Morgunblaðið - 14.11.2003, Blaðsíða 38

MINNINGAR
38 FÖSTUDAGUR 14. NÓVEMBER 2003 MORGUNBLAÐIÐ
✝ Símon Guðjóns-son skipstjóri og
útgerðarmaður
fæddist í Neskaup-
stað 15. mars 1921.
Hann lést að Hrafn-
istu í Reykjavík 7.
nóvember síðastlið-
inn. Foreldrar Símon-
ar voru hjónin Guð-
jón Símonarson, f.
1877 á Þingvöllum í
Þingvallasókn, skip-
stjóri og útgerðar-
maður í Norðfirði,
seinna kaupmaður í
Reykjavík og Guðrún
Sigurveig Sigurðardóttir, f. 1888,
á Krossi í Mjóafirði.
Systkini Símonar eru Ágúst, f.
1907, Sigurður Magnús Svan Guð-
jónsson, f. 1908, Ingibjörg Sigríð-
ur, f. 1912, Jóhannes, f. 1914,
Bjarni, f. 1915, Guðveig, f. 1917,
Gunnar, f. 1918, Halldóra, f. 1923,
Ágúst yngri, f. 1926, og Guðjón, f.
1936. Af þeim systkinum eru
Bjarni, Gunnar, Halldóra og Guð-
jón enn á lífi.
Símon kvæntist árið 1947 Elínu
Friðriksdóttur, f. 1922, frá Skip-
holti í Vestmannaeyjum, og eign-
uðust þau þrjá syni.
Þeir eru Ólafur
Haukur, f. 24. ágúst
1947, rithöfundur,
kvæntur Guðlaugu
Maríu Bjarnadóttur,
þeirra börn eru
Freyr Gunnar, f.
1980, Elín Sigríður
María, f. 1983 og
Unnur Sesselía, f.
1992; Birgir Svan, f.
3. nóvember 1951,
kennari og skáld,
kvæntur Stefaníu
Erlingsdóttur, en
þeirra synir eru
Steinar, f. 1982 og Símon Örn, f.
1984; Guðjón, f. 11. apríl 1964,
verslunarmaður, kvæntur Jónu
Karen Jensdóttur, en þeirra börn
eru Berglind, f. 1981, Árný, f. 1991
og Guðjón Ágúst, f. 1994. Símon og
Elín slitu samvistir árið 1984.
Símon Guðjónsson var lengst af
skipstjóri á fiskiskipum og gerði út
vélbát frá Reykjavík. Hin seinni ár
var Símon starfsmaður Reykjavík-
urhafnar.
Útför Símonar verður gerð frá
Fríkirkjunni í Hafnarfirði í dag og
hefst athöfnin klukkan 13.30.
Fimmtánda dag marsmánaðar
1921 urðu veðurhamfarir í Norð-
firði. Á var brostið eitt hinna al-
ræmdu Nípukollsveðra, en þá er
ekki stætt utandyra í Nesi og
byggingar og bátar ávallt í stór-
hættu. Svo ferlegt var veðrið að
Guðjón Símonarson hörfaði niður í
steyptan kjallara undir Nýjabæ
með eiginkonu sinni, Guðrúnu Sig-
urveigu, og börnum þeirra hjóna. Í
kjallaranum tók baulandi kýrin á
móti fjölskyldunni, en eins og títt
var á þeim árum var Búkolla höfð
nærhendis undir íbúðarhúsinu.
Þarna fæddist Símon Guðjónsson
og var lagður í jötu í reifum, eins
og hann sagði sjálfur, á meðan
Nípukollsveðrið reyndi allt hvað af
tók að snara húsi fjölskyldunnar af
grunni.
Guðjóni og Guðrúnu Sigurveigu
fæddust ellefu börn. Lífið í Nes-
kaupstað var enginn dans á rósum
á fyrra hluta síðustu aldar. Að
fæða og klæða þennan barnaskara
var óþrjótandi verkefni. Stöðugir
aðdrættir þurftu að vera til heim-
ilisins, fiskur var saltaður, hertur
og kæstur, kjöt keypt og verkað,
slátur soðið og sýrt, kartöflur og
rófur ræktaðar og geymdar í tunn-
um. Guðjón var formaður á sínum
eigin vélbát, og hann verkaði sinn
fisk sjálfur, seldi hann sjálfur úr
landi og keypti milliliðalaust mjöl-
mat, veiðarfæri og aðrar nauðsynj-
ar frá útlandinu í trássi við kaup-
mannavaldið. Þegar ekki gaf á sjó
settist Guðjón gamli Símonarson
við leistann að gera við og smíða
skó og stígvél, en hann spilaði líka
á orgel, samdi ljóð og lög, söng í
kór og lék í leikritum þegar frátök
urðu til sjávarins. Auk þess stofn-
aði Guðjón með öðrum alþýðu-
mönnum sem vildu betra líf fyrir
sjálfa sig og aðra verklýðsfélag,
innkaupafélag og útgerðarfélag.
