Morgunblaðið - 10.11.2003, Blaðsíða 6

FRÉTTIR
6 MÁNUDAGUR 10. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Ferðir blóðbankabílsins:
Þriðjudagur 11. nóvember Flensborg í Hafnarfirði við Hringbraut 9.00-15.00
miðvikudagur 12. nóvember Bifreiðar og Landbúnaðarvélar Grjóthálsi 1 9.00-15.00
föstudagur 14. nóvember til sýnis við Blóðbankann Barónstíg 9.00-16.00
www.blodbankinn.is
VERKALÝÐSHREYFINGIN hef-
ur að undanförnu lýst áhyggjum af
hættunni á félagslegum undirboðum
á íslenskum vinnumarkaði ef erlent
vinnuafl kemur til landsins á opnum
vinnumarkaði EES-svæðisins og
nýtur verri kjara en umsaminna og
lögbundinna lágmarkskjara hér á
landi.
Í ályktun sem samþykkt var á
sambandsstjórnarfundi Samiðnar
fyrir skömmu er því lýst yfir að með
stækkun Evrópusambandsins til
austurs á næsta ári opnist íslenskur
vinnumarkaður fyrir milljónaþjóðir
og þar með hættu á enn frekari fé-
lagslegum undirboðum. „Ljóst er að
mikið skortir á að íslensk stjórnvöld
hafi undirbúið samfélagið fyrir
þessa miklu breytingu. Fundurinn
telur mikilvægt að aðilar vinnu-
markaðarins móti sameiginlega
stefnu í málefnum erlendra starfs-
manna og hvetur til þess að gengið
verði frá samningi um þessi mál í
komandi kjarasamningum,“ segir í
ályktun Samiðnar.
Miðstjórn ASÍ tekur
málið fyrir 19. nóvember
Gangi stækkun ESB eftir eins og
að er stefnt 1. maí mun EES-svæðið
ná til 28 landa með 455 milljónir
íbúa. Samtímis opnast vinnumark-
aðurinn gagnvart þessum þjóðum
sjálfkrafa þar sem allt EES-svæðið
er sameiginlegur vinnumarkaður.
„Þetta verður stórt mál hjá okkur
á næstunni,“ segir Halldór Grön-
vold, aðstoðarframkvæmdastjóri
ASÍ, um undirbúning vegna mögu-
legra áhrifa stækkunarinnar á ís-
lenskum vinnumarkaði. Halldór seg-
ir að í þeim deilum sem upp komu í
sumar vegna erlendu starfsmann-
anna við Kárahnjúkavirkjun megi
líta svo á að launþegahreyfingin hafi
fært til varnarlínurnar varðandi
réttindi og kjör á vinnumarkaði.
„Meginreglan hefur verið sú að
kjarasamningar á hverjum tíma
hafa verið lágmarkssamningar en
svo hefur verið ákveðinn sveigjan-
leiki varðandi sjálfa launamynd-
unina. Kjarasamningarnir hafa veitt
ákveðna launatryggingu en síðan
hafa aðstæður á vinnumarkaði ráðið
nokkru um hvað gert hefur verið til
viðbótar. Í flestum okkar greinum
höfum við verið með einhvers konar
markaðslaunakerfi, kannski fyrst og
fremst í fiskvinnslunni og víðar þar
sem við höfum verið með grunn-
launakerfi og síðan einhvers konar
afkastahvetjandi launakerfi,“ segir
Halldór. „Upphafleg krafa okkar í
Kárahnjúkamálinu var sú að greidd
yrðu markaðslaun, þ.e.a.s. að laun
þar yrðu sambærileg við þau kjör
sem hafa verið og eru í hliðstæðri
starfsemi. Segja má að í þessari bar-
áttu við Impregilo höfum við fært
a.m.k. tímabundið okkar varnarlínu
í að gera kröfu um að þeir greiði að
lágmarki þau lágmarkakjör sem lög
og kjarasamningar kveða á um.
Þarna munar töluverðu á. Það er t.d.
þekkt að launakjör iðnaðarmanna
