Vísir - 03.01.1981, Síða 2

2
Laugardagur 3. janúar 1981
'VrsiR
mmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmmjmmmmmmmmr^mmmmmmmmmammmmmrmmmmmmmmimmmmmmmmmmmjmmmmmmmwmmmmm-mmmmmmmmmmmmmmmz^mmmmmmmmm^^-rn
Sovéska skákvélin
ad verða bensínlaus?
ólympiuskákmótinu á Möltu
er nú nýlokið og uröu úrslit þau,
svo sem flestir höföu spáö, aö
Sovétmenn endurheimtu
ólympiumeistaratitilinn sem
þeir misstu fyrir tveimur árum i
hendur Ungverja. Sovéska
skákvélin haföi fram aö þvi
unniö öll þau ólympiuskákmót
sem hún tók yfirleitt þátt i og
þvi var ósigurinn i Buenos Aires
1978 gifurlegt áfall. Heima i
Sovétrikjunum lék allt á reiöi-
skálfi, ástæöur ósigursins voru
skilgreindar ofan i kjölinn og
reynt aö finna leiöir til úrbóta.
Annaö eins haföi ekki gengiö á
siöan Bóris Spasskij tapaöi
heimsmeistaratitlinum til jórtr-
'andi Kana áriö 1972 og þvi var
þaö kaldhæöni örlaganna aö
Spasskij skyldi vera á efsta
boröi þeirrar sovésku sveitar
sem fyrst tapaöi titlinum dýr-
mæta. Fyrir ólympiumótiö. á
Möltu var gripiö til mikilla
„hreinsana” i sóvésku skák-
sveitinni og aðeins einn stór-
meistaranna frá Buenois Aires
hélt sæti sinu:
Lev Pólúgaévskij. Margir
höföu einmitt reynt aö afsaka
útreiöina 1978 meö þvi aö Sovét-
mönnum heföi ekki veriö unnt
aö tefla fram sinni sterkustu
sveit þar eö á sama eöa svipuö-
um tima stóö heimsmeistara
einvigiö á Filipseyjum yfir og
þar voru bundnir nokkrir sterk-
ustu skákmennirnir, heims-
meistarinn Karpov, Mikhæl Tal,
Júrij Balasjov... Aörir bentu á
aö þessi skýring væri léttvæg:
sveit heföi innan sinnan vé-
banda Sapsskij, Petrósjan,
Pólúgaévskij, Gúljkó,
Rómanisjin og Vaganjan hefði
átt aö geta unnið og þaö létti-
lega. Hvaö um þaö, nú skyldi
harma hefnt og einskis látiö
ófreistað til aö ná þvi markmiöi.
Meöal þess sem taliö var nauö-
synlegt aö fórna voru Spasskij
og Petrósjan, máttarstólpar
sovésku ólympiusveitarinnar
siöan sautjánhundruö og súrkál
en þeir voru ekki valdir i liðiö.
Mikhæl Tal hélt gamla sætinu
sinu meö naumindum en annars
var sveitin þannig skipuö:
Karpov, Pólúgaévskij, Tal,
Géller, Balasjóv og Kasparov.
Ungverjar skyldu beygöir i
duftiö.
Og satt var þaö, sigur vannst.
Þaö var hins vegar aumur sigur
og jafnvel verri en enginn. Þeg-
ar upp var staðiö voru erki-
fjendurnir Sovétmenn og Ung-
verjar jafnir aö vinningum en
meö stigaútreikningi, sem vel
má telja vafasaman, voru
Sovétar úrskurðaöir sigurveg-
arar. Nú er sýnt að afsakanirn-
ar frá ’78 gilda ekki: teflt var
fram þvi liöi sem talið var
öflugast og i meira lagi óliklegt
aö nærvera Spasskijs og
Petrósjans heföi breytt nokkru.
A hinn bóginn mætti ætla að
menn eins og Romanisjin eöa
Beljavskij (fyrir utan náttúr-
lega Guljkó sem þvi miöur er
undir járnhæl stjórnvalda
vegna beiöni sinnar um brott-
fararleyfi frá Sovétrlkjum
heföu komiö aö skárra gagni en
til dæmis margútnefndur jafn-
tefliskóngurinn Júrij Balasjov.
En sem áöur segir slikar hug-
leiðingar eru litils viröi og engar
afsakanir gildar sveitin stóö sig
barasta ekki betur en svo að
meö naumindum og miklum
naumindum, tókst aö merja sig-
ur. Hvað veldur?
Fyrst og fremst (aö þvi er séö
veröur) unglingavandamálið.
