Vísir - 03.01.1981, Blaðsíða 22

22
Laugardagur 3. janúar 1981
VÍSIR
Um mánaðamótin nóvember desember á síöasta
ári lést í París gamall maöur rúmlega áttræöur.
Hann var enskur aö uppruna og hét Sir Oswald Mos-
ley. Nú oröið þekkja þetta nafn fáir en á f jórða og
f immta áratugnum var það á hvers manns vörum í
Bretlandi og í Þýskalandi hafði Adolf Hitler auga-
stað á honunv haföi hugsað sér að gera hann ein-
ræöisherra Bretlands eftir aö Þ jóöverjar hefðu lagt
eylandið undir sig. Sir Oswald Mosley var foringi
breskra fasista, hann marséraði um í svartri skyrtu
og heimtaði styrka stjórn, lög og reglu. Hann var af
aöalsættum, gáfaöur og glæsilegur og vonir hans
áttu sér engin takmörk. Saga hans er saga hins
dyggðumprýdda manns sem hrokinn bjó fall.
Hybrys nefndu gömlu Grikirnir fyrirbærið.
Adolf Hitler hafði valið Sir Oswald Mosley til að stjórna Bretlandi
sem „Gauleiter” eftir að Þjóðverjum hefði tekist að sigra Breta.
Ilér sést Mosley flytja ræðu í svartstakkabúningi sinum.
Baráttuþjarkar
Mosley var uppalinn i
Staffordshire, fjölskylda hans var
gamalgróin aðalsætt og átti itök
viöa á Mið-Englandi. Fjölskyldan
auðgaðist mjög á ýmiss konar
kaupsýslu en tók ekki upp fágaða
siðu aðalsmannasamfélagsins
þeir voru baráttuþjarkar,
Mosleyarnir og létu sjaldan sinn
hlut.
„Faðir minn barðist við föður
sinn og lagði hann”, sagði Oswald
einhverju sinni. „Sjálfur barðist
ég við föður minn og lagði hann.
Svona var fjölskylda min”.
Oswald var sendur i yfirstéttar-
skólann i Winchester og kom
þaðan uppfullur af mennta-
hroka. t fyrri heimsstyrjöldinni
þjónaði hann i riddaraliöinu og
siðar i flughernum, hann ávann
sér orð fyrir hugrekki og jafn-
framt helti eftir flugslys. Að
striðinu loknu leitaði hann að ein-
hverju handa sér að gera. Hann
var ólgandi af starfsorku og
krafturinn var óendanlegur.
Hann ákvað að fara út i pólitik.
Í918 settiSÍ hsni? á þing i fyrsta
sinn. Flokkur hans var' íhalds-
flokkurinn en hann hafði mjög
óljósar og kannski engar hug-
sjónir til að berjast fyrir. Engu að
siður leið ekki á löngu þar til hann
var kominn i miðdepil enskra
stjórnmála og hann veigraði sér
ekki við að ráðast gegn jötnum
þess tima, sér i lagi Churchill.
Hann hlifði ekki einu sinni Cur-
zon, þáverandi utanrikisráö-
herra, þó hann gengi skömmu
siðar að eiga dóttur hans. Hann
var baráttuþjarkur eins og for-
feðurnir.
Flokkaf lakkari
Arið 1921 snerist hann gegn for-
ystu Ihaldsflokksins. Hann var
andvigur stefnu Lloyd Georges i
málefnum lrlands sem miðaði aö
þvi að kúga uppreisnargjörnu
þjóðina fyrir vestan til hlýðni.
Þegar Oswald fékk ekki sitt fram
sagði hann sig úr flokknum með
látum og áður en varði var hann
kominn til liðs við Verkamanna-
flokkinn. Það var hann fljótur á
toppinn eins og annars staðar þar
sem hann kom nærri. Oswald
varö sérlegur skjólstæðingur for-
manns Verkamannaflokksins,
Ramsey MacDonalds, og hann og
kona hans, Lafði Cynthia, fylgdu
MacDonald á utanlandsferðum
hans. Þegar Verkamanna-
flokkurinn myndaði stjórn öðru
sinni kom tækifærið sem Oswald.
hafði beðið eftir upp i hendurnar á
honum.honum var falið að starfa
með J.H.Thomas við að móta
efnahagsstefnu flokksins en at-
vinnuleysi var þá mikið og
Kreppan mikla i hámarki.
Thomas hafði engar hugmyndir
og engan vilja. Lansbury sem tók
við af honum hafði viljann en fáar
hugmyndir. Sir Oswald Mosley
hafði hvort tveggja.
