Morgunblaðið - 07.06.2003, Blaðsíða 28

28 LAUGARDAGUR 7. JÚNÍ 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
KAFBÁTALEIT?
Ísamtali við Morgunblaðið í gær vékHalldór Ásgrímsson utanríkisráð-herra að varnarviðbúnaði á Kefla-
víkurflugvelli og lýsti þeirri skoðun að
nauðsynlegt væri að hafa hér loftvarn-
ir. Síðan sagði utanríkisráðherra:
„Verða þessar flugvélar hér eða ekki?
Þær voru miklu fleiri á sínum tíma. Það
tókst samkomulag um það, að skera
niður í þetta lágmark, þannig að á
næsta stigi, ef einhver breyting á að
verða í sambandi við flugvélarnar, er
um það að ræða hvort þær verða hér
eða ekki.“
Þá ályktun má draga af þessum orð-
um utanríkisráðherra að enn sé til um-
ræðu af hálfu Bandaríkjamanna að þær
fjórar orustuþotur, sem eftir eru á
Keflavíkurflugvelli, verði fluttar á
brott. Jafnframt er ljóst af ummælum
ráðherrans að íslenzka ríkisstjórnin er
annarrar skoðunar.
Varnarsamningurinn á milli Íslands
og Bandaríkjanna byggist á gagn-
kvæmni. Okkar framlag hefur fyrst og
fremst verið að leggja fram aðstöðu
fyrir þann varnarviðbúnað sem hér hef-
ur verið í rúmlega hálfa öld. Í því er
fólgið meira framlag af Íslands hálfu en
kannski virðist við fyrstu sýn. Vera
varnarliðsins á Keflavíkurflugvelli olli
svo djúpstæðri sundrung í íslenzku
samfélagi áratugum saman að segja má
að þetta þjóðfélag hafi verið klofið í
herðar niður. Við Íslendingar höfum
því fært miklar fórnir um leið og öryggi
okkar hefur verið tryggt.
Hins vegar er athyglisvert að Banda-
ríkjamenn virðast vilja halda áfram
rekstri kafbátaleitarflugvéla frá Kefla-
víkurflugvelli. Í ljósi þess að Banda-
ríkjamenn segja við okkur að Íslandi
stafi ekki lengur nein hætta frá stór-
veldinu í austri, þ.e. Rússlandi, er erfitt
að skilja hvers vegna þeir telja nauð-
synlegt að fylgjast með kafbátaferðum
um Norður-Atlantshafið. Þar eru sam-
kvæmt því sem þeir sjálfir segja ekkert
annað en vinveittir kafbátar, þ.e. frá
Atlantshafsbandalagsríkjunum og
Rússlandi. Hvers vegna þarf að fylgjast
sérstaklega með vinveittum kafbátum?
Er ekki auðvelt að fá upplýsingar um
ferðir þeirra m.a. frá Rússum sjálfum?
Orustuþoturnar á Keflavíkurflug-
velli hafa áratugum saman þjónað því
hlutverki að fylgjast með flugi lang-
drægra herflugvéla frá Kolaskaga sitt
hvorum megin við Ísland. Rússar hafa
nýlega lýst því yfir að þeir muni auka
þetta flug. Hvers vegna er að mati
Bandaríkjamanna sjálfra nauðsynlegt
að fylgjast með rússneskum kafbátum
en ekki rússneskum herflugvélum á
svæðinu í kringum Ísland?
Bandaríkjamenn verða að vera sjálf-
um sér samkvæmir. Varnarsamningur-
inn byggist á gagnkvæmni. Bandaríkja-
menn kunna að hafa önnur rök en þau
sem við blasa fyrir því að það sé þeim
nauðsynlegt að fylgjast með ferðum
rússneskra kafbáta frá Íslandi. Við höf-
um tryggt þeim aðstöðu til þess. Ís-
lenzk stjórnvöld eru þeirrar skoðunar
að það sé nauðsynlegt vegna íslenzkra
öryggishagsmuna að hér séu lágmarks-
loftvarnir og þoturnar megi ekki vera
færri en nú er. Þarna mætast hagsmun-
ir tveggja vinaþjóða sem hingað til hafa
tekið tillit til hagsmuna hvorrar ann-
arrar.