Siöustu tiuár, já lengur: siöustu
tuttugu ár hafa sovésk skákyfir-
völd átt við að striöa mikiö og
erfitt unglingavandamál, fáir
einir ungir skákmeistarar sem
fram hafa komiö standast
gömlu kempunum Bótvinnik,
Bronstein, Smyrslov, Tal,
Petrosjan, Spasskij, Korschnoi
og þeim öllum snúning, aö und-
anskildum Karpov raunar eng-
inn af viölika kaliber.
1 tiu löng ár, 1960-70, gerðist
akkúrat ekki neitt, ekki nokkur
einasti ungur og efnilegur kappi
birtist á sjónvarsviöinu og þaö
var fariö aö fara um skákyfir-
völd. Skömmu fyrir 1970 fór aö
birta til, þá streymdu til taflsins
heilir herskarar ungra metn-
aöargjarnra unglinga og stór-
meistaratitilum fjölgaði og
fjölgaði og fjölgaöi. En þaö var
lika næstum þvi þaö eina sem
geröist.
Ungu mennirnir ekki
vandanum vaxnir.
Þaö er einkenni þeirra ungu
manna sem talist hafa til tið-
inda undangengin tiu ár, og um
leið drjúgur höfuöverkur yfir-
valda, aö þeir hafa skotist upp á
stjörnuhimininn á leifturhraða
en fá siöan ekki fótað sig á
festingunni og hrapa aftur niður
i meöalmennskuna meö jafn-
skjótum hætti og þeir komu það-
an. Nefna má Rafael Vaganjan
og Vladimir Túkmakov um 1970,
Boris Savon um svipað leyti,
Gennadi Kúsjmin nokkru siöar,
þá Alexander Beljavskij, Óleg
Romanisjin og Alexander
Kotsjev, siðan til aö mynda
Valerij Tékhov og Jósif Dorf-
man. Sumum þessara skák-
meistara hefur að visu tekist aö
vinna sig upp á nýjan leik,
Romanisjin, Vaganjan Belja-
vskij, en stöðugleikinn er viös-
fjarri og auk Karpovs er það að-
eins Júrij Balsjov sem reynst
hefur sæmilega traustur, en
hann er orðinn 36 ára gamall og
aukin heldur með allra liflaus-
asta móti
Milli „gamla lifvarðarins” og
ungu mannanna hefur myndast
bil og nú, er þeir gömlu fara að
láta örlitið undan siga (furðulit-
iö þó) en þeir ungu hrjáöir af ó-
er rauninni aðeins Karpov sem
yfirvöld hafa getaö treyst á
hverju sem gekk. Og hjálpi
þeim nú ýmsir heilagir. — A siö-
asta ári, 1980, sýndi Karpov
nokkúr merki þess, að hann
væri hreint ekki óbrigöull, held-
ur mannlegur og gerði stundum
mistök.
Þegar neyðin er stærst er
hjálpin næst. Austur i Bakú við
Kaspihaf var að uppalast strák-
ur sem skírður hafði veriö Garri
Waeinstein. Þegar sýnt aö
strákur var liklegur til mikilla
afreka viö skákborðið þótti ekki
annaö sæma en að skipta um
nafn á honum, ekki gátu anti-
semltiskir Sovétmennirnir
hugsaö sér aö sitja ef til vill uppi
með heimsmeistara sem héti
þessi gyöinglega nafni. Hann
hefur siöan heitið Kasparov, er
17 ára gamall stórmeistari
(Fischervar 15 ára, Spasskij 18
og Karpov 19) og bjargaði þvi
sem bjargaö varö á ólympiu-
skákmótinu á Möltu.
Auk Kasparovs, sem hlýtur aö
teljast sér á parti: drengurinn
er fenómen, eiga Sovétmenn
sosum marga unga og upprenn-
andi skákmeistara og ýmsir
þeirra fyrrnefndu þar ofan á
ekki búnir að taka út allan sinn
þroska. Hæst þeirra yngstu ber i
svipinn Artúr Júsúpov, rúmlega
tvitugur stórmeistari, sem varð
heimsmeistari unglinga árið
1978, i ööru sæti á skákþingi
Sovétrikjanna 1979 og hefur
staöiö sig ágætlega siöan. Nú er
að vita hvort hann fer sömu leið
og til dæmis Kúsjmin og
Túkmakov sem eitt sinn voru
taldir hugsanlegir heimsmeist-
arar en ekki lengur, og þá lika
félagar Júsupovs á svipuðum
aldri, kannski fyrst og fremst
Sergej Dolmatov, heimsmeist-
ari unglinga 1977. Annars hefur
reynslan sýnt aö engin leiö er aö
átta sig á þvi hverjir sovésku
skákmannanna ná lengst, ein-
mitt vegna óstöðugleikans, og
eins gætu það oröiö einhverjir i
hópi hinna litt þekktu sem smátt
og smátt ynnu sig á toppinn. Af
þeim er nóg framboö:
Makaritév, Panténkó,
Kúpreitsjik, Mikhælisjin,
Palatnik, Rsúvév, Georgadse,
allir stórmeistarar eöa þá hinir
almennu Timosénkó, Mark og
Mikhæl Tseitlin, Alexander
Térnin etc. etc., etc., Viö fjöl-
marga stráklinga, um eöa innan
viö tvitugt eru og bundnar mikl-
ar vonir: Asmajparasvili,
Kúnetov, Salov, Andrianov og
Pigusov og aftur etc. Og
kannski verða þaö einhverjir
ókunnir Vesturlandabúum enná
sem um siðir skara fram úr.
