Morgunblaðið - 12.08.2003, Síða 22

LISTIR
22 ÞRIÐJUDAGUR 12. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Á SÍNUM tíma nutu bækurnar
Hvers vegna? – Vegna þess, ásamt fá-
einum öðrum, mikilla vinsælda meðal
ungmenna og það hefur oftsinnis
komið í ljós, að forvitni og fróðleiks-
þorsti þeirra hér á landi er ekki síðri
en annars staðar. Ofan nefnd bók,
spurningakver náttúruvísindanna
eftir H. de Parville, var fyst gefin út
hér á landi 1891 og fór ótrúlega víða
um land og kveikti mikinn áhuga á
sínum tíma. Margir hafa þó lýst
áhyggjum sínum af því, að íslenzk
ungmenni standi ekki jafnfætis jafn-
öldrum sínum í löndunum í kringum
okkur hvað varðar þekkingu á nátt-
úru og ýmsum lögmálum hennar
samkvæmt erlendum staðalprófum.
Það er orðin einhver lenzka hér á
landi að kenna skólum ávallt um
þekkingarleysi unga fólksins og gera
lítið úr hlut kennara. Leita má ýmissa
skýringa og er ekki úr vegi að benda
á, að til skamms tíma hefur þátttaka
ungs fólks í atvinnulífi tvímælalaust
aukið víðsýni og heilbrigða hugsun,
sem hefur orðið drjúgt veganesti síð-
ar, og skiptir þá ekki meginmáli, þótt
ýmsar kennisetningar fræðanna fái
að bíða í eitt eða tvö ár.
Óþarft er að bera kvíðboga fyrir
framtíðinni, því að líkamlegt og and-
legt atgervi æskufólks hefur senni-
lega aldrei risið hærra. Á hinn bóginn
er óyggjandi, að frjótt umhverfi og
skapandi hugsun er líklegast til þess
að örva ungar sálir til dáða á öllum
sviðum. Það var því einkar lofsvert
framtak, þegar Vísindavefurinn var
opnaður fyrir rúmum þremur árum.
Nú þegar hafa birzt þar um þrjúþús-
und svör við hinum sundurleitustu
spurningum og virðist ekkert lát vera
á innstreymi spurninga. Vísindavef-
urinn er eitt ljósasta dæmi þess,
hvernig beita má nútímatölvutækni í
þágu almennings og auka verulega al-
mennt menntunarstig í landinu.
Nú hefur verið ráðizt í það að gefa
út á bók úrval eða sýnishorn spurn-
inga og svara. Í bókinni eru um 200
svör valin úr nokkrum málaflokkum.
Efnið snertir flestar megingreinir
fræða og sýnir mikla breidd í vali,
sem einkennir Vísindavefinn.
Svörin við spurningunum eru flest
mjög vel úr garði gerð, enda samin af
fræðimönnum. Hið gamalkunna svar
af því bara er hvergi látið nægja.
Eins og allir þekkja eru ekki til
ótvíræð svör við öllum spurningum.
Þetta varnar þó ekki því, að mjög
gaman og fróðlegt er að velta spurn-
ingu fyrir sér og skoða hana frá ýms-
um sjónarhornum. Það er víða gert í
þessari bók. Þá er oft ekki látið nægja
að svara spurningum beint, heldur er
reynt að tengja svör við fleiri atriði og
gerir það svörin áhugaverðari. Sums
staðar hefði mátt auka þennan þátt
verulega. Til dæmis er mjög ítarlega
sagt frá því af hverju himinninn er
blár. Því til viðbótar hefði mátt greina
frá því, að blár litur í augum er af
sama toga. Á hinn bóginn stafar
brúnn litur af litarefni í augum. Sama
er upp á teningnum í svari við fyrstu
spurningu: Af hverju er auðveldara
að þurrka bleytu með blautri, vel und-
inni borðtusku en þurri? Þar er
minnzt á flutning vatns eftir viðaræð-
um í plöntum og hárpípukraftinn,
sem er að verki. En gæta verður að
því, að fleira kemur þar til eins og tog-
kraftur að ofan vegna útgufunar úr
laufblöðum.
Útgáfa þessarar stóru bókar er af-
ar vönduð af hálfu ritstjóra og útgef-
anda. Hins vegar vaknar óneitanlega
sú spurning, hvort hún sé ekki hálf-
gerð tímaskekkja. Allt hefur þetta
efni, og miklu meira til, nú þegar birzt
á Vísindavefnum, þar sem það er að-
gengilegt öllum þorra almennings, og
einkum ungu fólki, sem mest hefur
gaman af slíku efni. Vefurinn er
einkar hentugur fyrir ýmiss konar
uppsláttarfróðleik og ætti því að vera
óþarft að prenta hann sérstaklega.
Með þessu er þó alls ekki verið að
segja, að hlutverki bókarinnar sé lok-
ið því að hún er miklum mun hentugri
miðill fyrir annars konar útgáfu. Án
efa munu margir hugsa sig tvisvar um
áður en þeir kaupa bókina til þess að
gefa þeim sem sífellt eru að vafra á
Netinu.
BÆKUR
Náttúrufræðirit
Ritstjórar: Þorsteinn Vilhjálmsson og Jón
Gunnar Þorsteinsson. 286 bls. Útgefandi
er Heimskringla, háskólaforlag Máls og
menningar. – Reykjavík 2003.
Af hverju er himinninn blár?
– Spurningar og svör af vísindavefnum
Af hverju?
Ágúst H. Bjarnason
ahb@ismennt.is
HINGAÐKOMA kvartetts Diönu
Krall var sannkölluð himnasending og
þótt gagnrýnandi Morgunblaðsins
hafi þurft að klifra uppundir rjáfur í
Laugardalshöllinni er hann svo sjóað-
ur eftir áratuga heimsóknir á ýmsar
helstu djasshátíðir heimsins að hann
aðlagaði sig aðstæðum hið snarasta.
Það hafði einnig minni áhrif á hann en
þá er sátu næst honum hversu hljóm-
burður hallarinnar var hræðilegur,
enda hafa plötur King Olivers frá 1923
