Morgunblaðið - 28.10.2003, Síða 24

Mismunun: Feitt fólk sætir ekki að-
eins mismunun heldur einnig mak-
ar þeirra, vinir og kunningjar.
MISMUNUN gegn feitum og of-
feitum nær einnig til maka þeirra,
félaga og vina samkvæmt nýlegri
rannsókn sem greint var frá á
netmiðli BBC.
Fólki var sýnd mynd af sama
manninum með ýmist feitri eða
grannvaxinni konu og mátu þátt-
takendur hann mun neikvæðar ef
hann var með feitu konunni.
Rannsóknarhópurinn, sem er frá
Háskólanum í Liverpool, segir
niðurstöður rannsóknarinnar
sýna hversu yfirgripsmikil mis-
munun feitra í rauninni sé.
Á Bretlandi er ein af hverjum
fjórum konum og einn af hverjum
fimm mönnum talin eiga við offitu
að stríða.
Í rannsókninni var 144 konum
sýnd önnur hvor myndin og þær
beðnar um að meta persónuleika
mannsins en hunsa konuna. Þegar
konurnar höfðu skoðað myndina
stuttlega voru þær síðan beðnar
um að fylla út fimmtíu atriði á
lista þar sem þær mátu einkenni
eins og hamingju, styrk og sjálfs-
traust. Þær konur sem sáu mynd-
ina af manninum með feitu kon-
unni voru líklegri til að meta
hann sem vansælan, sjálfsþægan,
þunglyndan, óaðlaðandi og óör-
uggan og allt í allt kom maðurinn
22% verr út úr því mati. Hins voru
konurnar líklegri til að meta
manninn með grönnu konunni
sem hamingjusaman, sjálfs-
öruggan og ólíklegri til að vera
þunglyndur.
Það þykir því ljóst að mis-
munun gagnvart feitu fólki er
mikil og nær jafnvel til maka
þeirra, vina og kunningja.

FORDÓMAR
Vinum feitra mismunað
DAGLEGT LÍF
24 ÞRIÐJUDAGUR 28. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
AÐ fá greininguna Asperger-heilkenni getur verið áfallen leggja ætti áherslu á aðlíta á greininguna sem
góða frétt, að mati margra fræði-
manna sem rannsaka nú Asperger í
auknum mæli. Þeirra á meðal er
Marko Kielinen, finnskur sálfræð-
ingur sem hefur rannsakað Asperg-
er-heilkennið í nokkur ár. Hann er í
hópi vísindamanna við barnageðdeild
Háskólans í Oulu í Norður-Finnlandi
sem stendur að einni stærstu rann-
sókn sem gerð hefur verið á tíðni
Asperger-heilkennis hjá börnum.
Vísindamennirnir lögðu spurninga-
lista fyrir foreldra og kennara 84%
níu ára barna á ákveðnu svæði í N-
Finnlandi árið 2001, en í þessum ár-
gangi voru alls 5.484 börn. Á næsta
stigi rannsóknarinnar voru 110 börn
rannsökuð ítarlega og þá fundust um
tuttugu börn með Asperger-heil-
kennið. Rannsóknin var gerð að
frumkvæði finnskra foreldrasamtaka
barna með einhverfu eða Asperger
og að sögn Marko vildu foreldrarnir
áþreifanleg svör við því hver tíðni
Asperger væri til að hægt væri að
byggja aðgerðir og meðhöndlun á vís-
indalegum staðreyndum.
Vísbending fyrir Ísland
Marko var hér á landi í síðustu viku
og hélt fyrirlestur á vegum Grein-
ingar- og ráðgjafarstöðvar ríkisins
þar sem hann fjallaði um rannsókn-
ina. Evald Sæmundsen, sálfræðingur
hjá Greiningarstöðinni, segir niður-
stöðurnar mikilvægar þar sem þær
er að einhverju leyti hægt að yfirfæra
á íslenskt samfélag og læra af Finn-
unum hvernig er hægt að bregðast
við og hvar má gera betur. Evald seg-
ir að niðurstöðurnar eigi a.m.k. við í
Finnlandi, en gefi auk þess sterka
vísbendingu um hvernig málum sé
háttað á Norðurlöndunum og hve
margir þurfi á aðstoð að halda.
Marko segir að hann hafi komist að
þeirri niðurstöðu að nauðsynlegt sé
að breiða út þekkingu á Asperger til
kennara, lækna, sálfræðinga, for-
eldra, leikskólakennara og annarra
sem annast börn. Einnig er mikil-
vægt að sýna fram á með vísinda-
legum aðferðum hver tíðni Asperger
er, með því að leggja spurningalista
fyrir stórt úrtak og finna þannig þá
og greina sem eru með Asperger. Í
þriðja lagi bendir Marko á að end-
urhæfing eða hæfing eins og hann vill
frekar kalla það, sé mik-
ilvæg fyrir þá sem
greinast með Asperger,
til að auka lífsgæði
þeirra. Rannsókninni er
lokið og niðurstöðurnar
verða birtar í grein eftir
verkefnisstjórann,
Marja-Leena Mattila
lækni, í viðurkenndu vísindatímariti á
næsta ári.