endurspeglast ekki í virkjanasamn-
ingnum eins og hann er í dag. Því
má segja að framkvæmdirnar við
Kárahnjúka og þau kjör sem eru í
boði hjá Impregilo í dag séu í raun
og veru undirboð,“ segir hann.
„Við höfum verið að skoða þessi
mál bæði almennt vegna stækkunar
Evrópska efnahagssvæðisins sem
stendur væntanlega fyrir dyrum 1.
maí á næsta ári og í samhengi við þá
reynslu sem við höfum fengið á
Kárahnjúkamálinu. Það er engin
launung á því að á vettvangi Alþýðu-
sambandsins er töluvert mikil um-
ræða farin í gang um hvort við séum
í raun og veru tilbúin undir þessa
stækkun og þær mögulegu afleið-
ingar sem hún getur haft á vinnu-
markaðinn að óbreyttu. Þetta verð-
ur tekið fyrir á fundi miðstjórnar
ASÍ 19. nóvember þar sem við mun-
um leggja fram greinargerð okkar
um stöðuna varðandi stækkunina og
draga lærdóm af reynslunni og
leggja mat á hvernig skynsamlegt
sé að halda á málum á næstunni,“
segir Halldór.
Í ákvæðum stækkunarsamning-
anna kemur fram að aðildarríkjum
sé heimilt að vera með tveggja ára
aðlögunartíma að opnun vinnumark-
aðarins. ASÍ lýsti því yfir árið 2001
að það styddi þá afstöðu stjórnvalda
að ekki væri þörf á að setja sérstaka
fyrirvara vegna þessa að því til-
skildu að hafin yrði þá þegar und-
irbúningur í samráði við aðila vinnu-
markaðarins undir þessa stækkun
og að tryggt verði að þeir sem hing-
að koma raski ekki vinnumarkaðin-
um og njóti þeirra almennu réttinda
sem þeim ber, að sögn Halldórs.
„Það fer ekkert á milli mála að okk-
ar mati að þessi vinna hefur tæplega
farið af stað og nú er aðeins hálft ár
þar til stækkunin á að taka gildi.
Margir eru farnir að velta því fyrir
sér hvort okkur muni takast að gera
það sem gera þarf á því hálfa ári
sem eftir er þar til af stækkun ESB
verður,“ segir hann.
SA telja ekki þörf á sérstökum
undirbúningi fyrir stækkunina
„Við höfum ekki talið að stækkun
Evrópusambandsins þarfnaðist
neins sérstakst undirbúnings að
þessu leyti. Ekki frekar en tilkoma
EES-samningsins á sínum tíma,“
segir Ari Edwald, framkvæmda-
stjóri Samtaka atvinnulífsins. Ari
segist telja að það hafi verið rétt af-
staða á sínum tíma að Íslendingar
áskildu sér ekki aðlögunarfrest
vegna stækkunarinnar. „Hitt er svo
annað mál að ef það koma upp ein-
hver sérstök vandkvæði og ójafn-
vægi þá hafa stjórnvöld rétt til að
grípa til takmarkana samkvæmt
samningnum,“ segir Ari.
„Við höfum ekki talið nein sérstök
líkindi til þess að stækkunin muni
valda neinni holskeflu hér á vinnu-
markaðinum. Það er alls ekki sú
reynsla sem við höfum af stækkun
vinnumarkaðarins, hvorki gagnvart
Norðurlöndunum á sínum tíma, né
EES. Eins og við munum var tölu-
verð umræða um þetta í aðdraganda
að gildistöku EES-samningsins og
ýmsir óttuðust að hér myndi steyp-
ast yfir okkur fólk í atvinnuleit frá
Evrópu en reynslan leiddi annað í
ljós. Ég geri ráð fyrir að þetta verði
svipað núna,“ segir Ari.
Norska Alþýðusambandið
skorar á ríkisstjórn
að nýta aðlögunarfrest
Halldór segir umræðu um þessi