I hópi þeirra stærstu
Oswald kvaddi sér til aðstoðar
hóp ungra hagfræðinga og i sam-
einingu lögðu þeir drög að stefnu
sem hefði getað umbylt Bret-
landi, stefnu sem jafnvel enn i
dag virðist furðu róttæk. Þetta
var New Deal þeirra Breta,
skipulagðar fjárfestingar, efna-
hagssamvinna milli Bretlands og
samveldislandanna og kirfileg
stjórnun vinnuafls. Oswald fór
með byltingarkenndu stefnu sina
á fund rikisstjórnar Verka-
mannaflokksins og þar var henni
hafnað með það sama. Þá fór Os-
wald á fund þingflokksins en
sama sagan, stefnunni var út-
hýst. Hann gerði þriðju tilraunina
og sneri sér til ársþings Verka-
mannaflokksins og var hafnað i
þriðja sinn.
Það var árið 1931 og útlitið
dökkt. Enginn virtist liklegur til
að ná stjórn á efnahagsástandinu
og þær hugmyndir áttu miklu
fylgi að fagna að setja bæri
saman rikisstjórn af þeim mönn-
um allra flokka sem eitthvað
sýndust hafa til málanna að
leggja. Meðal annars voru
nefndir til sögunnar Lloyd George
Churchill og Sir Oswald Mosley.
Hann var kominn i hóp þeirra
stærstu og stefndi hærra. Hann
var á leið til hæstu hæða en þá
gripu örlögin i taumana. Dauða-
synd hans var óþolinmæðin og
hann sagði sig úr Verkamanna-
flokknum.
Fyrirmyndin var Musso-
lini
Fyrst gerði hann tilraun til að
stofna nýjan þingræðislega sinn-
aðan flokk, Nýja flokkinn,en hann
varð skammlifur. Flokkurinn
baröist af kappi I aukakosningum
snemma á árinu en þegar efnt var
til kosninga kramdist hann undir
stóru flokkunum og eftir það var
hann úr sögunni. Nýi flokkurinn
hafði aðallega unnið fylgdi frá
vinstrihreyfingunni og ýmsir
kunnir forystumenn Verka-
mannaflokksins studdu Oswald
beint eða óbeint, þar á meðal var
Aneurin Bevan. Nú, þegar Os-
wald hafði verið hafnað enn einu
sinni, snerist hann gegn öllu kerf-
inu, þingræðinu og reyndar lýð-
ræðinu sjálfu. A þessum óvissu-
timum leituðu margir sér fyrir-
mynda i austri, Sovét-Rússlandi
og Jósef Stalin. Oswald fann sitt
átrúnaðargoð á Italiu: Benito
Mussolini.
Það sem heillaði hann mest var
hinn sýnilegi áhrifamáttur fasist-
anna, svartstakkarnir, fjölda-
göngurnar, slagorðin sem komu i
stað hugsjóna og harkaleg með-
ferðin á andstæðingum. Oswald
var alla tið rómantiskur og hann
dreymdi um eigin sigurgöngu,
um sjálfan sig sem Napóleon.
Einræðishyggjan var honum i
blóð borin. Og fyrst lýðræðið hafði
kastað honum á glæ hóf hann að
leika hlutverk fasisks einræðis-
herra á Bretlandi.
„Aögeröir!!"
Hann byrjaði á þvi að klæða
sjálfán sig og fylgismenn sina i
svartar skyrtur og svo þrömmuðu
þeir fram og til baka á stræt-
unum. Settar voru upp svart-
stakkabúðir i London og ýmsum
öðrum borgum og þar fengu hinir
atvinnulausu stormsveitar-
þjálfun eða það imyndaði Oswald
sér að minnsta kosti. Flokkur
hans hét Breska fasistasam-
bandið „British Union of Fas-
cists”, og þó hann væri ótviræður
leiðtogi fékk flokkurinn og stuðn-
ing ýmissa mikilsháttar manna i
ensku þjóðlifi þar á meðal bæði
aðalsmanna og auðkýfinga.
Ræður Oswalds tóku stakkaskipt-
um ekki siður en klæðnaður hans
og framganga öll. Aður hafði
hann heimtað efnahagslegar um-
bætur, á róttækan hátt að visu, en
nú heimtaði hann aðeins eitt:
AÐGERÐIR! „Action” var slag-
orð B.U.F., aðgerðir aðgerðanna
vegna, ofbeldi var skammt
'undan. Eins og annars staðar töl-
uðu fasistarnir um að rifa „gamla
pakkið” upp með rótum, þurrka
út fortiðina og reisa „nýtt” þjóð-
félag á rústunum.
