Morgunblaðið - 12.12.2003, Blaðsíða 45

MORGUNBLAÐIÐ FÖSTUDAGUR 12. DESEMBER 2003 45
m og er
l viðbótar
t til eftir-
ráðherra-
ða lengur
arkið um
bótar um
embætti
þó aldrei
þ.e. við 55
með þessu
yrir slíka
málaþátt-
hafi þeir
a.m.k. ell-
gnt hefur
an rétt við
r svo full-
a á tólfta
pinu.
na
aávinnsla
ist frá því
um frum-
ávinnslan
ögum þ.e.
6% fyrr hvert ár í embætti en síðan
segir: „Í gildandi lögum eru hins
vegar tvenns konar skilyrði og er
þeim báðum breytt í frumvarpinu.
Hið fyrra er að ráðherra þarf nú að
hafa setið í eitt ár í embætti til þess
að öðlast rétt til eftirlauna, en það
ákvæði þykir óeðlilegt. Hið síðara
er að nú er hámark eftirlauna 50%,
þ.e. annað og talsvert lægra en fyrir
önnur störf. Þykir því eðlilegra að
hámarkið verði hið sama og fyrir
þingsetu, þ.e. 70%. Núverandi há-
marki ná ráðherrar eftir átta ára
embættistíma (sé biðlaunatími tal-
inn með), en samkvæmt frumvarp-
inu yrði það rúm ellefu ár, þ.e. nærri
því þrjú kjörtímabil. Þess eru ýmis
dæmi að ráðherrar greiði í lífeyr-
issjóð, jafnvel um árabil, samkvæmt
núgildandi lögum án þess að auka
réttindi sín,“ segir í skýringunum.
Sú breyting verður gerð á eftir-
launaréttindaávinnslu þingmanna
að hún verður framvegis jöfn á
hverju þingári, þ.e. 3% af þingfar-
arkaupi. Er það umtalsverð breyt-
ing frá gildandi fyrirkomulagi en
þingmenn hafa áunnið sér eftirlaun
í þrepum eftir því hversu lengi þeir
hafa setið á þingi, þ.e. frá 1,7% og
upp í 5%.
„Réttindaávinnsla samkvæmt
frumvarpinu er í samræmi við það
sem almennt tíðkast nú í lífeyris-
kerfinu, þ.e. jöfn allan tímann. Pró-
sentan er hærri en hjá LSR sem
helgast af sérstöðu hinna þjóð-
kjörnu fulltrúa,“ segir í skýringum
frumvarpsins. „Ávinnsla sam-
kvæmt frumvarpinu er betri fyrstu
árin en nokkru lakari eftir u.þ.b. tvö
full kjörtímabil, átta ár. Mestu mun-
ar eftir 15 ár, 5%, en síðan minnkar
munurinn og jafnast eftir 18 ár. Eft-
ir það er ávinnslan hagstæðari sam-
kvæmt frumvarpinu.“
Eftir sem áður verður hámark
eftirlaunaréttar þingmanna 70% af
þingfararkaupi.
Þá er gert ráð fyrir því að álags-
greiðslur sem varaforsetar, for-
menn þingflokka og fastanefnd fá
ofan á þingfararkaup, sem er 15%,
hækki í 20% og er jafnframt lagt til
að þessar viðbótarlaunagreiðslur
myndi rétt til eftirlauna.
95 ára reglan afnumin
Myndaður er sérstakur réttur
fyrir alþingismenn og ráðherra,
sem gegnt hafa forystuhlutverki í
stjórnmálum um langan tíma, til að
hverfa af vettvangi þjóðmála og
fara á eftirlaun fyrr en annars er
heimilt. Eru mörkin sett við þing-
menn sem hafa setið 16 ár hið
minnsta á Alþingi og ráðherra sem
gegnt hafa embætti í a.m.k. sex ár,
að því er fram kemur í frumvarpinu.
Þar segir að ljóst sé að um tiltölu-
lega fáa einstaklinga sé að ræða
miðað við þann fjölda sem nýtur líf-
eyrisgreiðslna. Jafnframt eru sett
ákvæði sem skerða þessar greiðslur
fram að 65 ára aldri ef sá sem þeirra
nýtur tekur við öðru starfi.
Hin svokallaða 95 ára regla fyrir
alþingismenn er afnumin með frum-
varpinu. Almennur lífeyrisaldur
þingmanna verður eftir sem áður 65
ár en sú sérregla hefur gilt um þing-
menn sem eru að hætta á þingi að
þeir geta hafið töku eftirlauna við 61
árs aldur. Í frumvarpinu er það ald-
ursmark lækkað um eitt ár líkt og
lagt er til að gildi einnig um ráð-
herra. Fyrrverandi alþingismönn-
um sem setið hafa á þingi samtals 16
ár eða lengur er gefinn kostur á að
hverfa af vettvangi stjórnmála og fá
greidd eftirlaun fyrr en áður hefur
tíðkast ef þeir leita sér ekki nýrra
starfa.