Bandaríkjamenn geta ekki búizt við
því að þeir geti fengið því framgengt
sem þeir óska í viðræðum um framtíð
varnarsamningsins ef þeir koma ekki
til móts við óskir Íslendinga um það
sem íslenzk stjórnvöld telja vera okkar
hagsmuni. Það er mikilvægt að stjórn-
völd í Washington gerir sér skýra grein
fyrir þessu.
VANDI FYLGIR VEGSEMD HVERRI
Sendinefnd Alþjóðagjaldeyrissjóðs-ins hrósar íslenskum stjórnvöldum
fyrir vel heppnaða aðlögun efnahags-
lífsins í nýrri skýrslu sjóðsins um ís-
lensk efnahagsmál. Í áliti sendinefndar
sjóðsins kemur fram að vel heppnuð að-
lögun sé ekki síst að þakka framsýnni
hagstjórn yfir nokkurra ára skeið sem
miðaði að stöðugleika og ýtti undir hag-
vöxt.
En vandi fylgir vegsemd hverri og
bent er á að ofþensla síðustu ára leiddi
til mikillar erlendrar skuldasöfnunar.
Um síðustu áramót var hrein erlend
staða þjóðarbúsins neikvæð um 80% af
vergri landsframleiðslu sem er hæsta
hlutfall meðal þróaðra ríkja.
Jafnframt segir í skýrslunni að
væntanlegar stórframkvæmdir muni
bæði auka hagvöxt og útflutningstekjur
verulega og með því að auka fjölbreytni
í útflutningsatvinnuvegum muni
stöðugleiki aukast. Á framkvæmda-
tímanum mun hins vegar þrýstingur
aukast á takmarkaðar auðlindir. Þess
vegna sé nauðsynlegt fyrir stjórnvöld
að koma í veg fyrir ofhitnun og of mikla
hækkun raungengis krónunnar sem
gæti valdið varanlegum skaða í útflutn-
ings- og samkeppnisgreinum. Til að
þetta náist þurfi að hemja eftirspurn,
aðallega með aðhaldi í ríkisfjármálum
en þannig sé hægt að draga úr annars
nauðsynlegri hækkun vaxta og létta
þrýstingi af gengi krónunnar.
Í nýrri skýrslu matsfyrirtækisins
Moody’s um Ísland kemur fram að
ákvörðun um væntanlega álbræðslu og
orkuver henni tengd geti hugsanlega
orsakað nýtt ofþensluskeið. Álit
Moody’s er að þrátt fyrir að deila megi
um álbræðsluna og frekari iðnvæðingu
vegna þess að erlendar skuldir með
ríkisábyrgð myndu hækka og þar með
auka viðkvæmni lítils og opins hagkerf-
is fyrir ytri áföllum séu þessar fram-
kvæmdir lykilþættir í því langtíma-
markmiði stjórnvalda að auka
fjölbreytni í atvinnulífinu og útflutn-
ingi. Einnig megi búast við að fram-
kvæmdirnar hægi á flutningi fólks af
landsbyggðinni til höfuðborgarsvæðis-
ins.
Í áliti Alþjóðagjaldeyrissjóðsins er
mælt með því að hlutur einkaaðila við að
veita almannaþjónustu verði aukinn,
sérstaklega í heilbrigðis- og mennta-
geiranum. Undir þetta ber að taka enda
hefur það sýnt sig að einkarekstur í
heilbrigðis- og menntakerfinu hefur
reynst vel og aukið þá valkosti sem al-
menningur á rétt á í þessum mikilvægu
málaflokkum. Þótt kostir einkafram-
taksins séu nýttir í menntun og heil-
brigðisþjónustu er það óbreytt að víð-
tæk samstaða er um fjármögnun
þeirrar þjónustu af almannafé og að-
gang allra að henni.