Spurningin er bara: verða þeir
skilyröislaust fremri taflsjúkl-
ingum annarra þjóöa? Til dæm-
is Ungverja. —IJtóksaman.

Lennon er látinn — Hfi Lcnnon
„John Lennon. — Ég þakka þér fyrir allt sem þú
hefur gert fyrir mig". Þessi orð sá ég skrifuð á litla
mynd af hinum nýlátna hljómlistarmanni. Myndin
var í eigu fertugs kaupmanns og hann hafði komið
henni fyrir ásamt áletruninni í búðarglugga sínum.
— Þannig fór þessi breski kaupmaður að þvi að
votta hinum látna virðingu sína.
Þessi litla mynd festist mér í minni. Hún vakti at-
hygli minaá þvísem ég raunarvissi ofboð vel fyrir,
að Lennon og Bítlarnir voru goðumlíkar þjóðhetjur í
heimalandi sínu. Kaupmaðurinn var að sjálfsögðu
ekkert einsdæmi. Hann var bara einn af milljónum
Breta sem sáu í Bítlunum fyrirmynd og stolt.
Fyrir löngu eru menn hættir að óskapast yfir
Bitlunum. Sítt hár og óvenjuleg uppátæki nægðu
auðvitað til að hneyksla marga.Menn töluðu um þá
af lítilli virðingu. Eldri kynslóðin sá í þeim tákn og
imynd hnignandi vestrænnar menningar. En allt er
þetta fyrir bí.
Morð 24. hverja mínútu
Einhver sagöi aö Lennon heföi
dáiö sérstaklega ameriskum
dauödaga. Hann var skotinn til
bana i landi, þar sem menn eru
myrtir 24. hverja minútu sam-
kvæmt einhverjum tölum sem
ég sá um daginn. Lennon haföi
búiö i New York siöustu árin og
undi hag sinum þar hið besta, að
sögn kunnugra. 1 New York
fann hann Liverpool æsku sinn-
ar, fulla af ævintýrum, nýjung-
um og margbreytilegu mannlifi.
Eitthvert blaðiö, haföi þaö eftir
gömlum skólastjóra Lennons,
sem þekkti hann vel, að svona
dauödagi hefði sennilega ekki
veriö honum á móti skapi. „Ég
get ekki imyndaö mér Lennon
visna og fölna og hverfa loks á
braut, aldurhniginn og saddan
lifdaga”, sagöi hann.
Ullin í geitarhúsinu
Þaö væri likt og aö fara i
geitarhús aö leita ullar, aö fletta
upp i breska blaöinu The Econo-
mist, til aö finna poppfréttir.
Economist fjallar um pólitík og
efnahagsmál af miklu viti. En
popp. Hreint alls ekki! Aldrei
hef ég heldur vitaö til aö stór-
blaöiö The Times legöi sig niö-
ur viö aö skrifa um popp. Þetta
viröulega blaö, sem sagt er aö
geti ráöiö veraldargengi heilu
rikisstjórnanna, hefur um ann-
aö aö skrifa.
Viö andlát John Lennons
töldu þó þessi blöö bæöi ástæöu
til aö f jalla um málin i leiöurum
sinum, jafnt og i almennum frá-
sögnum. John Lennon var nefni-
lega ekki bara neitt popp. Hann
var dýrkaöur. Hann og félagar
hans hófu nýtt timabil. Meö láti
hans hlýtur þvi menn aö setja
hljóöa.
Aðdáun
Stjórnmálafræöilektor frá
Oxford, fyrrverandi sendiherra
Breta i Washington, orkumála-
ráöherra og skugga-mennta-
málaráöherra. Hvaö eiga þessir
einstaklingar sameiginlegt?
Fátt viröist mér nema aö þau
eru öll á aldrinum 35-45 ára. Og
þau komu öll fram i sjónvarps-
þætti fyrir skömmu til aö svara
spurningum sjónvarpsáhorf-
enda. Fyrsta spurningin sem
sett var fram var þessi: Hvaö
segiö þiö um dauöa Johns Lenn-
ons? Og svar allra var hiö
sama: Viö söknum hans, viö
teljum aö hann hafi veriö mikil-
menni. Meö öörum oröum.