Hámarksréttur fæst
eftir 26 ára þingsetu
„Ákvæðið tekur aðeins til þeirra
sem setið hafa samtals 16 ár á þingi.
Þingseta þarf ekki að vera samfelld.
Þá má lækka hið almenna aldurs-
mark eftirlauna, þ.e. 65 ára markið,
um fimm ár og síðan til viðbótar um
sem svarar einu ári fyrir hver tvö ár
á þingi umfram 16 ár og samsvar-
andi fyrir hluta úr ári. Lækkunin
verður aldrei meiri en tíu ár og ald-
ursmarkið því aldrei lægra en 55 ár.
Hafi alþingismaður t.d. setið á þingi
í 18 ár á hann samkvæmt frumvarp-
inu rétt á því, láti hann af þing-
mennsku, að taka eftirlaun sé hann
a.m.k. 59 ára að aldri. Þegar réttur
samkvæmt þessum tölulið stofnast,
þ.e. eftir 16 ára þingmennsku, verð-
ur hann að lágmarki fimm ár og ald-
ursmarkið 60 ár. Með hliðsjón af 2.
tölul. greinarinnar, þ.e. því ákvæði
að alþingismaður, sem lætur af
þingmennsku og er fullra 60 ára að
aldri, á rétt til eftirlauna samkvæmt
frumvarpinu, nýtist réttur eftir 3.
tölul. þeim alþingismanni, sem vill
hverfa beint af þingi og taka eftir-
laun, fyrst eftir meira en 16 ára
þingsetu. Hámarksréttur sam-
kvæmt þessum tölulið fæst eftir 26
ára þingsetu, rúmum tveimur árum
eftir að hæsta eftirlaunahlutfalli,
70%, er náð. Gæti það því nýst þeim
þingmönnum til fulls sem sætu sam-
fellt á þingi frá 29 ára aldri. Þeir eru
hins vegar sárafáir í sögu Alþingis
til þessa. Ákvæði þessa töluliðar
mun því aðeins taka til fárra alþing-
ismanna, þeirra sem lengst hafa átt
sæti á Alþingi og að jafnaði valist til
forustustarfa. Nú sem stendur hafa
aðeins níu þingmenn átt sæti á Al-
þingi í 16 ár eða lengur,“ segir í
skýringum frumvarpsins.
anna m.a. ætlað að hvetja til þátttöku í stjórnmálum
num gefinn kostur
ku eftirlauna fyrr
Morgunblaðið/Brynjar Gauti
röfugerðir
hækkunar
milli okkar
r og það
mningum.
rt frá er
mtakanna,
r langtum
ðarbreyt-
kiptalönd-
nnulífsins
viðræðum
launþega-
setjast að
arf tvo til
ir standa
þegafélag-
sem voru
Aðspurð-
amma við-
r hann of
að. Samn-
ndsins og
usir nú um
gar einum
ðar. „Við
r. Undir-
búningur samninga var vel tíman-
lega á ferðinni.“
Eftirlaunaréttindin stílbrot
Efnislega um frumvarpið sjálft
segir Ari Edwald að ef til vill megi
finna rök fyrir ákveðnum breyting-
um með hliðsjón af innbyrðis sam-
anburði í þessum hópi sem þarna er
fjallað um. Þannig megi segja að for-
sætisráðherra, sérstaklega ef hann
hafi gegnt starfinu lengi, sé að
mörgu leyti í svipaðri aðstöðu og
forseti Íslands. Því sé eðlilegt að
hann hafi sama hlutfall og forsetinn í
eftirlaun af sínum kjörum.
„Að því er varðar aðra þætti
frumvarpsins, eins og þeir koma
mér fyrir sjónir, þá átta ég mig ekki
á því á hvaða leið menn eru þegar
þingmenn geta jafnvel farið á full
eftirlaun við 55 ára aldur ef þeir setj-
ast ungir á þing. Það er algjört stíl-
brot við allt sem þekkist hér í þjóð-
félaginu og felur líka í sér mikið
frávik frá þeirri stefnumörkun, sem
ég hélt að allir vildu koma lífeyris-
málunum í,“ segir Ari. Stefnumörk-
unin felist í því að lífeyrisréttindi
byggist á sjóðsöfnun á starfsævi líf-
eyrisþegans.
Skoða lífeyrisréttindi
Grétar Þorsteinsson, forseti ASÍ,
segir alveg ljóst að ef frumvarpið
verði að veruleika á næstu sólar-
hringum muni samningsaðilar laun-
þega setjast yfir núverandi kröfu-
gerð sem er að mestu fullunnin.
