Morgunblaðið - 28.10.2003, Qupperneq 34

UMRÆÐAN
34 ÞRIÐJUDAGUR 28. OKTÓBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HALDIÐ verður veglega upp á
15 ára afmæli Landupplýs-
ingakerfis Reykjavíkur, sk.st.
LUKR, í Tjarnarsal
Ráðhúss Reykjavík-
ur dagana 26. til 28.
okt. nk. Á afmæl-
ishátíðinni verður
viðamikil sýning
þar sem aðstand-
endur LUKR sýna
hvernig upplýsingum um skipulag,
hús, lóðir, lagnir og ótal margt
fleira er safnað saman og þeir
mynda einn lifandi, síbreytilegan
gagnagrunn, Slökkvilið höfuðborg-
arsvæðisins, Lögreglan í Reykja-
vík, Strætó o.fl. sýna hvernig upp-
lýsingar úr LUKR gera þjónustu
þeirra enn betri og áhrifaríkari en
ella. Á mánudeginum er ráðstefna
þar sem kafað verður dýpra í
margvíslega eiginleika og notk-
unarmöguleika landupplýs-
ingakerfisins og saga þess rakin. Á
þriðjudeginum verður borg-
arafundurinn „Borgin í bítið“
tengdur þessum atburði og seinna
þann sama dag barnafundurinn
„Hverfið mitt“, með börnum úr
nokkrum grunnskólum borg-
arinnar.
LUKR er samstarfsverkefni
Umhverfis- og tæknisviðs, Skipu-
lags- og byggingarsviðs, Orkuveitu
og Símans um að koma upp og
reka samtengt og samhæft land-
upplýsingakerfi fyrir borgina.
Formlegt samstarf þessara aðila
hófst 1988 en í lok ársins 1993 var
búið að koma kerfinu á í meg-
inatriðum, tengja þátttakendurna
með háhraðatengingum og koma á
sameiginlegu viðmóti. LUKR hefur
verið brautryðjandi á þessu sviði
hér á landi og vakti fljótlega at-
hygli erlendis hve víðtæk sam-
vinna hafði náðst hér í Reykjavík.
Landupplýsingar ná yfir mjög
víðáttumikið svið og heyrist oft
nefnt að yfir 80% allra upplýsinga
séu landfræðilegar, í þeim skiln-
ingi að þær tengist ákveðnum stað
eða afmörkuðu svæði. Allar upp-
lýsingar sem tengjast heim-
ilisföngum eða lóðum eru í eðli
sínu landfræðilegar, bæði þær sem
varða byggingarnar og verðmæti
þeirra svo og tilheyrandi upplýs-
ingar úr Þjóðskrá, og þær verða
miklu verðmætari við að tengja
heimilið eða lóðina við ákveðinn
stað í landinu. Flestir myndu samt
nefna allt sem sýnt er á landakort-
um af ýmsu tagi ef þeir væru
beðnir um dæmi um landupplýs-
ingar. Af öðrum upplýsingum má
nefna upplýsingar um allar lagnir
og það sem þeim tengist. Það er
því ljóst að landupplýsingar og
landupplýsingakerfi verða meðal
helstu burðarása upplýsingaþjóð-
félags 21. aldar.
Almenningur hefur allt frá 1991
getað fengið afhent stafræn gögn á
svonefndu vigurformi (vekt-
orformi) úr söfnum LUKR og frá
ársbyrjun 1997 hafa þau verið að-
gengileg á Netinu gegn vægu
gjaldi. Framan af voru það helst
auglýsingastofur og tæknimenn
sem nýttu sér þessi gögn við hönn-
un í CAD-kerfum, en nú er notk-
unin orðin miklu víðfeðmari. Ýmis
kerfi hafa þróast sem nýta sér
gögn frá LUKR. Má þar m.a.
nefna Neyðarlínuna, Eldibrand,
sem er kerfi Slökkviliðsins, um-
ferðaróhappa-skráninguna o.fl. Á
síðustu árum hafa einkafyrirtæki
verið að þróa ýmis sérhæfð kerfi á
sviði vörudreifingar, sölumennsku
og þjónustu af ýmsu tagi sem nýta
sér m.a. grunnupplýsingar frá
LUKR.
