Vísir - 03.01.1981, Blaðsíða 9

I
f £;> - *' "s‘ r> ií h 1 .•’ JJ • 1
Laugardagur 3. janúar 1981
VlSIR
9
1
Tjaldad til
einnar nætur
Enginn vafi er á þvi', að mark-
verðasti atburður síöasta árs á
sviði þjóðmálanna var myndun
núverandi rikisstjórnar. Hún
var mynduð eftir langvarandi
stjórnarkreppu. Vert er að rifja
það upp, að sú stjórnarkreppa
átti sér nokkurn aðdraganda.
Um langt skeið hafði sigiö stöð-
ugt á ógæfuhliðina i efnahags-
málum, raunar allan siðasta
áratug, og eftir þvi sem verð-
bólgan jókst, breikkaði bilið
milli stjórnmálaflokkanna um
leiðir til lausnar.
Stjórn Geirs Hallgrimssonar
1974-1978 féll vegna óánægju
ijósenda með efnahsgsstefnu
þeirrar stjórnar. Stjórn ólafs
Jóhannessonar sprakk af sömu
ástæðum. 1 vetrarkosningunum
1979 var það samdóma álit bæði
frambjóðenda og kjósenda, að
tekist væri um afstöðu flokk-
anna til efnahagsmála. Og
stjórnarkreppan siðastliðinn
vetur stafaði eingöngu af ósætti
flokkanna og ágreiningi um að-
gerðir i efnahagsmálum.
Sniðug aðferð
Sú stjórn sem Gunnar Thor-
oddsen myndaði, varö að veru-
leika vegna þess að þeim mönn-
um og flokkum sem að henni
stóðu, tókst að koma sér saman
um stjórnarsáttmála, sem kvaö
á um, hvað gera skyldi til hjöðn-
unar á verðbólgu. Niðurtalning-
in varð ofan á, og i stað þess að
einblina á skerðingu launa sem
lið i efnahagsaðgerðum, var
valin sú leið að miöa viö niður-
talningu verðlags. Þetta var
sniðug aðferð, en ekki að sama
skapi raunhæf.
1 upphafi var gerð tilraun til
slikrar niðurtalningar. Við-
skiptaráðherra lagði fram
reglugerð um framkvæmd
hennar og hélt i fyrstu fram, að
niðurtalningin væri hafin. For-
sætisráðherra talaði sannfær-
andi um að verðbólgan færi
lækkandi og virtist trúa sjálfun
sér i þeim efnum.
Gagnger endurskoðun
Þegar leið á árið, viðurkenndi
Tómas Arnason „að niðurtaln-
ingin væri i rauninni ekki haf-
in”, enda fór það svo, að allar
spár kváðu upp úr meö það, að
verðbólgan stefndi i 70-80%
verðbólgu á næsta ári.
Það þarf hvorki stjórnarand-
stæðing eða illkvittni i garð
rflússtjórnarinnar, til að kom-
ast að þeirri niðurstöðum.aö
rikisstjórninlét i rauninni aldrei
sverfa til stáls gegn veröbólg-
unni á siðasta ári. Þetta er stað-
reynd, sem allir geta játað.
Það var þvi ekki vonum
seinna, þegar forsætisráðherra
hélt stefnuræðu sina i' október-
mánuði, að hann léti sér eftir-
farandi orð um munn fara:
„Samfara gjaldmiðilsbreyt-
ingunni hefur rikisstjórnin i
huga margháttaðar efnahags-
aðgerðir.
Gagnger athugun og endur-
skoðun er nú hafin á þeirri við-
tæku sjálfvirkni, sem nii á sér
stað, ymist samkvæmt lögum,
samningum, eða venjum, um
verðlag, vexti, kaupgjald, lán
og önnur atriði, er verulegu
skipta um þróun efnahagsmála.
Þessi sjálfvirkni og vixlhækk-
anir eiga sinn mikla þátt i verð-
þenslunni. Um þessi mál verður
haft samráð við J>au samtök,
sem hlut eiga að máli”.