„Það verða breytingar á þerri kröfu-
gerð. Ég ætla ekki að fullyrða á
þessu augnabliki í hverju þær verða
fólgnar, en ekki er langsótt að þar
breytast áherslur í sambandi við líf-
eyrisréttindi,“ segir Grétar.
Spurður um viðbrögð stjórnmála-
manna við mótmælum launþega-
hreyfinganna segir Grétar að þau
hafi ekki komið á óvart. „Það liggur
fyrir að það er mjög rík samstaða,
það er ekki annað að sjá eða heyra,
um þetta frumvarp,“ og aðeins þrír
af 63 þingmönnum hafi lýst því yfir,
að þeir muni ekki styðja frumvarpið.
Hvort þeir stjórnmálaflokkar, sem
eiga rætur sínar að rekja til verka-
lýðshreyfingarinnar, hafi með
stuðningnum komið í bakið á laun-
þegum segir hann: „Í mínum huga
er það deginum ljósara að stjórn-
arandstaðan er algjörlega að bregð-
ast í þessu máli. Það er ekki flókið í
mínum huga.“
Algjörlega á móti
„Ég er algjörlega á móti þessu
frumvarpi,“ segir Ögmundur Jónas-
son, þingmaður Vinstri grænna og
formaður BSRB. „Ég tel vissulega
tímabært að endurskoða lífeyris-
réttindi alþingismanna og ráðherra,
og þess vegna hæstaréttardómara,
en öllum þessum hópi á að sjálf-
sögðu að stefna inn í þá lífeyrissjóði
sem eru við lýði í landinu. Þeir
standa þessum aðilum opnir.“
Hann segir að launabreytingar
þingmanna eigi að vera hjá Kjara-
dómi eins og Alþingi ákvarðaði.
Hann sé tilbúinn að breyta því fyr-
irkomulagi og taka allar launa-
ákvarðanir inn í þingið en ekki sé
bæði hægt að sleppa og halda. Ann-
aðhvort fyrirkomulagið verði að
vera.
Hann segir að þingflokkur VG
hafi komið saman áður en frumvarp-
ið var rætt og þar hafi verið ákveðið
að hver og einn þingmaður kæmist
að niðurstöðu samkvæmt sinni
sannfæringu. Þuríður Backman,
þingmaður VG sem er meðflutn-
ingsmaður frumvarpsins, komi ekki
fram í nafni þingflokksins. Hún hafi
sín rök og eðlilegt að hún svari fyrir
þau.
Aðspurður sýnist Ögmundi þetta
vera sprengja inn í kjaraviðræður
þó að þetta sé ekki stærsta efna-
hagsákvörðun sem tekin hafi verið í
íslensku þjóðfélagi í langan tíma.
„Hins vegar er þetta táknrænt um
pólitískar áherslur og forgangsröð-
un. Það gerir mönnum gramt í geði
fyrst og fremst,“ segir hann.
Mörg neikvæð
mál í röð
Halldóra Friðjónsdóttir, formað-
ur Bandalags háskólamanna, segir
að viðbrögð launþegahreyfingarinn-
ar, að fresta samningaviðræðum og
endurskoða kröfugerð sína, mjög
eðlilega. Ákvörðun um að leggja
fram þetta frumvarp komi í kjölfarið
á mörgum öðrum málum sem hafi
haft neikvæð áhrif á verkalýðsfor-
ystuna og fólk almennt. Tekur hún
sem dæmi að mörg aðildarfélög
BHM eru nú kölluð hvert á fætur
öðru á fund vegna fyrirhugaðra hóp-
uppsagna á Landspítalanum – há-
skólasjúkrahúsi. Einnig eigi að af-
nema sjómannaafslátt og heimila að
víkja opinberum starfsmanni úr
starfi án viðvörunar, svo ekki sé tal-
að um vanefndir við öryrkja. „Það er
allt svo taktlaust sem þeir gera,“
segir Halldóra um þingmenn.
Hún segir ef til vill hægt að færa
góð rök fyrir því að þingmenn eigi að
geta hætt fyrr og haldið ágætum eft-
irlaunum eins og frumvarpið geri
ráð fyrir. Þá þurfi ekki að raða þeim
í stöður hjá hinu opinbera „Í staðinn
verða mögulega valdir hæfir menn
til að gegna t.d. embættum forstöðu-
manna ýmissa stofnana, sem því
miður hefur viljað brenna við, að
þingmenn hafi verið settir í til þess
að þeir nái almennilegum lífeyris-
réttindum,“ segir Halldóra.
gðast algjörlega
næstu
pp í loft“
Ari Edwald Grétar Þorsteinsson Halldóra Friðjónsdóttir Ögmundur Jónasson
FORMENN stjórnmálaflokka sem
hafa fengið a.m.k. þrjá þingmenn
kosna á Alþingi fá 50% álag á þing-
fararkaup sitt ef frumvarp sem
þingmenn allra flokka standa að
um eftirlaun forseta Íslands, ráð-
herra, þingmanna og hæstarétt-
ardómara verður að lögum. Þetta
þýðir að þingfararkaup flokks-
formannanna hækkar um tæp 220
þúsund kr. á mánuði eða úr
437.777 í um 656 þúsund kr.