Síldarvinnslan í Neskaupstað er
sprottin af þessum alþýðlega meiði,
þótt heldur hafi hugmyndafræðin
snarast á merinni.
Guðjón Símonarson var harður
húsbóndi, jafnt börnum sínum sem
öðrum, en það dugðu heldur engin
vettlingatök, annaðhvort var að
duga eða drepast. Lífsbaráttan var
hörð þegar Símon litli var að vaxa
úr grasi. Strákurinn stóð varla út
úr hnefa þegar hann var sendur
niður í bryggjuhús með skjólu að
sækja saltkjöt í matinn. Það var
auðvelt og gaman að renna sér fót-
skriðu niður bratta brekkuna. En
að komast heim yfir svellbunkana
með fötu fulla af saltkjöti var
þrautin þyngri. Síðasta spölinn
skreið hann. En það urðu allir að
vinna fyrir mat sínum, ungir sem
gamlir.
Símon var fimmtán ára þegar
Vonin, báturinn sem afkoma fjöl-
skyldunnar byggðist á, slitnaði upp
í ofsaveðri og mélbrotnaði. Guðjón
gamli hvarf þá úr landi, en snéri
aftur heim frá Danmörku með efni
í nýjan bát. Íslendingur var smíð-
aður á fjórum mánuðum á fjöru-
kambinum í Neskaupstað um miðj-
an hörkuvetur, 28 smálesta
fiskibátur, og þótti hafskip. Þá var
unninn langur vinnudagur, og um
nætur vöktu þeir bræður við að
kynda svitastokkinn svo hægt væri
að gufubeygja efnið í byrðinginn.
Svo var byrjað að sækja á þessum
glæsilega, nýja farkosti. Eldri
bræðirnir fóru á sjóinn með föður
sínum, þeir yngri beittu og verk-
uðu aflann. Kvenfólkið lá heldur
ekki á liði sínu.
Hörkufólk allt saman. Á vetrar-
vertíð var róið frá Hornafirði og
seinna úr Sandgerði. Allt snerist
um fiskinn. En í landlegum var
sungið. Þannig liðu æskuár Sím-
onar Guðjónssonar.
Símon tók vélstjórapróf í Nes-
kaupstað árið 1940 og Hið minna
fiskimannapróf 1944. Hinu meira
fiskimannaprófi lauk hann frá Sjó-
mannaskólanum árið 1947.
Kannski ætlaði Símon aldrei að
eyða drýgstum hluta starfsævinnar
á sjó, að minnsta kosti hafði hann
stundum orð á því að sér hefði þótt
skemmtilegt að reka verslun. Þeg-
ar Guðjón gamli flutti með stór-
fjölskyldu sína til Reykjavíkur
1944 opnaði hann nýlenduvöru-
verslun á Framnesvegi 5, rak um
tíma tvær verslanir á Framnes-
vegi, og síðar verslun í Höfnum á
Reykjanesi. Símon var settur yfir
aðra búðina, en þegar Guðjón
komst að því að sonur hans hafði
„skrifað“ nokkuð ótæpilega hjá fá-
tæklingum sem eflaust mundu
aldrei borga þótti þeim gamla viss-
ara að skipta um verslunarstjóra.
Símon fór aftur á sjóinn, var um
árabil stýrimaður hjá þeim mikla
aflamanni Ingvari heitum Pálma-
syni, en síðan skipstjóri á bátum og
skipum, þar til hann festir kaup á
Ásbjörgu RE 55, í félagi við Gest
Guðjónsson vélstjóra, sem var
drengur góður og svo mikill ákafa-
og dugnaðarmaður að hann vann
sér til hita léttklæddur í fimmtán
stiga gaddi. Ásbjörgin reyndist
mikið happafley og Símon var glúr-
inn fiskimaður, aflaði vel í net,
dragnót, troll og á handfæri. Var
samstarf þeirra Gests gott og út-
gerðin farsæl. Ásbjörg var ekki
stórt skip, einungis 26 smálestir að
stærð, en á vetrarvertíðum skilaði
þessi litli bátur á land 500 tonna
afla þegar best lét. Það var stund-
um sjón að sjá Ásbjörgina koma til
hafnar kjaftfulla af fiski, þannig að
varla stóð nema stefni, möstur og
stýrishús upp úr sjó. Synir Sím-
onar, Ólafur Haukur og Birgir
Svan, sóttu sjó með föður sínum
þegar færi gafst frá skóla, og þar
kynntust þeir bræður útsjónarsemi
og dugnaði hins reynda fiskimanns.