Unnið er að nyjum visitölu-
grundvelli, sem ætti að geta
gengið i gildi um áramótin”.
gagngera endurskoöun, sem
ráðherrann gat um, hafi farið
fram og staðið yfir. Hinu var þó
ekki leynt, að litið samkomulag
virtist vera fyrir hendi til hvaða
niðurstöðu endurskoðunin
leiddi. Siöustu vikurnar fyrir
áramót, var skipuð ráðherra-
nefnd, ásamt með fulltrúum
svokallaðrar efnahagsmála-
nefndar og verulegur meininga-
munur var greinilega uppi hjá
Framsóknarflokki annars veg-
ar og Alþýðubandalagi hins
vegar.
Sá ágreiningur var einkum
fólginn i þvi, að framsóknar-
menn lögðu áherslu á allsherj-
arniðurtalningu verðlags,
vaxta, lána og kaupgjalds, en
alþýðubandalagsmenn voru
tregir til skerðingar á launa-
verðbótum. Forystumenn
þeirra siðarnefndu úr verka-
lýðsstétt voru skiljanlega li'tið
hrifnir af þvi, að virða að vett-
ugi þá kjarasamninga, sem
undirritaðir voru i nóvember.
Menn minnast i þvi sambandi
yfirlýsinga Tómasar Arnasonar
þess efnis, að afnema ætti allar
verðbætur fyrsta desember, og
viðbragða verkalýðsforystunn-
ar við þeim.
Málamiðlun
Aður en yfir lauk, var þó sú
staða komin upp, að fyrir lá til-
laga i ráöherranefndinni um
10% skerðingu á launaverðbót-
um sem liður i efnahagstillög-
um. Um þessa hugmynd áttu
sér stað harðvitug átök i Al-
þýðubandalaginu. Sú krafa var
að lokum sett fram af hálfu Al-
þýðubandalagsins, að rikis-
stjórnin felldi út frá og með 1.
mars öll skerðingarákvæði
Ólafslaga á útreikningi visitöl-
unnar, m.a. skerðingu vegna
rýrnandi viðskiptakjara, áfeng-
is- og tóbakshækkana og laun-
um bóndans. Þessu mótmæltu
framsóknarmenn mjög ákveðið,
enda væru þá Ólafslög að engu
orðin.
Gunnar Thoroddsen og félag-
ar hans höfðu ekki öðru hlut-
verki að gegna en ganga á milíi
ogleggja íran: sáttatíflögur. Að
lokum varð sú tillaga forsætis-
ráðherra samþykkt til mála-
miðlunar, aö fallast á kröfur Al-
þýðubandalagsins, að undan-
skildum hækkunum á áfengi og
tóbaki. Það gerðist á siðustu
stundu og með hangandi hendi.
ritstjórnar
pistill
Ellert B. Schram
ritstjóri skrifar
Engin samráð
Annar þáttur þessa máls er
einnig athyglisverður. Samráð-
in við samtök launafólks
gleymdust. Nokkrir áhrifamenn
i verkalýðshreyfingunni, s.s.
Asmundur Stefánsson og Guð-
mundur J. Guðmundsson eru i
innsta hring Alþýðubandalags-
ins, Ásmundur i miðstjórn og
Guðmundur iþingflokki. Þannig
gátu þeir að einhverju leyti
fylgst með þróun mála. En
formleg samráð, eins og lög
segja fyrir um, og forsætisráð-
herra hafði lofað i stefnuræðu
sinni, voru engin. Alþýðuflokks-
menn i verkalýðshreyfingunni
og Björn Þórhallsson varafor-
seti ASl. hafa tekið fram, að
þeir hafi þá fyrst séð efnahags-
tillögurnar, þegar þær lágu
fyrir tilbúnar og samþykktar af
rikisstjórn. Asmundur Stefáns-
on var litt haföur með i ráðum
áður en yfir lauk.