Í greinargerð segir að með þess-
ari breytingu sé verið að jafna að-
stöðu forystumanna í stjórn-
málum. „Breytingin mun í raun
þýða að formenn stjórnarand-
stöðuflokka á Alþingi fá verulega
hærri greiðslur en alþingismenn
almennt. Ráðherrar hafa nú um
80% álag á þingfararkaup og for-
sætisráðherra nær tvöfalt þingfar-
arkaup, og því þykir þessi breyt-
ing hófleg,“ segir í frumvarpinu.
Álag formanna þingflokka og
nefnda hækkar í 525 þús.
Einnig er lagt til að álag sem
formenn þingflokka, formenn
nefnda og varaformenn tveggja
nefnda, fjárlaganefndar og utan-
ríkismálanefndar, hafa verði
hækkað úr 15% eins og það var
ákveðið árið 1995 í 20%. Við þessa
breytingu hækka laun þessara
þingmanna úr rúmum 500.000 kr.
á mánuði í um 525 þús. kr.
Einnig eru í frumvarpinu lagðar
til breytingar á rétti ráðherra til
biðlauna. Gert er ráð fyrir að bið-
laun jafnhá ráðherralaunum verði
greidd í þrjá mánuði er ráðherra
lætur af störfum en hafi hann
gegnt ráðherrastörfum í samfellt
eitt ár eða lengur verða greidd
biðlaun í sex mánuði, skv. ákvæð-
um frumvarpsins.
Bent er á að biðlaunaréttur ráð-
herra sé miklu þrengri en bið-
launaréttur alþingismanna. Er
hvort tveggja að hann fylgir ekki
föstum ráðherralaunum og að
samkvæmt núgildnandi reglum
stofnast ekki biðlaunaréttur ráð-
herra fyrr en eftir tvö ár. Þykir
því eðlilegt að jafnframt sé gerð
leiðrétting á þessu atriði, eins og
segir í frumvarpinu.
Þingfararkaup
formanna flokkanna
hækki um 220 þúsund
LAUN alþingismanna og ráðherra
hækkuðu síðast með úrskurði
Kjaradóms í maí síðast liðnum en
þá hækkuðu launin um 18,4-19,3%.
Laun dómara hækkuðu einnig um
11,1-13,3%. Var þetta í þriðja sinn
á einu ári sem laun embættis-
manna sem heyra undir Kjaradóm
voru hækkuð. Þar áður hafði
Kjaradómur úrskurðað hækkun
launa þessa hóps um 7% frá síð-
ustu áramótum.
Með síðustu hækkuninni í maí
höfðu mánaðarlaun alþingismanna
hækkað alls um 93 þúsund krónur
á einu ári og eru í dag eftir sein-
asta úrskurð dómsins 437.777
krónur. Heildarlaun forsætisráð-
herra eru rúm 871 þús. kr. og laun
annarra ráðherra 785.669 kr.
Eftir úrskurð Kjaradóms í maí
hafði dómurinn hækkað laun al-
þingismanna, ráðherra og emb-
ættismanna, sem heyra undir dóm-
inn, um liðlega 40% frá ársbyrjun
2000. Á sama tímabili hækkaði
launavísitala um 25,9%.
Í rökstuðningi Kjaradóms fyrir
seinustu ákvörðun sinni um að
hækka laun alþingismanna sagði:
,,Kjaradómur tók ítarlega rök-
studda ákvörðun um laun þeirra á
kjördag 1999 og frá þeim tíma
hafa laun þeirra tekið sömu breyt-
ingum og laun flestra annarra
þeirra sem Kjaradómur ákvarðar
laun. Með hliðsjón af þeirri breyt-
ingu sem nú verður á launaákvörð-
unum embættismanna telur Kjara-
dómur eðlilegt, til samræmis, að
taka nýja grundvallarákvörðun
um launakjör þingmanna og ráð-
herra. Við þá ákvörðun hefur
Kjaradómur litið til þess að fella
þingfararkaup að þeirri samræm-
ingu sem stefnt er að með úrskurði
þessum og ábyrgð og eðli starf-
ans.“
Úrskurðir Kjaradóms
40% hækkun frá 2000