Rannsóknir Markos og félaga hafa
m.a. leitt í ljós að í aldurshópnum 5–
18 ára hefur þeim sem greindust með
Asperger í Finnlandi fjölgað verulega
frá 1997 þegar þeir voru fjórir. Árið
1999 greindust 50 börn og unglingar
með Asperger, 2001 voru þau 95 en
203 árið 2002. Ástæður þessa að mati
Marko eru margvíslegar. M.a. árang-
ursrík skimun og greining á tilfellun-
um og aukin þekking á heilkenninu
meðal sérfræðinga og almennings.
Einnig hefur verið sett fram sú kenn-
ing að þjóðfélagsbreytingar geti haft
sitt að segja. „Börn með sérþarfir, of-
virkni eða Asperger virðast ekki
passa inn í þjóðfélagið,“ segir Marko.
„Börn standa frammi fyrir vali í skóla
í auknum mæli, hópavinna hefur auk-
ist og meiri áhersla er lögð á félags-
lega virkni sem ekki hentar þeim sem
eru með Asperger.“
Þeir sem aðhyllast þessa kenningu
telja að auknar kröfur í samfélaginu
geti leitt til þess að ýmislegt sem áður
var talið sérviska sé nú skilgreint sem
Asperger. Marko segir erfitt að
sanna nokkuð í þessa veru en sú
skoðun sé þó algeng að breyttar þjóð-
félagsaðstæður hafi m.a. ýtt undir að
fleiri leiti sér hjálpar vegna ýmiss
konar erfiðleika. Marko nefnir t.d. að
30% fleiri leiti nú hjálpar fyrir börn á
barnageðdeildinni, þar sem hann hef-
ur starfað, en fyrir tíu árum. „Það er
umhugsunarvert,“ segir hann.
Mjög breytt kynjahlutfall
Á sínum tíma lýsti Hans Asperger
einungis strákum með einkenni heil-
kennisins. Hingað til hafa fleiri strák-
ar en stelpur greinst með Asperger
og hlutfallið átta strákar á móti einni
stelpu hefur ekki verið óvenjulegt. Í
rannsókn Markos og félaga kom hins
vegar í ljós að hlutfallið náði ekki 2:1.
Af þeim tuttugu sem talið er að séu
með Asperger í rann-
sókninni voru tólf
strákar en átta stelpur.
Nú standa yfir rann-
sóknir á því af hverju
þetta hlutfall er að
breytast en Marko tel-
ur það m.a. helgast af
því að skilgreiningin í
upphafi miðist við stráka. Að hans
mati þarf líka að skoða málin frá sjón-
arhóli stelpnanna en ekki bera þær
að öllu leyti saman við strákana.
Aðspurður segir Marko hægt að
læra af öðrum rannsóknum og heim-
færa niðurstöður þeirra. Hann segir
nauðsynlegt að breiða út þekkingu á
einkennum Asperger svo þeir sem
greinast með heilkennið eigi auðveld-
ara uppdráttar í samfélaginu. Einnig
að sérfræðingar vinni með einkennin,
t.d. með þjálfun í tjáskiptum en eitt af
einkennunum er að þeim sem grein-
ast með Asperger reynist erfitt að
skilja tvíræðni og að eiga tjáskipti við
aðra svo misskilningur skapast.
Einnig eru hreyfingar þeirra oft
klunnalegar eða skynfæri ofurnæm,
þ.e. þeir geta skynjað áreiti úr um-
hverfinu eins og lykt, ljós eða snert-
ingu sem sársauka.
„Það er fólk í kringum okkur sem
er öðruvísi og með sérstaka rökhugs-
un. Við viljum að fólk viti af hverju
þetta fólk er öðruvísi en varpi ekki
sökinni á fólkið sjálft eða foreldra
þess. Við reynum að bæta umhverfi
þessa fólks, en án þekkingar eða vís-
inda getur það orðið erfitt. Stjórn-
málamenn þurfa t.d. að vita að til er
fólk með þessi einkenni, að það þurfi
hjálp og komist illa af án hennar.“
Afneita oft greiningunni
Marko segir mikilvægt að þeir sem
greinast með Asbergeri fái að hitta
aðra í sömu sporum. „Það gefur þeim
hugrekki til að viðurkenna að þeir
séu öðruvísi og líta það jákvæðum
augum.“ Marko segir þetta mikil-
vægt bæði fyrir börn, unglinga og
fullorðna með Asperger og ekki síður
fyrir foreldrana sem lengi var kennt
um einhverfueinkenni barna sinna.
