Morgunblaðið - 21.08.2003, Qupperneq 4

FRÉTTIR
4 FIMMTUDAGUR 21. ÁGÚST 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Í KRINGUM 2.800 eldislaxar sluppu úr
sjókví við höfnina í Neskaupstað í gærmorg-
un. Laxinn kom frá Víkurlaxi í Eyjafirði í
fyrrinótt og átti að bíða slátrunar í
geymslukví í höfninni. Gat kom á kvína sem
olli því að laxinn slapp en sjókvíar eru aðeins
leyfilegar á fáum stöðum við Ísland. Hætta
er talin á að lax sem slapp geti blandast villt-
um laxastofnum og raskað þanning lífríki
ánna.
Björgólfur Jóhannsson, forstjóri Síldar-
vinnslunnar í Neskaupstað, segir tjónið fyrst
og fremst liggja í álitshnekkinum fyrir fisk-
eldi. Óðinn Sigþórsson, formaður Landssam-
bands veiðifélaga, fer fram á úttekt og rann-
sókn á starfseminni í kringum laxeldi.
Ekkert formlegt leyfi
Svo virðist sem ekkert formlegt leyfi hafi
verið gefið út fyrir notkun á laxakvínni sem
brast. Embætti veiðimálastjóra veitir leyfi til
fiskeldis og gefur út rekstrarleyfi. Árni seg-
ist hins vegar líta svo á að umrædd kví sé
geymsluaðstaða við sláturhús og þar sé slátr-
að ýmsum tegundum af fiski. „Við höfum
ekkert með rekstrarleyfi að gera fyrir slíkan
rekstur. […] Það hefur ekkert verið leitað til
okkar varðandi þetta.“
Árni segist telja að það sé á hendi Fiski-
stofu að veita leyfið þar eð Fiskistofa veiti
leyfi í tengslum við slátrun og vinnslu á laxi.
Þórður Ásgeirsson Fiskistofustjóri segir
laxinn undir eftirliti stofnunarinnar eftir að
búið sé að drepa hann. Hann segir það hlut-
verk veiðimálastjóra að gefa út leyfi fyrir
sjókvíar. „Þeir bera ábyrgð á laxeldinu og
alla leið inn í sláturhús.“
Björgólfur Jóhannsson hjá Síldarvinnsl-
unni gerir ráð fyrir að um 2.800 laxar hafi
sloppið úr kvínni í gærmorgun. „Það voru um
4.000 laxar í bátnum en við erum búin að
slátra um 1.200 löxum.“
Í gær höfðu um 60 laxar verið fangaðir en
dagurinn fór að mestu í að leggja netin, að
sögn Björgólfs. Hann reiknar með að ein-
hverja daga taki að fanga allan laxinn í höfn-
inni.
Hann segir að 3–4 klukkutímar hafi liðið
frá því að skipið losaði laxinn og þar til gatið
á kvínni uppgötvaðist. Reiknað er með að
fiskurinn sem slapp hafi farið út fyrir höfnina
og því hefur verið lagt net víðast í kringum
höfnina og í ósum Norðfjarðarár. „Ef að fisk-
urinn leitar ekki út í ána held ég að hann lifi
ekki lengi. Hann er vanur að fá sitt fóður og
hefur ekki þurft að bjarga sér í náttúrunni.
Núna erum við að vinna í því að lágmarka
tjónið og vonumst til að ná sem mestu af
fiski.“
Björgólfur sagði að beint fjárhagslegt tjón
væri ekki það versta í þessu máli. „Þetta
náttúrlega ákveðið fjárhagslegt tjón en ég
myndi segja að stærsta tjónið liggi í álits-
hnekkinum í kringum þetta,“ sagði Björg-
ólfur og benti á að þetta hefði ekki verið eld-
iskví heldur geymslukví sem kom með
bátnum. „Þetta er bráðabirgðaaðstaða hjá
okkur. Við erum að vinna að varanlegri lausn
þannig að sláturfiskurinn verði á landi meðan
hann bíður eftir slátrun.“
Getur veikt
vistkerfi í ám
Óðinn Sigþórsson, formaður Landssam-
bands veiðifélaga, segir þetta vera alvarlegt
umhverfisslys og augljóst að fyrirtækið hafi
ekki farið að reglum. „Þetta sýnir það að eft-
irlit með þessari starfsemi er ófullnægjandi.
Við munum fara fram á það að þessi starf-
semi sæti úttekt og rannsókn. Það er alveg
ófrávíkjanleg krafa.“
Samkvæmt veiðitölum Veiðimálastofnunar
veiddust alls 33.767 laxar í stangveiði sum-
arið 2002. Af þeim var 5.985 sleppt aftur og
var heildarfjöldi landaðra laxa því 27.782 lax-
ar. Í netaveiði var aflinn 4.587 laxar í fyrra-
sumar.
Óðinn bendir á að á Íslandi er sérstakur
laxastofn í hverri á sem hefur mótast af um-
hverfinu á viðkomandi stað. Ef eldisfiskur
nær fótfestu í á blandast hann stofninum sem
er fyrir og veikir vistkerfið.