og Louis Armstrongs frá 1925 verið
andlegt fóður hans í hálfa öld. Afturá
móti varð honum enn ljósara en fyrr
hversu bygging tónlistarhúss í
Reykjavík er nauðsynleg og hversu
fyrirlitleg svik stjórnmálamanna í því
efni hafa verið gegnum árin.
Hljómburðurinn í upphafi var
skelfilegur og hefði mátt halda að
Diana léki á rafmagnsflygil, þvílíkur
var málmgjallandinn; myndstjórn var
líka í molum, en tónlistarmönnunum
var varpað á tvo risaskjái. Þegar Paul
Keller tók fyrsta sólóinn var Diana
sýnd klóra sér bakvið eyrað. Sem bet-
ur fór batnaði hljóðið eftir því sem á
tónleikana leið og myndavélinni var
beint að einleikurum í sólóum. Hverjir
stóðu í þeirri eldlínu veit enginn því
þeir voru ekki kynntir.
Verra var að tónleikahaldarar
gleymdu alveg að kynna þá er skipa
kvartett Diönu. Hún var markaðssett
einsog hver önnur poppsöngkona með
nafnlausum stúdíómúsíköntum. En
það var nú eitthvað annað uppá ten-
ingnum. Þar var valinn maður í hverju
rúmi. Gítarleikarinn Anthony Wilson
er sonur hljómsveitarstjórans og út-
setjarans Geralds Wilsons sem spilaði
ungur með Benny Carter og útsetti
seinna fyrir Duke Ellington, Count
Basie og Stan Kenton. Bassaleikarinn
Paul Keller lék m.a. á disknum sem
Diana sló í gegn með og tileinkaði Nat
King Cole. Jeff Hamilton er einn
helsti djasstrommari Bandaríkjanna
og stjórnar sögufrægri stórsveit í
samvinnu við bassaleikarann John
Clayton. Marteen van der Valk, sem
lengi lék með Sinfóníunni okkar, var
nemandi hans og það var Jeff sem
kynnti Diönu fyrir Ray Brown og þeir
fengu hana til að flytja til Los Angeles
og gerðu hana að stjörnu.
Ef djassáhugamenn hefðu vitað um
þessa menn hefði ekkert sæti verið
laust í höllinni. Því miður höfðu of
margir þeirra á tilfinningunni að
Diana hefði vikið af djassbrautinni
beinu og væri komin á mála hjá pen-
ingaöflunum, en hún sannaði rækilega
á þessum tónleikum að svo er ekki.
Allt var eftir djassbókinni – meirað
segja eina lagið sem ekki var af efnis-
skrá djassleikara – Almost blue eftir
kærasta hennar, Elvis Costello. Hann
vakti líka meiri athygli poppglaðra
fjölmiðla Íslands en félagar hennar í
kvartettinum. Meirað segja í tíufrétt-
um RÚV eftir tónleikana var hann
nefndur á nafn en Anthony, Paul og
Jeff nutu nafnleyndar.
Listamaður á borð við Diönu Krall
er djassinum mikils virði. Ég er viss-
um að allur sá fjöldi er var í Laug-
ardalshöll, og klappaði stundum á vit-
lausum stöðum, á eftir að leita víðar
fanga í hinum klassíska djassi.
Diana er tæplega fertug en leitar á
hin klassísku djassmið einsog Björn
okkar Thoroddsen. Sumum finnst það
hin mesta goðgá, en þegar hægt er að
bæta einhverju við klassíkina
öðlast hún nýtt líf. Strax í öðru
lagi, All Or Nothing At All, og
því þriðja, Let’s Fall In Love,
var grúfið komið í gang hjá
kvartettinum og í Devil May
Care var sveiflan sjóðandi. Þar
átti Keller fínan sóló og ótrú-
legt hvernig tónn hans barst
um höfuðóvin hljómburðarins á
Íslandi. Þá voru tæknimennirn-
ir líka komnir í fínan gír. Áður
hafði Diana gert Peggy Lee
góð skil þótt gróf altórödd
hennar eigi lítt skylt við dívuna
nýlátnu. Hún er meira í ætt við
Carmen McRae.
Túlkun hennar á gamla slag-
aranum You Call It Madness, sem
Nat King Cole gerði ódauðlegan, var
aðdáunarverð en þó fór fyrst allt á
annan endann er hún upphóf blúsinn
með búggarýþma Maede Lux Lewis í
vinstri hendinni, upphóf síðan sönginn
með viðlaginu You can love me like a
man og síðan lék Wilson fautasóló, þó
innan hins klassíska gítarstíls, enda
lærisveinn Jimmy Smiths, eins besta
en vanmetnasta gítarleikara djassins.
Hún skipti síðan yfir í Peterson-
blúsgírinn og endaði a la Basie –
hægði á með húmor og svo lokanót-
urnar frægu. Þá var öllum ljóst, sem
ekki vissu fyrir, að Diana Krall er
fantagóður píanisti. Jeff Hamilton lék
aðeins einn sóló á tónleikunum og það
með burstum. Hann gerði það af tærri
snilld og vann hug og hjörtu áheyr-
enda. Var sólóinn svo vel uppbyggður
að unun var á að hlýða. Við fengum
svo eitt aukalag; S’Wonderful eftir
Gershwin í sömbutakti. Glæsilegur
endir á glæsilegum tónleikum ein-
staklega vel samspilaðs kvartetts og
Diana Krall gleymdi ekki að kynna
sína menn með stæl, enda djassleikari
en ekki poppstjarna.
Að lokum má ekki minna vera en
þakka tónleikahöldurum fyrir hug-
rekkið að bjóða uppá slíka ofur-
stjörnu, sem þó er djassleikari, á Ís-
landi.
Djassstjarna fer
á kostum
Morgunblaðið/Halldór Kolbeins
Listamaður sem Diana Krall er djassinum
mikils virði, segir Vernharður Linnet.
DJASS
Laugardalshöll
Diana Krall, söngur og píanó, Anthony
Wilson, gítar, Paul Keller, bassa, og Jeff
Hamilton, trommur. Laugardagskvöldið
9.8. 2003.
KVARTETT DIÖNU KRALL
Vernharður Linnet
 