mál í gangi í flestum nágrannalönd-
um. „Eina ríkið sem mér skilst að
hafi formlega tilkynnt að það ætli
sér ekki að nýta sér fyrirvarana er
Bretland. Hins vegar höfðu bæði
Danir og Svíar áður lýst því yfir að
þessi lönd myndu ekki nýta sér fyr-
irvarana en það er ljóst að komnar
eru einhverjar vomur á bæði Dani
og Svía. Norska alþýðusambandið
hafði áður lýst því yfir með svip-
uðum hætti og við gerðum að það
teldi ekki þörf á aðlögunarfrestinum
en á fundi í framkvæmdastjórn
norska Alþýðusambandsins á mánu-
dag í seinustu viku var samþykkt að
óska eftir við norsku ríkisstjórnina
að tveggja ára fyrirvarinn verði
nýttur. Það er því mikil gerjun í
gangi vegna þessara mála og margir
að vakna upp við vondan draum,“
segir Halldór.
Hefur áhyggjur af réttinda-
og vinnuumhverfismálum
Gissur Pétursson, forstjóri Vinnu-
málastofnunar, hefur líkt og for-
svarsmenn launþegasamtaka
áhyggjur af ónógum undirbúningi
vegna opnunar vinnumarkaðarins
með stækkun EES-svæðisins. „Ég
hef áhyggjur af að réttindamál og
vinnuumhverfismál gætu átt undir
högg að sækja vegna þess að þarna
verður opnað fyrir vinnuafl af svæð-
Íslenskur vinnumarkaður opnaður fyrir milljónaþjóðir með stækkun EES til austurs
Alþýðusambandið ótt-
ast félagsleg undirboð
Morgunblaðið/Steinunn Ásmundsdóttir
Við Kárahnjúkavirkjun hefur verið tekist á um vinnu erlendra starfs-
manna sem starfa við byggingu virkjunarinnar.
um þar sem ástandið hefur verið
dapurt og mikið atvinnuleysi,“ segir
Gissur.
„Það er eindregin hvatning okkar
embættismanna hér hjá stofnuninni
að farið verði mjög vel yfir þetta
mál. Ef ekki verður gripið til neinna
þrenginga, sem við höfum fulla
heimild til að gera, er mikilvægt að
sú ákvörðun verði tekin að vandlega
yfirveguðu máli. Ég er þeirrar skoð-
unar að við eigum að flýta okkur
hægt,“ segir Gissur.
Hann bendir á að þrátt fyrir að
Ísland hafi ekki enn sem komið er
lýst yfir að það hyggist nýta und-
anþágur um aðlögunarfresti þá beri
að gera það að hans mati. Ísland
hafi heimild til þess á aðlögunartím-
anum og jafnvel megi ganga svo
langt að halda óbreyttu fyrirkomu-
lagi varðandi erlenda starfsmenn
frá löndum utan EES-svæðisins
sem hingað koma sem þurfa m.a. að
sækja um atvinnuleyfi, dvalarleyfi
o.s.frv.
„Það er líka hægt að hugsa sér
einhverjar tilslakanir í áföngum.
Ég tel að við eigum að nýta okkur
þennan aðlögunartíma að einhverju
leyti. Vinnumarkaðurinn hér er það
lítill og viðkvæmur. Kannski hefur
líka sú reynsla sem við höfum upp-
lifað síðustu mánuðina að einhverju
leyti fært okkur heim sanninn um að
þetta sé mál sem verði að skoða vel,“
segir Gissur.
Ekki svigrúm til félagslegra
undirboða skv. gildandi lögum
Ari Edwald telur ekki ástæðu til
að hafa áhyggjur af því að stækkun
EES-svæðisins muni valda fé-
lagslegum undirboðum. „Hvort sem
erlent eða innlent starfsfólk á í hlut,
er það alltaf sérstakt verkefni að
fylgjast með því að fólk njóti þeirra
réttinda sem það á að gera og að