Loks þótti Símoni nóg komið af
viðureigninni við þann gula í djúp-
inu. Hann seldi útgerðina árið
1974, fór í land og gerðist starfs-
maður Reykjavíkurhafnar. Var
hann á hafnsögubátunum um ára-
bil, en annaðist síðan hafnarvörslu,
og undi hag sínum vel með góðum
starfsfélögum, gömlum jöxlum af
sjónum og ungum fjörkálfum.
Kynfylgja, uppeldi og áhrif um-
hverfis er það sem mótar lífshlaup
okkar. Með vissum hætti erum við
líka börn ákveðins tíma. Símon og
jafnaldrar hans sem komu til
Reykjavíkur á stríðsárunum, ungir
menn, sáu smábæ breytast í litla
borg, en kannski voru þeir í hjarta
sínu og hugsun alla tíð landsbyggð-
armenn. Lifnaðarhættir stórfjöl-
skyldunnar í Neskaupstað fylgdu
Símoni til Reykjavíkur. Á Fram-
nesvegi 5 voru reistir skúrar á bak-
lóðinni og þar var haldið áfram
þeim góðu siðum að salta kjöt á
haustin, svíða hausa og lappir,
salta bútung og herða fisk. Símon
sigldi skipi sínu til annarra landa
og hann fór ferða sinna um heim-
inn með flugvélum eins og aðrir, en
samt tókst honum einhvern veginn
aldrei að verða Reykvíkingur, og
ennú síður Evrópuborgari. Þar
með er ekki sagt að Símon hafi ver-
ið þröngsýnn maður, hann fylgdist
vel með stjórnmálum og öðrum
málum sinnar tíðar, en aldrei varð
það ljóst, ekki einu sinni hans nán-
ustu, hvaða hugmyndir, hugsjónir
eða flokka hann aðhylltist. Þetta
gat farið í taugarnar á sumum, sér
í lagi þeim sem voru upptendraðir
af einhverjum sannleika. Yfirleitt
var það háttur Símonar að láta
reyna á skoðanir annarra með því
að vera ávallt hundraðprósent á
móti þeim, ekki með neinni illsku
heldur stríðnislegri kerskni. Hon-
um þótti þeim mun nauðsynlegra
að taka að sér að vera málsvari
myrkrahöfðingjans sem menn voru
heitari í sinni trú. Vonandi er ekki
rangt að segja að Símoni hafi þótt
þær hugmyndir skástar sem nokk-
urt gaman mátti hafa af – er það
kannski þjóðararfurinn? Allt trú-
arofstæki var eitur í hans beinum,
en hann viðurkenndi eins og aðrir
skynsamir menn að ótalmargt er
utan færis hversdagsvitsmuna okk-
ar.
Símon átti ágæta vini, ekki
marga en trausta. Þeir voru dálítið
af sama bergi brotnir og hann, sér-
viskulegir, og jöðruðu sumir við að
vera furðufuglar. Reyndin varð sú
að eftir því sem árin liðu lærðu
undirritaðir æ betur að meta þenn-
an skrautlega kunningjahóp. Sér-
stæðar persónur eru því miður
dýrategund í útrýmingarhættu.
Innileg samtöl við sína nánustu,
samráð um ákvarðanir, samstaða
um mál fjölskyldunnar var ekki á
lista yfir það sem Símoni Guðjóns-
syni fór best úr hendi. Þannig var
það og þannig hlaut það að vera.
Hann beitti í stórum dráttum þeim
uppeldisaðferðum sem hann hafði
sjálfur kynnst í foreldrahúsum í
Norðfirði. Uppeldisfræði Símonar
voru þó ekki alvond: hann var
verkhygginn, verklaginn og fljót-
virkur, og þessari menningu hand-
ar og huga miðlaði hann til sona
sinna. Tengdadætrum sínum og
barnabörnum vildi hann vel, og
lagði sig dálítið fram um að vera
þokkalegur afi, svona eins og forrit
hans leyfði.