„Styrkur íslensku laxastofnanna felst í því
að þeir hafa fengið að vera í friði í sínum ám.
Það sem lifir af þessum laxi mun verða kyn-
þroska og leita til hrygninga eins og náttúran
býður upp á. Reynslan erlendis frá sýnir að
eldislaxar eru duglegir við að hrygna í ám.“
Óðinn segir að þegar þessi lax var fluttur
frá Noregi á 9. áratugnum hafi verið gert
samkomulag um að hann mætti eingöngu ala
í strandeldisstöðum en ekki í sjókvíum. Síðar
var svo vikið frá þessu samkomulagi og heim-
ilað að fara með laxinn í sjókvíar. „Við mót-
mæltum því á sínum tíma en þetta var leyft.
Við höfum bent á það að þetta geti haft alvar-
legar afleiðingar fyrir lífríkið hérna þegar til
lengri tíma er litið. Það er að koma í ljós að
þessi viðvörunarorð eiga fullan rétt á sér.
Þetta leiðir ekki síður hugann að því að það
þarf að hugsa til þess að einvörðungu verði
leyft að nota geltan fisk í fiskeldi við sjó við
Ísland,“ segir Óðinn.
Aðeins örfá prósent kynþroska
Gísli Jónsson, dýralæknir fiskskjúkdóma
hjá embætti yfirdýralæknis, segir eldislaxinn
vera stóran sláturfisk og aðeins örfá prósent
hans sem gætu verið kynþroska. „Þeir leita
ekki upp í árnar nema þeir séu kynþroska.
Ferill laxa sem sleppa út á þessu stigi er
þannig að þeir dóla sér bara á svæðinu. Þeir
sem eru kynþroska gætu svo leitað upp í árn-
ar þegar hallar að hausti,“ segir Gísli. „Það
ber að harma það að svona slys komi upp.
Þetta er þó það sem alltaf má búast við þar
sem mannana verk eru, þar geta orðið mann-
leg mistök. Hvað varðar sjúkdómahættu, eru
þarna engir smitsjúkdómar. Þetta var allt
heilbrigður fiskur á leið í slátrun. Annars
myndum við taka þetta mun fastari tökum.“
Árni Ísaksson veiðimálastjóri segist horfa
á þetta mál alvarlegum augum.Varðandi
reglur um eldisfisk segir hann að til séu drög
að reglugerð um búnað og innra eftirlit í lax-
eldisstöðum sem ráðgert. Árni segir reglu-
gerðina nánast tilbúna hjá landbúnaðarráðu-
neytinu og segist vænta þess að ekki líði
langur tími þar til hún verði gefin út. Hins
vegar eru fyrir reglur um hvar eldislax megi
vera í sjókví við Íslands og hvar ekki en
Austfirðir eru einn fárra staða þar sem það
er leyfilegt.
Embætti veiðimálastjóra hefur veitt heim-
ild fyrir því að ná sem mestu af fiskinum aft-
ur með því að leggja net í höfnina og í kring-
um hana. „Það fara menn á mínum vegum
austur til þess að fylgjast með þessu og
leggja mat á málið. Við höfum þungar
áhyggjur af þessu og komum til með að gera
þær kröfur að geymsluaðstaðan fyrir eld-
islaxinn verði flutt á land. “
U.þ.b. 2.800 eldislaxar sluppu úr bráðabirgðasjókví í höfnina í Neskaupstað í gær
Óljóst hver
átti að gefa
út leyfið
Ljósmynd/Kristín Ágústsdóttir
Lögð hafa verið net í höfnina á Neskaupstað og víðsvegar í kring til að reyna að ná laxinum.
ÓHÆTT er að áætla að mörg hundr-
uð þúsund, jafnvel yfir milljón, tölvu-
skeyta hafi verið send á Íslandi í
tengslum við tölvuorminn So-
Big.F@mm sem fyrst gerði vart við
sig á þriðjudagsmorgun. Netþjón-
ustufyrirtæki sögðu að tvö af hverj-
um þremur tölvuskeytum sem færu í
gegnum póstþjóna í gær væru tölvu-
veiran. Póstþjónar eru tölvurnar sem
sjá um að miðla pósti til notenda.
Þetta hlutfall var komið yfir 70%
meðal þeirra fyrirtækja sem nýta sér
póstsíu Friðriks Skúlasonar ehf.
klukkan sjö í gær og hækkaði stöðugt
eftir því sem leið á daginn. „Venju-
lega er þessi smittala í kringum tvö til
þrjú prósent. Hingað til hefur þótt
mikið ef þessi tala fer upp í fimm pró-
sent. Þetta er svoleiðis búið að slá öll
met að það er bara ekki fyndið,“ segir
Friðrik Skúlason.