Í
BRÉFI því sem íslenskum stjórnvöld-
um hefur borist frá George W. Bush
Bandaríkjaforseta kemur að sögn
Halldórs Ásgrímssonar utanríkisráð-
herra fram að Bandaríkin vilji ræða
breytingar á fyrirkomulagi varnarmála á Ís-
landi. Fyrir liggur að innan bandaríska
stjórnkerfisins eru uppi hugmyndir um að
herþotur varnarliðsins verði sendar frá Ís-
landi. Þar með myndi þyrlubjörgunarsveit
varnarliðsins einnig hverfa af landi brott.
Flestar voru herþoturnar átján á sínum
tíma en þeim var fækkað í tólf árið 1991 og
síðan aftur í fjórar með bókun við varnar-
samninginn sem gerð var í janúar 1994. Er
það mat íslenskra stjórnvalda að með þeirri
fækkun hafi þoturnar verið komnar í það lág-
mark er þyrfti að hafa til að loftvarnir Íslands
teldust trúverðugar.
Utanríkisráðherra segir í Morgunblaðinu í
gær að Íslendingar séu reiðubúnir að ræða
breytingar á varnarsamstarfinu: „En við telj-
um hins vegar að það sé nauðsynlegt að hér
séu loftvarnir og þær loftvarnir sem eru hér í
dag eru algjör lágmarksviðbúnaður. Verða
þessar flugvélar hér eða ekki? Þær voru
miklu fleiri á sínum tíma. Það tókst sam-
komulag um það að skera niður í þetta lág-
mark, þannig að í næsta stigi, ef einhver
breyting á að verða í sambandi við flugvél-
arnar, er um það að ræða hvort þær verða hér
eða ekki.“
Fyrir liggur að í næstu viku mun Davíð
Oddsson forsætisráðherra væntanlega svara
bréfi Bandaríkjaforseta og leggja þar fram
áherslur Íslendinga í komandi viðræðum um
framhald varnarsamstarfisns. Það samstarf á
sér rúmlega hálfrar aldar sögu og áður hafa
komið upp ágreiningsmál milli ríkjanna um
framkvæmd samstarfsins. Fyrir rúmum ára-
tug voru einnig uppi hugmyndir innan
Bandaríkjastjórnar um að draga þoturnar í
burtu frá Íslandi en í ársbyrjun 1994 náðist
fyrrnefnd málamiðlun um að fækka þeim í
fjórar með bókun við varnarsamninginn. Sú
bókun var til tveggja ára og var ný bókun til
fimm ára gerð árið 1996. Fundur bandarískra
ráðherra úr utanríkis- og varnarmálaráðu-
neytinu með íslenskum stjórnvöldum á
fimmtudag markar upphaf þess formlega
ferlis sem nú er að fara í gang um framhald
varnarsamstarfsins.
Hvers eðlis þær viðræður verða á eftir að
koma í ljós.
Sjöunda greinin
Í sjöundu grein varnarsamningsins er gert
ráð fyrir að ríki geti óskað eftir endurskoðun
eða uppsögn á sjálfum varnarsamningnum.
Greinin er svohljóðandi: „Hvor ríkisstjórnin
getur, hvenær sem er, að undanfarinni til-
kynningu til hinnar ríkisstjórnarinnar, farið
þess á leit við ráð Norður-Atlantshafsbanda-
lagsins að það endurskoði hvort lengur þurfi
á að halda framangreindri aðstöðu og geri til-
lögur til beggja ríkisstjórnanna um það hvort
samningur þessi skuli gilda áfram. Ef slík
málaleitan um endurskoð-
un leiðir ekki til þess að
ríkisstjórnirnar verði
ásáttar innan sex mánaða,
frá því að málaleitunin var
borin fram, getur hvor rík-
isstjórnin hvenær sem er
eftir það sagt samningn-
um upp og skal hann þá
falla úr gildi tólf mánuðum síðar. Hvenær
sem atburðir þeir verða, sem 5. og 6. gr.