Febrúarlögin
margfrægu
Miðað við afstöðu og sam-
þykki Alþýðubandalagsins til
efnahagstillagnanna, verður að
álita, að flokkurinn telji sig hafa
tryggingu fyrir þvi, aö verka-
lýðshreyfingin muni ekki risa
upp gegn þessum ráðstöfunum.
Það yrðu mikil tiðindi.
Ekki þar fyrir, að einstakir
hagsmunaaöilar eigi aö hafa
það i hendi sinni, hvaða stefnu
rikisstjórn landsins tekur i
veigamiklum málum. En sllk
viöbrögö verða söguleg með
hliðsjón af harkalegri afstöðu
Alþýðusambandsins til sam-
bærilegra aðgerða fyrri rikis-
stjórna, þar sem Alþýðubanda-
lagið hefur verið utan dyra.
Með núverandi aðgerðum
rikisst jórnarinnar er launþega-
hreyfingin að gangast undir
verri og meiri kjaraskeröingu
en stjórn Geirs Hallgrimssonar
lagði til með febrúarlögunum
margfrægu. Það sem launþegar
fá i staðinn, með afnámi á við-
skiptak jaraskerðingunni og
öðrum breytingum á visitöl-
unni, er ekki annaö en það sem
hún hafði samkvæmt febrúar-
lögunum.
Margir fyrirvarar
Allt er þetta rakið hér til að
undirstrika á hve veikum
grunni efnahagsráðstafanir
rikisstjórnarinnar eru byggðar.
Þær eru málamiðlun á siðustu
stundu. Auðvitað kann þaö að
skipta litlu máli, ef þær bera
árangur. Það er sjálfsagt að
viðurkenna. Það er vissulega
nokkurs virði, ef rlkisstjórn fær
hagsmunaaðila I þjóðfélaginu til
að fallast á, aö verðbólga verði
ekki kveðin niður, nema allir
leggist á eitt og kosti nokkru til,
einnig launþegar. 1 þvi getur
gildi þessara ráöstafana legið.
Þær ráðstafanir sem nú hafa
verið boðaðar hafa hins vegar á
sér fleiri hliðar. Þær eru háðar
mörgum fyrirvörum og eru
veikburða tilraun, þar sem
tjaldað er til einnar nætur. Þær
eru keyptardýru verði: uppbót-
arkerfi, fölsku gengi, verðstöðv-
un og íullum verðbótum eftir
þrjá mánuði. Þær eru ekki var-
anlegur uppskurður, heldur
verðbólgufrestur um stundar-
sakir.
Með þessum aðgeröum hefur
rikisstjórnin viðurkennt i reynd,
að hún hefur enga mótaöa
stefnu I efnahagsmálum. Niður-
talning launa nær aöeins til
þriggja mánaða. Markmið
hennar er það eitt að halda
verðbólgunni i.horfinu, að hraö-
inn aukist ekki frá þvi sem var á
siöasta ári. Þetta er ekki háleitt
markmið.
Albert og Guðrún
Spurning dagsins er sú, hvort
rikisstjórnin hafi meirihluta á
alþingi fyrir bráðabirgðalögum
sinum. Ekki sýnist stjórnarand-
staðan vera ýkja hrifin, enda
ekki hennar hlutverk að greiða
götu slfkra mála. Guðrún
Helgadóttir segistýmislegt eiga
vantalað viö rikisstjórnina.
Hvað sem mönnum sýnist um
þrákelkni hennar varðandi
Gervasonimálið, þá er hún þó
alténd sjálfri sér samkvæm.
Það sama hlýtur að gilda um
„samningana i gildi”.
Albert Guðmundsson getur og
ráðið úrslitum. Hann hefur ó-
bundnar hendur, en varla geta
ráöstafanir rikisstjórnarinnar
verið fulltrúa atvinnureksturs-
ins að skapi. Og vist er, aö Al-
bert Guðmundsson lætur ekki
kaupa atkvæði sitt.
EliertB. Schram.
Agreiningur i
rikisstjórn
Ekki skal dregið I efa, að sú