Hjá netþjónustu Landssímans
höfðu um 160 þúsund skeyti verið
stöðvuð um miðjan dag í gær og Og
Vodafone gaf út tilkynningu um að
tæplega tvö hundruð þúsund sýkt
skeyti hefðu verið stöðvuð á póstþjóni
fyrirtækisins í gær. Mikill fjöldi hafði
einnig verið stöðvaður af Margmiðl-
un ehf. en póstþjónninn þeirra lá
niðri milli níu og tólf í gærmorgun
vegna álags.
Mikið álag á póstþjónum
Þá var álagið á póstþjónum Há-
skóla Íslands meira en áður hefur
þekkst. Víða lömuðust póstkerfi fyr-
irtækja í lengri eða skemmri tíma og
tölvupóstur var lengi að komast til
skila í mörgum tilvikum þar sem
póstþjónar voru ofhlaðnir við að
vinna úr öllum þeim fjölda tölvu-
skeyta sem borist höfðu fyrir tilstilli
veirunnar.
Póstkerfi Kauphallar Íslands ann-
aði ekki að taka við pósti í gær og
þurftu viðskiptavinir að fara með
gögn á disklingum. Mörg önnur fyr-
irtæki áttu í miklum erfiðleikum með
tölvupóstsamskipti.
Veiran breiðist út með þeim hætti
að sýking berst sem viðhengi í tölvu-
pósti. Þegar veiran hefur komið sér
fyrir í sýktri vél leitar hún að öllum
textastrengjum sem líkjast netföng-
um sem vistuð eru á vélinni, hvort
sem það er í netfangaskrám eða á
vistuðum vefsíðum í svokölluðu
cache-minni tölvunnar. Sýkta tölvan
sendir svo veiruna út á öll þau net-
föng sem aflað hefur verið. Veiran
þykir óvenjulega vel úr garði gerð og
er hún því óhemjuskilvirk við að
dreifa sér áfram og nýtir alla þá
bandvídd sem sýkt tölva hefur yfir að
ráða. Í veirunni er sérstakt póstsend-
ingarforrit svo sendandi veirunnar
verður ekki var við að verið sé að nota
tölvuna hans til þess að dreifa henni.
Þegar tölvan sendir frá sér póst
með veirunni falsar hún eigið netfang
svo viðtakandinn sér hvaðan veiran
berst.
Starfsmenn hjá netþjónustufyrir-
tækjum fullyrða að engin tölvuveira
hafi náð eins mikilli dreifingu hér-
lendis á eins skömmum tíma og So-
Big.f@mm. Þetta veldur miklu álagi
á póstþjóna fyrirtækja en hefur einn-
ig áhrif á einstaka notendur því hver
notandi hefur einungis yfir takmörk-
uðu gagnamagni að ráða á póstsvæði
sínu. Þegar þetta svæði fyllist stöðv-
ast allur póstur sem sendur er á við-
komandi netfang og kemst því ekki til
skila. Tölvuveiran, sem vinnur lítinn
skaða á vélunum sjálfum, veldur því
fyrst og fremst tjóni með því að ræna
gagnaplássi frá notendum.
Tekur mikið pláss
frá notendum
„Stærsti skaðinn sem þessi veira
veldur hjá fólki er að hún fyllir upp
pósthólfin,“ segir Friðrik Skúlason.
Hann segist vita til þess að einn ein-
staklingur hafi fengið fjörutíu þúsund
tölvuskeyti með veirunni.
Friðrik segir að vélar sem eru sí-
tengdar við Netið, t.d. með ADSL-
tengingu, geti mokað út gögnum.
Sendingarforritið, sem er innifalið í
veirunni, notar marga þræði sem
þýðir að hægt er að senda mikinn
fjölda af skeytum út samtímis, ekki
eitt í einu. Þetta er eiginleiki sem
ruslpóstsendendur nota til að há-
marka nýtingu á bandvídd en ekki er
vitað til þess að tölvuveira hafi búið
yfir slíkum eiginleika áður.
Þar sem veiran villir á sér heim-
ildir þegar hún framsendist geta
tölvupóstnotendur átt á hættu að fá
tilkynningar frá kerfisstjórum um að
borist hafi tölvuveira frá viðkomandi
notanda, þótt það eigi ekki við rök að
styðjast. Þetta eykur enn á umferð
gagnslausra tölvupóstsamskipta sem
teppir sendingar á lögmætum tölvu-
skeytum. „Í versta falli verður þessi
faraldur búinn 10. september. Í besta
falli verða það margir búnir að upp-
færa veiruvarnabúnað sinn fljótlega
að það fari að draga úr þessu,“ segir
Friðrik.
Veiran er forrituð þannig að hún
hættir að virka, og eyðir sjálfri sér 10.
september nk. Talið er líklegt að
fljótlega upp úr því muni nýtt af-
brigði veirunnar líta dagsins ljós sem
gæti orðið enn skæðara en það sem
nú hrellir tölvunotendur.
SoBig.F@mm veldur miklum vandræðum á Netinu. Dæmi eru um að þurft hafi að slökkva á póstþjónum
Tvö af hverjum
þremur tölvu-
skeytum sýkt