Frá ársbyrjun 1998 hefur verið
þróað mjög fullkomið kerfi, Borg-
arsjá, sem notað er á innra neti
borgarinnar. Þetta er eins og nafn-
ið ber með sér skoðunar- og fyr-
irspurnatól, þar sem hægt er að
velja sér stað eða svæði, skoða það
sem þar er að finna og leita að til-
teknum hlutum eftir völdum skil-
yrðum. Tvinnaðar eru saman upp-
lýsingar um hið valda svæði sem
koma úr söfnum LUKR, frá skrán-
inga- og upplýsingakerfi Skipu-
lags- og byggingarsviðs, sem heitir
Erindreki, upplýsingar frá Fast-
eignamati ríkisins og Þjóðskrá
Hagstofunnar. Árið 1999 var vef-
útgáfa þessa forrits, Borgarvefsjá,
tekin í notkun og varð Reykjavík-
urborg þar með fyrst sveitarfélaga
á Íslandi til að bjóða slíkan aðgang
að lifandi landupplýsingum. Slóðin
er: http://www.reykjavik.is/
borgarvefsja. Þetta skoðunar- og
fyrirspurnatól, sem sækir nýjustu
upplýsingar beint í viðkomandi
gagnasöfn, hefur verið í stöðugri
þróun síðan, en hefur takmarkaðri
getu til flókinna fyrirspurna en
Borgarvefsjá. Í Borgarvefsjá hefur
fólk í dag aðgang að kortgrunni
borgarinnar og getur þysjað (zo-
om) inn og út úr kortinu sem kem-
ur á skjáinn og hliðrað (pan) því
að vild. Því dýpra sem er farið því
nákvæmara verður kortið. Hægt
er að prenta kortin út eða líma inn
í skjöl eins og Word-skjöl. Þessi
gögn eru á rastaformi og eru
ókeypis. Af fjölmörgu sem hægt er
að gera má nefna:
 Finna á korti heimilisfang eða
götu
 Sjá hvar lagnir liggja inn í hús
og hvers konar lagnir það eru
 Fylgjast með fyrirhuguðum
framkvæmdum
 Fá kort af umhverfi grunnskóla
eða leikskóla og skoða heppileg-
ustu gönguleiðir
 Mæla vegalengdir, til dæmis
gönguleiða eða hlaupahringja
 Fá greiðan aðgang að loftmynd-
um og kortum á rastaformi sem
hægt er að bæta ofan á upplýs-
ingum.
 Fá skannaða mynd af mæliblöð-
um (lóðablöðum) víðast hvar í
borginni
 Skoða skiptingu borgarinnar í
hverfi og þjónustusvæði
 Skoða upplýsingar um verndun
húsa
 Fá upplýsingar um þróun borg-
arinnar
 Skoða aldursdreifingu innan
hverfa og greiningu á fyr-
irtækjum og starfsemi
 Skoða hringmyndir (panorama)
af allmörgum gatnamótum í
borginni
Borgarvefsjá byggist á nýjasta
vefhugbúnaði, ArcIMS, frá ESRI,
og Shockwave-margmiðlunar-
umhverfi frá Macromedia. Hún er
þróuð í sameiningu af Gagarín
ehf., Hnit hf., Samsýn ehf. og að-
ilum LUKR.
Lifandi
landakort
Eftir Heiðar Þ. Hallgrímsson
Höfundur er verkfræðingur á
gagnavinnsludeild LUKR.
YFIRVÖLD menntamála hafa
lengi haft á stefnuskrá að stytta
grunn- og framhaldsskólakerfið í
landinu. Flestir eru
sammála því að
betur fari á því að
stúdentar útskrif-
uðust árinu yngri
en nú er en það er í
samræmi við það
sem gerist í ná-
grannalöndunum. Nýverið kynnti
menntamálaráðherra skýrslu
starfshóps ráðuneytisins um málið
þar sem lagt er til að námsárum í
framhaldsskóla verði fækkað úr 4
í 3. Hér skal ekki tekin afstaða til
þessarar styttingar en fjallað um
röksemdir nefndarinnar fyrir
þeirri leið sem lagt er til að farin
verði.