Þennan mislita hóp sameinaði
eitt. Aödáunin á John Lennon.
Svörin heföu sennilega ekki
Einar K. Guö-
finnsson skrif
ar frá Bret-
landi.
vakiö hjá mér neina athygli ef
þátt heföu tekiö plötusnúöar eöa
einhverjir valinkunnir popp-
áhugamenn. En þetta fólk sem
fyrr er nefnt, hefur veriö þekkt
aö ööru en poppáhuga. Þessi
sjónvarpsþáttur sýndi mér meö
öðru hvilikrar aödáunar Lennon
naut.
Líktog morðið á Kennedy
Þaö má kannski merkilegt
heita hve dauöi Johns Lennon
hefur vakiö mikla athygli. Peter
Jay, fyrrum sendiherra Breta I
Bandarikjunum, sagöi i sjón-
varpsþættinum sem ég vék fyrr
aðy aö dauöi Johns Lennons
markaöi álika timamót og
morðiö á Kennedy. — Flestir
muna hvar þeir voru staddir,
jafnvel enn þann dag i dag, þeg-
ar þeir spuröu lát Kennedys.
Svipaö trúi ég, aö verði meö lát
Lennons. Menn munu minnast
þess jafnvel aö mörgum árum
liðnum hvar þeir voru, er þeim
voru sögö tlöindin, sagöi Jay.
Þaö er kannski undarlegt,
vegna þess aö Lennon hefur haft
hljótt um sig undanfarin ár.
Bitlarnir voru löngu hættir.
Hljómsveitin var leyst upp áriö
1971, endanlega og 1966 spiluöu
þeir siöast saman á hljómleik-
um. Heil kynslóö popp-unglinga
hefur vaxiö úr grasi siöan.
Krakkarnir sem nú eru aö byrja
aö þyrpast á skemmtistaði voru
vart talandi þegar bltlaæðið reiö
yfir. En samt syrgja menn
Lennon.
Auövitaö má segja sem svo aö
þó Lennon deyi, þá lifi lögin
hans og textarnir. En fleira
kemur til, sem veldur þvi aö
hans er nú minnst um gjörvalla
heimsbyggöina, og ekki sist i
heimabyggöinni Bretlandi.
Tilkoma Bitlanna markaöi
timamót. Rokk'timabilið þegar
hinn ókrýndi konungur nefndist
Elvis Presley, var ameriskt
timabil. Þessu breyttu Bitlarn-
ir.
Helgimyndabrjótar
Bretland varö miðstöö popps-
ins. Liverpool, iönaðarborg og
kunn af engu ööru, varð skyndi-
lega miödepill alheimsins. Fjór-
ir ungir menn, sem klæddust
ööruvisi en allir aðrir, hegðuðu
sér ööruvisi og frömdu annars
konar músik, breyttu popp-
heimsmyndinni.
Bretland er land margra mál-
lýska. Fólk frá Liverpool talar
meö öörum hreim en fólk frá
Suöur Englandi o.s.frv..
Hreimurinn þeirra i Liverpool
hefur aldrei þótt sérlega fagur,
en Bitlunum fjórum var sama.
Þeir geröu ekkert til aö breyta
honum og sögöu þvi öllu mál-
lýskusnobbi strið á hendur.
Auðvitaö voru þeir ekki fyrstu
ungu mennirnir af óbreyttu
bergi brotnir sem geröu garöinn
frægan . En fordæmi þeirra
auðveldaði mörgum góöum
drengnum leiöina. Þaö braut
niöur múra á milli stööuhópa og
fólks frá ólikum landssvæðum.
Og framkoma þeirra átti sinn
þátt i aö gera unglinga aö sér-
stökum hópi, meö unglinga-
vandamál, unglingaþarfir og
allt þaö sem allir hamast viö aö
tala um nú um stundir.
Bitlabyltingin, sem hófst upp
úr 1960, er auðvitað afstaðin.
Mússikin er oröin hluti af menn-
ingunni og viðtekinn er sá sann-
leikur, aö kalla, aö Bitlarnir séu
snar þáttur samtimasögu okk-
ar. John Lennon lék aöalhlut-
verk i þessari velheppnuöu bylt-
ingu, sagöi The Times i grein
um hann látinn. Þess vegna
syrgja menn fráfall hans.
EKG
Skömmu fyrir moröiö gaf Lennon væntanlegum moröingja sinum,
Mark David Chapman, eiginhandaráritun. Þá var þessi mynd tekin.