Símon gat verið bráðskemmti-
legur, en hann átti það líka til að
vera drumbs. Í gamla daga hét það
að menn væru „skálakaldir“, þegar
þeir voru úr hófi þegjandalegir á
heimili. En Símon gat líka verið
hrókur alls fagnaðar, rifið af sér
góðar sögur af fólki og mannlífi og
þótti ekki leiðinlegt að fá sér í glas
og taka lagið. Það eimdi lengi eftir
af söngnum í Nýjabæ. En með ár-
unum dró úr söngnum. Einhvers-
konar lífsleiði náði smámsaman yf-
irhöndinni. Fór svo að lokum að
þau Símon og Elín slitu samvistir.
Sú góða kona, Elín Friðriksdóttir,
gekk út og lokaði á eftir sér. Símon
sat einn eftir í stofu sinni. Allt hef-
ur sinn tíma undir sólinni.
Og nú er Símon Guðjónsson all-
ur. Greindur maður, bjartur yfirlit-
um, dugandi vel til allra starfa,
ágætur fiskimaður, farsæll skip-
stjóri, hrókur alls fagnaðar þegar
sá gáll var á honum, en gallaður
líka vissulega, eins og við öll. Við
erum hvert öðru ráðgáta. Við erum
sjálfum okkur ráðgáta. Vitanlega
eru allir menn ráðgáta því lífið
sjálft er í eðli sínu ráðgáta. Við
þökkum föður okkar það góða sem
hann gaf okkur, og er ekki ómargt.
Allt annað er fyrirgefið og bráðum
gleymt. Hvíldu í friði!
Ólafur Haukur Símonarson,
Birgir Svan Símonarson,
Guðjón Símonarson.
SÍMON
GUÐJÓNSSON
 Fleiri minningargreinar
um Hjörnýju Tómasdóttur
bíða birtingar og munu birtast
í blaðinu næstu daga.
✝ Hjörný Tómas-dóttir fæddist í
Reykjavík 3. janúar
1916. Hún lést á
Droplaugarstöðum 3.
nóvember síðastlið-
inn. Foreldrar henn-
ar voru Guðbjörg
Magnúsdóttir, f.
1878, d. 1952, og
Tómas Þormóðsson,
f. 1884, d. 1942.
Hjörný átti tvær
eldri systur, Geirnýju
og Valnýju, en þær
eru báðar látnar.
Fyrri eiginmaður
Hjörnýjar var Magnús Guðmunds-
son málarameistari sem er látinn.
Sonur þeirra er Magni Reynir,
kona hans er Steinunn Guðlaugs-
dóttir. Börn þeirra eru Oddný El-
ín, Guðmundur Haukur og Ingi-
björg.
Í janúar 1942 giftist Hjörný
Helga Anton Ársælssyni, skip-
stjóra og síðar hafnsögumanni í
Reykjavík, d. 1996.
Börn þeirra eru: a) Ellen, maki
Eiríkur Hannesson,
börn þeirra Erna og
Helgi Anton. b) Arn-
dís, maki Sigurður
Þorláksson, dóttir
þeirra er Hjördís. c)
Sverrir, maki Carol
Valerie Helgason,
börn þeirra eru
Hjörtur Örn, Ívar
Anton, Stefán Krist-
jón og Mihaela Val-
dís. d) Inga, maki
Gísli Guðmundsson,
börn þeirra eru
Tómas Guðberg,
Soffía Guðrún, Ingvi
Lárus og Helga Margrét. e) Hjalti
Valur, maki Margrét Bragadóttir,
dætur þeirra eru Sigurbjörg Dag-
mar, Ingunn Anna og Hildur Vala.
f) Anna, maki Jóhann Örn Skafta-
son, dætur þeirra eru Hjörný
Elízabet og Helga Kristíne.
Barnabarnabörnin eru orðin
12.
Útför Hjörnýjar verður gerð
frá Fossvogskirkju og hefst at-
höfnin klukkan 13.30.
Nokkur kveðjuorð til góðrar konu,
tengdamóður minnar sem nú er látin
87 ára.
Hjörný Tómasdóttir fæddist og
ólst upp í Reykjavík, yngst þriggja
systra sem voru Valný, gift Hjalta
Gunnlaugssyni sem lengst af var
bátsmaður hjá Ríkisskip og Geirný,
gift Jóni Halldórssyni sjómanni en
þau eru öll látin.