Nefndarmenn virðast hafa ein-
sett sér að kanna hve mörgum ár-
um börn og unglingar í nágranna-
löndunum verja til náms fram að
stúdentsprófi. Það hlýtur að vekja
nokkra furðu að nefndarmenn
hafa takmarkað samanburð-
arsjóndeildarhringinn við Dan-
mörku og Svíþjóð. Rökin eru þau
að fyrrgreind lönd séu líkust Ís-
landi. Nú er það svo, að Danmörk
og Svíþjóð eru ekki í hópi ríkja
sem hafa skarað fram úr í alls
konar alþjóðlegum skólakönnunum
sem gerðar hafa verið á menntun í
heiminum. Ýmislegt gott hefur ís-
lenskt skólakerfi þegið frá Skand-
inavíu en jafnframt margt slæmt
og samskipti Íslendinga við um-
heiminn takmarkast ekki lengur
við Norðurlöndin. Ef breyta á
menntakerfinu hlýtur að vera
stefnt að því að ná sem bestum ár-
angri og að kerfið standist sam-
anburð við það besta sem aðrir
gera. Fróðlegt væri að vita hvaða
skoðanir núverandi dóms-
málaráðherra hefur á þessari ,,víð-
sýni“ nefndarmanna en hann mun
fyrstur hafa hrundið af stað ofan-
greindu nefndarstarfi.
Þá skal nefna að þrátt fyrir að
nefndarmenn beri saman íslenskt
skólakerfi við sænskt og danskt og
birti gagnlegar upplýsingar s.s.
um aldur stúdenta, fjölda þeirra,
bóknám og verknám, lengd skóla-
ársins o.s.frv. fer lítið fyrir því,
sem auðvitað skiptir öllu máli, að
borin sé saman raunveruleg kunn-
átta og hæfni íslenskra nemenda
við danska og sænska jafnaldra.
Að vísu er vitnað til ýmissa al-
þjóðlegra kannana en þær eru
gerðar á mjög breiðum grundvelli.
Það vekur því nokkra undrun að í
skýrslunni sjálfri er ekki að sjá að
nefndarmenn hafi kynnt sér að
neinu gagni próf og námskröfur í
Danmörku og Svíþjóð. Allir heil-
vita menn sjá að skólakerfi á auð-
vitað fyrst og fremst að leggja á
mælistiku þekkingar og hæfni
nemendanna en ekki tíma og ald-
urs. Benda mætti á að íslenskir
stúdentar hafa flestir spjarað sig
ágætlega í námi erlendis m.a. á
Norðurlöndum og ekki verður séð
að þeir séu neinir eftirbátar inn-
lendra þegar þangað kemur.
Í þriðja lagi skal gerð að um-
ræðuefni sú meginskoðun nefnd-
armanna, að til að útskrifa stúd-
enta ári fyrr sé ,,þægilegast“ að
stytta framhaldsskólann. Það er
ótrúlegt að nefndarmenn, sem fal-
ið er að benda á leiðir til að stytta
skólakerfið, skuli á fyrstu stigum í
vinnu sinni hafa gengið út frá því,
að ekki beri að stytta grunn-
skólanámið en ,,þægilegast“ sé að
stytta framhaldsskólann um 1 ár.
Rökstuðningur nefndarmanna fyr-
ir þessari niðurstöðu er afgreiddur
í nokkrum línum en enginn gaum-
ur gefinn þeim kosti að stytta
fremur grunnskólanámið, hvað þá
að hugsað sé að öllu skólakerfinu.
Undirrituðum er til efs að nokkur
opinber nefnd leyfði sér að halda
fram þeim rökum, að standa beri
að breytingum á viðkvæmum þátt-
um í þjóðlífinu með það að leið-
arljósi hvað sé þægilegast. Und-
irrituðum er sem hann heyri
hrópin í landbúnaðarkerfinu ef
mál yrðu leyst með því að skera af
bændur á Vestfjörðum eða að
málsskotsréttur til dómstóla yrði
takmarkaður í réttarkerfinu eða
að kvótkerfið í sjávarútvegi gilti í
10 mán. af 12, allt vegna þess að
það væri ,,þægilegast og fyr-
irhafnarminnst „ og lækkaði
kostnað! Því miður veikir mál-
flutningur, sem reistur er á þess-
ari röksemdafærslu, tiltrú á
skýrslu starfshópsins.