Norður-Atlantshafssamningsins tekur til,
skal aðstaða sú, sem veitt er með samningi
þessum, látin í té á sama hátt. Meðan að-
staðan er eigi notuð til hernaðarþarfa mun Ís-
land annaðhvort sjálft sjá um nauðsynlegt
viðhald á mannvirkjum og útbúnaði eða heim-
ila Bandaríkjunum að annast það.“
Tvívegis hefur reynt
á sjöundu greinina
Tvívegis í sögu samningsins hefur það
gerst að það ferli hefur verið sett í gang sem
sjöunda greinin gerir ráð fyrir. Í fyrra skiptið
árið 1956 eftir að þingsályktun um brotthvarf
varnarliðsins og að Íslendingar tækju að sér
rekstur og viðhald varnarmannvirkja var
samþykkt á Alþingi þann 28. mars. Lýsti Atl-
antshafsráðið því þá yfir að full þörf væri fyrir
varnarlið á Íslandi. Frá því var horfið að gera
breytingar á stöðu varnarliðsins eftir að Sov-
étríkin börðu niður uppreisnina í Ungverja-
landi síðar sama ár.
Vinstristjórnin er tók við völdum árið 1971
hafði brotthvarf varnarliðsins einnig á stefnu-
skrá sinni. Það dróst hins vegar á langinn að
málið yrði tekið upp, ekki síst vegna þess að
innan Framsóknarflokksins voru menn ekki á
einu máli sáttir hversu langt bæri að ganga í
þessum efnum. Það var ekki fyrr en í för Ein-
ars Ágústssonar utanríkisráðherra til Wash-
ington í janúar árið 1973 að málið var tekið
upp við Bandaríkjastjórn með formlegum
hætti. Um hálfu ári síðar, hinn 12. júní, til-
kynnti Einar sendiherra Bandaríkjanna á Ís-
landi, Frederick Irving, að íslenska ríkis-
stjórnin hefði ákveðið að
setja í gang það ferli sem
7. grein varnarsamnings-
ins gerði ráð fyrir.
Samkvæmt því ferli
varð NATO að gefa álit
sitt á hernaðarlegu gildi
Íslands.
Það var fyrst gert með
greinargerð hernaðarnefndar bandalagsins
6. september 1973 þar sem fram kom að enn
væri mikil þörf fyrir bandarískt herlið á Ís-
landi.
Fastafulltrúar bandalagsins létu málið
einnig mikið til sín taka en þess má geta að
Donald Rumsfeld, núverandi varnarmálaráð-
herra, var þá fastafulltrúi Bandaríkjanna í
höfuðstöðvum bandalagsins í Brussel.
Á fundi 5. desember skoraði fastaráðið á ís-
lensk stjórnvöld með ályktun að veita banda-
laginu áframhaldandi afnot af Keflavíkurflug-
velli.
Í mars 1974 kölluðu þeir Ólafur Jóhann-
esson og Einar Ágústsson Irving á sinn fund
og lögðu
stjórnarin
fyrstu má
brott í á
hins vega
ríkjamenn
fyrir þing
um vorið.
vinstristjó
Framsókn
Stefnubre
völdum í
gengið frá
ið er fari
grein.
Þær vi
Bandaríkj
undu gre
fyrst um
komið á þ
viðræður
einungis u
inn, áþekk
Með br
stjórnvald
komnar á
skipti æð
urnar snú
tæknilega
og viðræð
tískar við
vilji sé fyr
samnings
upphafi.
Forystu
því yfir á
urinn tryg
ur sé einu
eigi ekki a
Það má
staða Ísla
ið á brott
Reynt á ga
Viðræður eru nú að hefjast
milli Íslands og Bandaríkj-
anna um framtíð varnar-
samstarfsins. Steingrímur
Sigurgeirsson veltir fyrir sér
hugsanlegri þróun.
Varnarliðsmenn í flugskýli á Keflavíkurflugvelli. Færi h
Það má einnig velta því
fyrir sér hver yrði
staða Íslands ef banda-
rískt herlið hyrfi alfarið
á brott frá Íslandi.