Á æskuheimili hennar voru ekki
mikil efni svo hún kynntist því
snemma að vinna fyrir sér og fram-
haldsskólaganga var aðeins draumur
hjá flestum á þeim árum. Hjörný var
greind, sem vel kom fram í daglegu
lífi hennar og hvað best í hve hún átti
auðvelt með að ná tökum á tungu-
málum en hún var bæði áhugasöm og
fróðleiksfús um flest sem viðkom
daglegu lífi manna að stjórnmálum
meðtöldum.
Ung giftist hún Magnúsi Guð-
mundssyni og átti með honum soninn
Magna Reyni en þau slitu samvistir.
Seinni maður Hjörnýjar var minn
kæri tengdafaðir Helgi Anton Ár-
sælsson, sem var stýrimaður og skip-
stjóri á togurum frá því fyrir stríð og
fram undir 1960 að hann kom í land
og var eftir það lengst af hafnsögu-
maður hér við Reykjavíkurhöfn eða
þar til hann lét af störfum fyrir ald-
urs sakir.
Ekki er hægt að skrifa minning-
argrein um Hjörnýju án þess að
segja frá Helga um leið, svo samrýnd
sem þau voru.
Þau bjuggu lengst af við Grenimel,
hann var mikill vesturbæingur og
KR-ingur eins og allt hans fólk en
yngri bræður hans og einnig frændi
kepptu með KR og voru áberandi þar
á góðum tímum félagsins. Hjörný og
Helgi fylgdust vel með sínu liði alla
tíð en þau voru sérfræðingar í enska
boltanum og þekktu flesta leikmenn
með nafni.
Þau eignuðust sex börn, sem eru í
aldursröð Ellen, eiginkona mín, Arn-
dís, Sverrir, Inga, Hjalti og Anna. Öll
eru þau gift, barnabörnin eru nítján
og barnabarnabörnin eru orðin tólf.
Ekki hefur lífið verið henni auðvelt
með stórt heimili og hann langtímum
saman úti á sjó. Þá kom vel í ljós hve
mikið var í hana spunnið og hún var
alla tíð jafnframkvæmdasöm við allt
sem heimilið varðaði, líka eftir að
hann kom í land og lét hann sér það
vel líka. Hjörný og Helgi áttu fallegt
heimili, þau voru gestrisin og þar
komu margir við og börn þeirra
heimsóttu þau oft, ásamt mökum og
sínum börnum. „Grenimelurinn“ var
okkur eins konar miðstöð í mörg ár.
Börnum sínum voru þau góð fyr-
irmynd í heiðarleika og reglusemi,
allt líf þeirra einkenndist af hófsemi
en voru þó höfðingjar heim að sækja.
Fyrst og fremst nutu þau þess að
rækta garðinn sinn í orðsins fyllstu
merkingu.
Bíl kærðu þau sig ekki um eiga,
nutu þess að ganga og hreyfa sig og
um sjötugt bættu þau reiðhjólum við
og á sumrin hjóluðu þau daglega út í
garðinn sinn í Vatnsmýrinni. Þau
voru alla tíð létt á sér og eins og ungt
fólk í hreyfingum. Ekki er ég í vafa
um að reglusemi og dagleg hreyfing
varð til þess að þau eltust betur en
aðrir sem ég þekki.
Þau voru ákaflega hjálpsöm, ekki
síst við börn sín og tengdabörn en
aldrei afskiptasöm og afar þakklát
fyrir það litla sem við gerðum fyrir
þau. Helgi var með handlagnari
mönnum og sér þess víða stað hjá af-
komendum og Hjörný sem var bjart-
sýn að eðlisfari var alltaf tilbúin að
bjarga öllu sem þurfti.
Ég á tengdaforeldrum mínum
mikið að þakka, ekki síst hve vel þau
tóku mér í fjölskylduna strax frá
fyrsta degi og aldrei bar þar skugga
á. Um þau á ég aðeins góðar minn-
ingar.
Helga missti hún óvænt í janúar
1996, úr krabbameini, eftir stutta og
sína einu sjúkrahúslegu um ævina en
þá var hann áttræður og ern fram að
því.
Eftir það minnti hún á vængbrot-
inn fugl, hún saknaði hans og upp úr
því fór að halla undan fæti hvað heils-
una varðaði, þó að lengst af væri hún
frá á fæti og byggi heima. Síðustu ár-
in voru henni erfið en hún naut
umönnunar á Droplaugarstöðum við
Snorrabraut og viljum við hjónin
þakka því góða fólki.
Sé það til sem við flest viljum trúa
og nefnum „annan heim“ þá mun
vafalaust verða vel tekið á móti henni
þar.
Hvíl í friði.
Eiríkur Hannesson.
HJÖRNÝ
TÓMASDÓTTIR