  
 










 

      

  
 
    !" 
   # 
$%
   
&  
  
!#' ()
 
 
"* * 
 
  + 

,

#
 

* * 
 
  + 

,

$ 
  
 (
-$.

%&' 

  
 

 
 /
0!.

()

      

  1

  2
 














   # 
$%
  *
 + 
   # 
$%
  , 
   # 
$%
  #+-   # 
$%
  ./0
   # 
$%
  
 # 1 *1  
3
0&  
(   + & -
'4 )+

( +
-
'4 )+

23
   # 
$%
  4&
  
 05/-
'4 )+


 
         











 
 
"* * 
 
  + 

,

#
 

* * 
 
  + 

,

$ 
  
 (
-$.

*5 *6 - - !


!
%6
  3 




 &  
#
 
* * 
 
  + 

,

$*    
 (
-$.

#
 
7* * 
 
  + 

,

$   
 (
-$.

!
8

 + ! &5 !.

    













 

      

  
 
    !"  
&  
  
!#' ()
%&' 

  
 

 
 /
0!.

()

      

  .
 & 
  4 

-- 
2 -0 9 &
-0 &
0
 

 !" :&1 
*6+   -6

&  
;0  &
-0 &
0
 

$%
   !"#$%&'(%%)*++&+ ++
 

"
(7
 

 
!  80 .

9::;0<5  & !#
" 7

 !.
  " !%  
 (
0>
!  
   ="! 
  7    0
 ,      












 :  
  
?(-@ -$.

<
+
&
 5-$.

=
  
'A-
' -$.

$& >- ??(-@ -$.

<',
?00&   !.

*1. 3
B $  


  & 
  4
 +
+
 + # 


$%
  *$  4

3


 
 C.

@+; 6
<  


 
!
!
&'3D3
-- 
@+ - -"
 -"


+.



 
-./








*91 
0 3

.

$9&9 .
$&A& # ! 
 


 &  
!&1+   5  17

&  
#
 
0 
B'+  6 
 * 
( 
 C.

2
   B

 
 &  
C1 9
 7  -"


&  

 
+!.&
    =+


+!.&
    =E ( 
+!.&
    =
 
+!.&
    =7 . +!.&
    =&
+!.
 !
15 

=>  
-=>  
-%15 

=




-%15 

=
     -%+!.>(7 =>(7
+(

   

 =/
 -%+(=(


= 5 
-%15 

= 
 = 5