborg. Þótt hann hafi
einungis verið 6 ára gamall þegar
nasistar réðust inn í Pólland segir
hann þessa tíma enn ferska í minninu
og að með Píanistanum hafi hann vilj-
að endurskapa þessar átakanlegu
bernskuminningar. „Það skipti mig
líka miklu máli að draga upp eins
raunsæja mynd og ég mögulega gæti,
að útkoman yrði ekki einhver dæmi-
gerð Hollywood-kvikmynd.“
Um afrek Polanskis þarf vart að
fjölyrða. Hann er jafnan talinn til
helstu kvikmyndagerðarmanna sög-
unnar og eru mjög svo öguð og aka-
demísk vinnubrögð hans gjarnan
höfð til viðmiðunar við kennslu í kvik-
myndagerð og -fræðum. Af 25 mynd-
um, stuttum og löngum, sem hann
hefur gert á liðlega hálfrar aldar
löngum ferli, nægir að nefna til sönn-
unar um snilli hans eftirfarandi há-
punkta; Nóz w wodzie (1962) eða
Hnífinn í vatninu, sem var fyrsta
mynd hans, Repulsion (1965), Cul-de-
Sac (1966), Rosemary’s Baby (1968),
China Town (1974), Le Locataire
(1976), eða Leigjandinn, Tess (1979),
Frantic (1988), Bitter Moon (1992) og
The Death and the Maiden (1994).
Hófstillt saga og fræðileg
Ástæðan fyrir því að Polanski hef-
ur dregið svo lengi að gera mynd um
þetta viðfangsefni sem er honum svo
hugleikið er ekki sú að hann hafi ekki
talið sig tilbúinn fyrr, heldur fremur
sú að hann hafði ekki fundið rétta
flötinn á því fyrr.
„Ef ég ætlaði einhvern tímann að
nálgast þetta tímabil í lífi mínu í kvik-
mynd þá hefði það alltaf orðið í gegn-
um einhvern annan,“ segir Polanski.
„Með því að segja sögu Szpilmans gat
ég fjallað um eitthvað sem mér er
hugleikið, eitthvað sem ég þekki frá
fyrstu hendi. Helsti styrkur frásagn-
arinnar, fyrir utan bjartsýnina, er
hversu hófstillt hún er og laus við allt
melódrama. Þannig vildi ég líka
minnast þessara atburða, með því að
reyna að endurvekja þá, án þess að
velta mér upp úr sorginni eða hörm-
ungunum, sem vissulega hefði verið
auðvelt að gera.“
Polanski reiddi sig mest á eigin
minningar við endursköpun sögu-
sviðsins og ef þær dugðu ekki hafði
hann sér til halds og trausts greinar-
góðar lýsingar Szpilmans sem hann
skrásetti fljótlega eftir að stríðinu
lauk. „Það er kannski vegna þessa
sem sagan er svona sterk og sönn,“
segir Polanski. Frásögn Szpilmans
þykir líka hreint ótrúlega hlutlaus og
næsta fræðileg. Dæmi um það er að í
bók hans er að finna slæma Pólverja
jafnt sem góða, slæma gyðinga sem
og góða og meira að segja slæma
Þjóðverja og góða.
Wladyslaw Szpilman
Szpilman fæddist 1911 í Sosnowiec
í Póllandi. Ungur lærði hann á píanó
hjá Josef Smidowicz og Alexander
Michalowski sem báðir höfðu numið
hjá Franz Liszt. Tvítugur að árum
hóf hann nám í Berlín þar sem hann
samdi einnig nokkur tónverk, vinsæla
lagstúfa sem öfluðu honum vinsælda í
heimalandinu þar sem hann var álit-
inn snillingur. Árið 1935 réði Szpilm-
an sig í vinnu hjá pólska ríkisútvarp-
inu í Varsjá. Í september 1939
varpaði Luftwaffe, flugher þýska
hersins, spengju á útvarpshúsið þeg-
ar Szpilman var í miðri útsendingu að
leika Næturljóð í D-moll eftir Chopin.
Hörmungar dundu yfir og Szpilman
komst á ótrúlegan hátt undan fjölda-
morðum nasista með aðstoð þýska
foringjans Wilm Hosenfeld. Þegar
pólska útvarpið hóf á ný útsendingar
1945 kláraði Szpilman Næturljóðið.
Ári síðar gaf Szpilman út bókina
Dauði borgar þar sem hann greindi
frá lífsreynslu sinni. Ritið var bannað
af kommúnistum sem þá höfðu kom-
ist til valda í Póllandi. Szpilman var
gerður að tónlistarstjóra ríkisút-
varpsins og lék á tónleikum sem ein-
leikari bæði í Evrópu og Ameríku.
Hann hélt áfram að semja tónlist og
mörg af hans lögum eru vel þekkt
meðal almennings í Póllandi. Á 6. ára-
tugnum fór hann einnig að semja tón-
list fyrir börn en hann kenndi ungu
fólki tónsmíðar samhliða starfi sínu
við útvarpið og tónleikahaldi. Árið
1998 fann sonur Szpilmans handritið
að endurminningum föður síns sem
var gefið út í bók í Þýskalandi. Hún
sló í gegn og hefur verið þýdd yfir á
fjölmörg tungumál, þ.á m. frönsku,
þar sem bókin ber nafn myndarinnar,
Píanistinn. Wladyslaw Szpilman lést
6. júlí 2000, 88 ára að aldri.
Kínverskar og svartar
konur reyndu við Píanistann
„Það var aldrei inni í myndinni að
leita að leikara sem líktist Szpilman,
heldur fannst mér miklu mikilvægara
að finna einhvern sem næði fasinu
hans sem best, líktist honum innra
með eins og ég hafði ímyndað mér
hann er ég vann að handritinu,“ segir
Polanski, sem skrifaði handritið upp
Píslarganga Polanskis
„Alltaf vissi ég að ég ætti eftir að gera kvikmynd
um þetta sársaukafulla skeið í sögu Póllands,“
segir Roman Polanski. Kvikmyndin er Píanistinn,
píslarsaga ungs manns sem komst með ótrúlegum
hætti undan ofsóknum nasista í Varsjá í seinna
stríði. Skarphéðinn Guðmundsson hlýddi á orð
Polanskis um mynd sína og ræddi svo við Adrien
Brody, sem tilnefndur er til Óskarsverðlauna fyrir
túlkun sína á Píanistanum.
Ljósmynd/Guy Ferrandis
’ „Við stóðum fyrirleikprufum í Lund-
únum þar sem 1.400
manns spreyttu sig á
Píanistanum, okkur til
mikillar undrunar,
þ.á m. kínverskar og
svartar konur…. “ ‘
Þeir eru fáir sem lifa sig eins mikið og Polanski gerir inn í kvikmyndagerðina og Adrien Brody segist aldrei hafa unnið með
eins virkum leikstjóra: „Roman tekur þátt í öllu. Þegar áhættuleikararnir vita ekki alveg hvað þeir eiga að gera þá sýnir
hann þeim það með því að framkvæma áhættuatriðið fyrir þá.“