Ofbeldið færðist stöðugt i auk-
ana: nakið og grimmilegt ofbeldi
gegn öllum sem dirfðust að setja
sig upp á móti fasistunum og
Leiðtoga þeirra. Ofbeldið var
ekki einhliða, kommúnistar og
bandamenn þeirra skipulögðu
harða andstöðu gegn Oswalds og
mönnum hans en það voru fasist-
arnir sem áttu upptökin. Og það
var ofbeldið sem eyðilagði vin-
sældir fasismans og Oswalds
sjálfs.
Stofufangelsi í striðinu
Oswald reyndi eftir mætti að
halda i áhrif sin og vinsældir. Þótt
einangrun hans hefði verið
varúðarráðstöfun en ekki refsing.
Yfirvöldin bifuðust ekki.
Hrokinn varð honum að
falli
Svo var striðinu lokið. í fyrstu
bjó Oswald á Irlandi en settist
skömmu siðar að nálægt Paris.
Hann gerði öðru hvoru tilraunir
til að brjótast á nýjan leik til
áhrifa i breskum stjórnmálum,
hélt fram kynþáttastefnu i beinu
framhaldi af antisemitismanum
áður en ekkert gekk. Ollum var i
fersku minni svarta skyrtan og
krafan um tilyrðislausar Að-
gerðir. Hann reyndi aö klóra i
bakkann, barðist fyrir samstarfi
og samvinnu Evrópulrikja og tal-
aði stundum eins og hann hefði
skapaö Efnahagsbandalagið einn
og sjálfur. Rétt eins og John
Gabriel Borkman beið hann alla
ævi eftir kallinu sem aldrei kom.
Hvað var það sem varð Sir Os-
wald Mosley að falli? — þessum
manni sem virtist hafa svo margt
Kallió sem aldrei kom
— Foringi breskra nasista, Oswald Mosley, er látinn
Nasisminn lifir enn i Bretlandi. A þessari mynd sjást meölimir nasistasamtakanna National Front
reyna aö ögra fjöldagöngu sem stcfnt vartil höfuös þeim.
hann héldi þvi siðar fram að hann
hefði ekkert á móti gyðingum
reyndi hann fyrir strið að nota sér
andúðina á þeim, réðist á þá af
fullri hörku og sakaði þá um að
hvetja til striðs gegn Adolf Hitler,
sem smám saman varð fyrir-
mynd hans i stað Mussolinis.
Þegar striðið skall á rann upp
erfiðleikatimi fyrir Oswald en
hann geröi sitt ýtrasta til að
standa upp úr en eftir þvi sem á
leið varð það illmögulegra. Er
orrustan um Bretland stóö sem
hæst og innrás Þjóðverja sýndist
yfirvofandi voru Oswald og kona
hans sett i einangrun og stofu-
fangelsi þar sem þau voru álitin
hugsanlegir samstarfsmenn
Hitlers ef illa færi. Oswald stóð
ætið á þvi fastar en fótunum að
hann væri þrunginn föðurlandsást
en hitt er vitaö að Hitler hafði i
huga að skipa hann stjórnanda
Bretlands, Gauleiter, ef honum
tækist aö sigra eyþjóðina.
Striöiö hélt áfram og fljótlega
varö ljóst að Bretar yrðu ekki
sigraöir. Engu að siður var Os-
wald og konu hans haldið i stofu-
fangelsi öll striösárin en það
gagnrýndu margir, bentu á að
til brunns að bera og geta komist
svo langt. Hinn frægi enski sagn-
fræðingur A.J.P.Taylor er ekki i
neinum vafa. I nýlegri blaðagrein
segir hann:
„Það var hrokinn sem eyðilagði
Mosley. Hann ofmat sinar eigin
gáfur og fyrirleit heimsku ann-
arra. Ofbeldið bjó innra með
honum, fyrst i hugsun siðan i að-
gerðum. Hann hafði tröllatrú á
skyndiáhlaupum en leiddist lang-
varandi barátta, sin eigin barátta
ekki sist. A örlagastundum
breskra fasista var hann oftar en
ekki fjarverandi: stóð þá i veislu-
glaumi finu vina sinna i Fen-
eyjum.
Mosley var reyndar mjög hæfur
leikari. Frá þeirri stundu að hann
byrjaði aö likja eftir Mussolini
liktist hann mest leikara sem fer
um sveitirnar meö stykki sem
aðrir hafa gert vinsælt i höfuð-
borginni. Þegar horft er á frétta-
myndiraf Mosley marsérandi um
East End minnir það allramest á
annan Lundúnabúa. Sir Oswald
Mosley bauð sig fram til Ein-
ræðisherrans. Sir Charles
Chaplin lék það hlutverk miklu
betur”.