Að mati Marko er jákvætt ef hægt
er að greina Asperger fyrir tíu ára
aldur því þá eru meiri líkur á því að
barnið sætti sig við greininguna og
geti litið jákvætt á hana. Flestir eru
greindir á aldrinum 7–11 ára en erfitt
er að greina Asperger fyrr. „Ungling-
ar á aldrinum 16 til 18 ára eiga oft
erfitt með að sætta sig við greining-
una, afneita henni og vilja alls ekki
vera öðruvísi.“ Marko er nú verkefn-
isstjóri nýrrar rannsóknar á ungling-
um og fullorðnum með Asperger þar
sem markmiðið er að hafa uppi á ung-
lingum og fullorðnum með Asperger.
Þessi rannsókn er einnig að undirlagi
finnsku foreldrasamtakanna.
„Asperger hverfur ekki með aldr-
inum, það er hluti af persónuleik-
anum og fylgir viðkomandi alla tíð.
Markmiðið er að hjálpa hinum full-
orðnu að skilja það og leiðbeina þeim
um hvernig er best að lifa með Asp-
erger. Það þarf líka að muna að fólk
með Asperger hefur náð mjög langt.
Albert Einstein, tónskáldið Bela
Bartok og stærðfræðingurinn og
heimspekingurinn Ludwig Witt-
genstein voru líklega allir með Asp-
erger. Þeir einbeittu sér að sínu sér-
sviði og náðu mjög langt. Það er ekki
bara slæmt að vera með Asperger
heldur er það líka ákveðin gáfa.“

EINHVERFURÓFIÐ | Einstein var líklega með Asperger-heilkennið
Asperger-gáfan
Stelpum sem greinast með Asperger fjölgar en mun fleiri strákar hafa þó
greinst með heilkennið. Finnski sálfræðingurinn Marko Kielinen sagði Stein-
gerði Ólafsdóttur m.a. frá þessum niðurstöðum rannsóknar sem gerð var að
frumkvæði finnskra foreldrasamtaka barna með einhverfu eða Asperger.
Morgunblaðið/Ásdís
Frumkvæði foreldra: Finnski sálfræð-
ingurinn Marko Kielinen starfar nú
alfarið fyrir finnsk foreldrasamtök
barna með einhverfu eða Asperger og
hann telur fumkvæði foreldranna
mikilvægt og athyglisvert.
steingerdur@mbl.is
Þeir sem greinast
með Asperger
eiga erfitt með
að skilja tvíræðni
og að eiga tjá-
skipti við aðra.
Á SÍÐUSTU árum hefur mynd-ast hefð fyrir því að tala um
einhverfuróf þar sem einhverfa
og skyldar raskanir eiga heima.
Þar á meðal er Asperger-
heilkennið sem Austurríkismað-
urinn Hans Asperger skilgreindi
árið 1944 en hlaut þó ekki athygli
fræðimanna fyrr en upp úr 1980.
Það var svo fyrst árið 1992 sem
Asperger-heilkenni var við-
urkennt í alþjóðlegum grein-
ingar- og flokkunarkerfum.
Asperger-heilkenni er einn
flokkur einhverfu. Einhverfa er
röskun í taugaþroska og einkenni
hennar koma einkum fram í
félagslegu samspili og boð-
skiptum. Einkenni Asperger eru
margvísleg og þeir sem greindir
eru með Asperger geta haft mis-
munandi og mismörg einkenni. Sá
sem greindur er með Asperger-
heilkenni getur haft skerta getu
til félagslegra samskipta og átt
erfitt með að skilja tvíræðni og
líkamstjáningu. Skert hreyfifærni
er einnig dæmi um einkenni,
ásamt sérkennilegri og áráttu-
kenndri hegðun en þar koma oft
fram býsna sterk einkenni, t.d. í
afmörkuðum áhugamálum sem
eru svo sérhæfð að erfitt er að fá
aðra til að skilja áhugann.
Skynjun þeirra sem greinst
hafa með Asperger er oft mjög
ólík því sem fjöldinn á að venjast,
þ.e. þeir geta skynjað venjulega
snertingu sem sársauka eða t.d.
verið ofurnæmir fyrir ljósi. Mál-
og vitsmunaþroski er oftast eðli-
legur hjá þeim sem greindir eru
með Asperger, en mál þeirra og
tal getur verið sérkennilegt hvað
varðar áherslur, raddstyrk,
hljómfall og tal getur verið mjög
formlegt.
Nýlega
viðurkennt
TENGLAR
..............................................
www.greining.is
Snillingar með Asperger? Eðlisfræðingurinn
og uppfinningamaðurinn Albert Einstein, tónskáldið
Bela Bartok (efst t.v.) og stærðfræðingurinn og heim-
spekingurinn Ludwig Wittgenstein einbeittu sér að sínu
sérsviði og náðu mjög langt.