Í fjórða lagi má benda á að eftir
að nefndarmenn gefa sér að stytta
beri framhaldsskólann, benda þeir
á leiðir til að ná því markmiði.
Alls konar töflur um breytingar á
námskipan skólakerfisins eru birt-
ar í skýrslunni en þær eiga sam-
merkt að námsgreinum er ,,pakk-
að saman“, sumar greinar skornar
niður en aðrar auknar. Því miður
miða margar þessar tillögur að því
að gera nám almennara og þá á
kostnað sérhæfingar. Fróðlegt
væri að heyra skoðanir háskóla-
manna á þessu, t.d. kennara við
verkfræði-, laga- og læknadeild
Háskóla Íslands. Eina nýjung er
þó að finna í töfluflóði þessu og
það er að taka á upp heimspeki
sem skyldugrein í framhaldsskóla.
Líklega eiga nefndarmenn þá við
siðfræði og er sannarlega þörf á
því í samfélagi okkar en varla get-
ur það orðið markmið að útskrifa
siðprúða nemendur með minni
þekkingu! Flestir viti bornir menn
fara þá leiðina að skoða fyrst
kjarnann í kerfi því sem breyta
eða frekar allt skólakerfið í heild
en grauta ekki í samsetningu
náms á einstaka námsbrautum.
Þá kemur í fimmta lagi að því
hvernig nefndarmenn hyggjast ná
fram styttingu í framhaldsskól-
unum með það að markmiði að út-
skrifa nemendur með ekki lakari
þekkingu og hæfni. Stytta skal
próftíma á hverju ári í framhalds-
skólum og auka við 5 dögum ár
hvert. Próftími var fyrir nokkrum
árum styttur í framhaldsskólum
og nú skal stytta hann enn. Það er
með ólíkindum að nefndarmenn
láti sér koma þetta til hugar. Próf
eru lokaherslan í hverri náms-
grein þegar meðtaka skal end-
anlega námsefnið sjálft og því afar
þýðingarmikil. Með þessari prófa-
styttingu og 5 dögum til viðbótar
ár hvert skal því markmiði náð að
vinna upp fjórða árið sem ætlun
er að farga í framhaldsskólunum.
Undirritaður gerir ekki annað en
óska nefndarmönnum til hamingju
með hugmyndina og þakkar fyrir
ríkan skilning á núverandi starfi í
framhaldsskólunum. Benda má á
það að auki, að þetta þýðir líklega
endalok heilsársskólanna á fram-
haldsskólastiginu og fækkar þá
kostum nemenda enn.
Að síðustu verður að gera at-
hugasemdir við útreikninga nefnd-
armanna um sparnað sem þeir
ætla ekki minni en einn og hálfan
milljarð á ári nái breytingarnar
fram að ganga. Slíkar reiknik-
únstir, með endalausum varnögl-
um, er að finna í skýrslunni að
gömlum máladeildarstúdent varð
nærri bumbult af lestrinum. Mest-
ur hluti sparnaðar af breytingum
mun vitanlega étast upp í auknu
falli og aðstoð við þá sem ekki
standast nýtt kerfi því hugmyndin
er að stytta tímann en reyna að
halda uppi sama standard nema
ætlun sé aðallega að minnka kröf-
urnar. Að auki mun þetta reyna á
þolrif háskólastigsins með viðeig-
andi kostnaði þar á bæ. Og hvað
er þá orðið um slagorðin ,,mennt-
un fyrir alla við hæfi hvers og
eins“?
Þrátt fyrir þær athugasemdir
sem hér hafa verið gerðar, er
ástæða til að hvetja alla þá, sem
láta sig menntun þegnanna ein-
hverju skipta, að lesa skýrsluna.
Sérstaklega skal því beint til allra
ungu þingmannanna sem þjóðin
veitti umboð sitt í síðustu kosn-
ingum. Menntamál eru í eðli sínu
viðkvæm og mistök geta lent á
tugum þúsunda þjóðfélagsþegna
en það óttast undirritaður meira
en annað ef óbreyttar tillögur
nefndarmanna verða leiðarljósið í
öllu málinu og ef ekki fer fram ít-
arleg umræða um menntakerfi
þjóðarinnar.
,,Að stytta skóla eða vinna illa“
Eftir Árna Hermannsson
Höfundur er kennari við VÍ.