ekki séu brotin á því lög og kjara-
samningar en það er alveg á hreinu
að þau lágmarkskjör sem eru í gildi
hér á landi gilda jafnt fyrir þá sem
hingað koma til vinnu frá öðrum
EES-löndum eins og bara um Ís-
lendinga sjálfa. Það er því ekkert
svigrúm til einhverra félagslegra
undirboða hér samkvæmt gildandi
lögum,“ segir Ari.
VERÐ á matvælum og rafmagns-
tækjum hér á landi er í mörgum til-
vikum hærra en í nágrannalöndum
vegna vörugjalds og síðan virðisauka-
skatts sem leggst ofan á vörugjaldið
þannig að gjaldtaka ríkisins verður
enn meiri fyrir vikið. Smásöluverð á
appelsínusafa er til að mynda 44%
hærra hér en í Svíþjóð og sjónvörp
eru 24% dýrari vegna vörugjalds og
virðisaukaskatts.
Þetta kemur fram í könnun sem
Samtök verslunar og þjónustu (SVÞ)
hafa gert á áhrifum vörugjalds og
virðisaukaskatts á verðlag en samtök-
in telja tímabært að þessi gjöld verði
felld niður til hagsbóta fyrir neytend-
ur, verslun og viðskipti og raunar at-
vinnulífið í heild.
Í könnuninni var borið saman smá-
söluverð á matvöru og raftækjum á
Íslandi og í Svíþjóð. Tekið var mið af
algengu smásöluverði hér á landi og
gert ráð fyrir að innkaupsverð og
álagning væru sú sama í löndunum og
að eini munurinn væri því vörugjöld
og virðisaukaskattur auk tolla þar
sem það átti við. Vörurnar sem valdar
voru í samanburðinum eru fluttar inn
frá ESB/EES svo og innlendar vörur.
Skattheimta á
munaðarvörur?
Tveir lítar af Rynkeby-appelsínu-
safa kosta samkvæmt könnuninni 243
krónur í Svíþjóð en 349 krónur hér á
landi, frosnar Freschetta-pítsur kosta
hér 499 krónur en 385 krónur í Sví-
þjóð. Svo dæmi sé tekið af raftækjum
kostar Samsung-sjónvarp með 29
tomma skjá 149.900 á Íslandi en slíkt
tæki er nærri 30 þúsund krónum
ódýrara í Svíþjóð og kostar þar
120.548 krónur.
Vörugjald eru lögð á hér á landi
bæði sem magngjald, þ.e. krónur á
kíló/lítra eða sem hlutfall (%) af verð-
mæti vörunnar. Þannig er t.d. lagt á
átta króna vörugjald á hvern lítra af
kolsýrðu vatni, hvort sem hann er
innfluttur eða settur á flöskur hér á
landi en aftur á móti eru algeng vöru-
gjöld á raftæki 20–25% af innflutn-
ingsverði.
Vörugjöldin voru upphaflega hugs-
uð sem skattheimta á munaðarvöru
og áttu matvæli almennt að vera und-
anþegin frá þeim. SVÞ segir það þó
greinilega hafa skolast eitthvað til því
ávaxtasafi og íslenskt vatn séu þá t.d.
talin meiri lúxus en sykraðar mjólk-
urvörur. Þá megi benda á að vöru-
gjöld hafi verið felld niður á hagla-
byssur en viðhaldið á baðkörum,
hreinlætistækjum, verkfærum og
heimilisbúnaði.
Í fyrra greiddu íslenskir neytendur
1,4 milljarða í vörugjöld af matvælum
og um 890 milljónir af raftækjum.
Tímabært að fella
vörugjöld niður
% 0 
1

2
"#$-

34-0
54
6"

7
2$ & 
  8
   /8
/8
 (
(
4
 (
(
4
 (
(
4
 (
(
4
 (
(
4
 (
(
4
 (
(
4/  
 (
(
4/  
"


#$





# %&


'   




)*
'$6 6

?$$+@ 

 


 




  


  
  


  ! 

 "#
$
%  

$

$&!'

(




  
 )*

 "

 
+

 ,


 



$
' 
$
 "  
& 

  
$
    

&
$

 ! "

   #


&