Morgunblaðið - 07.03.2004, Page 36

36 SUNNUDAGUR 7. MARS 2004 MORGUNBLAÐIÐ
6. mars 1994: „Sighvatur
Björgvinsson, viðskiptaráð-
herra, lagði fram á ríkisstjórn-
arfundi í fyrradag frumvarp
um niðurfellingu laga um
flutningsjöfnunarsjóð og inn-
kaupajöfnun olíu og benzíns.
Ríkisstjórnin samþykkti að
leggja frumvarpið fyrir þing-
flokka stjórnarflokkanna.
Hér er hreyft mikilsverðu
máli, sem m.a. var til umfjöll-
unar hér í Morgunblaðinu fyr-
ir skömmu. Það kerfi, sem nú
ríkir, hefur það m.a. í för með
sér, að olíufélag getur haft
meiri tekjur af því að flytja
olíu langar leiðir en að selja
hana! Þar að auki hefur þetta
kerfi áreiðanlega þýtt hærra
olíuverð mjög víða en ella
hefði orðið. Forstjórar
tveggja olíufélaga af þremur
hafa mjög hvatt til þess, að
flutningsjöfnun verði afnumin
og bent á, að kerfið kæmi í veg
fyrir eðlilega samkeppni á
milli félaganna.
Viðskiptaráðherra lýsti af-
leiðingum þessa jöfn-
unarkerfis m.a. á þennan veg í
samtali við Morgunblaðið í
gær: „Nú hefur komið í ljós,
að þetta stendur meðal annars
í vegi fyrir viðskiptum okkar
við skip, sem koma hingað til
lands að landa afla og til við-
gerða. Vegna hás olíuverðs,
sem af þessu leiðir, þýðir það
að þessi skip skipta ekki við
okkur um olíuvörur heldur
sigla héðan eftir landanir til
hafna í Noregi eða í nærliggj-
andi löndum, þar sem þau fá
olíuna á miklu lægra verði. “
. . . . . . . . . .
7. mars 1984: „Rúmum tveim-
ur mánuðum eftir að alþingi
afgreiddi fjárlög fyrir árið
1984 sem meðal annars var
lýst þannig hér á þessum stað
að þau væru til fyrirmyndar
vegna þess hve raunhæf þau
væru kemur í ljós að tæplega
tveggja milljarða króna gat er
á fjárlögunum. Það vantar
sem sé um tvo milljarða króna
til þess að endar nái saman
hjá ríkissjóði, sú fjárhæð svar-
ar til rúmlega 10% af nið-
urstöðutölum fjárlaga. Allt er
á huldu um hvernig á þessum
vanda verður gripið sem sýn-
ist hafa komið ráðherrum og
þingmönnum í opna skjöldu.
Í Bandaríkjunum glíma
stjórnvöld við mikinn halla á
ríkissjóði og var ritað um
hann í vikuritinu Time fyrir
skömmu. Hófst sú frásögn
með þessari sögu: Þegar Lúð-
vík 16. var við völd í Frakk-
landi á Maria Antoinette einu
sinni að hafa spurt fjár-
málaráðherrann: „Hvað ætlið
þér að gera við gatið á rík-
issjóði, ráðherra?“ Og hann
svaraði: „Ekkert, það er of
stórt.“
. . . . . . . . . .
7. mars 1974: „Eins og menn
minnast, skoraði fram-
kvæmdastjórn Framsókn-
arflokksins á fólk að skrifa
ekki undir áskorunarskjöl
„Varins lands“. Að vísu var sú
samþykkt gerð með naumum
meirihluta í framkvæmda-
stjórninni, en engu að síður
var þar mörkuð stefna með
lögmætum hætti. Þrátt fyrir
þessa áskorun skrifuðu marg-
ir framsóknarmenn undir og
sumir beittu sér við undir-
skriftasöfnun, en að sjálfsögðu
var áskorun þessi þó til þess
fallin að draga úr árangri und-
irskriftasöfnunarinnar. En
þrátt fyrir það, að forusta ann-
ars stærsta stjórnmálaflokks-
ins skoraði á menn að rita ekki
undir áskrifendaskjölin, varð
árangurinn svo glæsilegur að
meira en helmingur kosn-
ingabærra manna í landinu
hefur skrifað undir. “
Fory s tugre inar Morgunb laðs ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
R
ögnvaldur Sigurjónsson
píanóleikari, sem lést fyrir
skömmu, var án efa ein-
hver merkasti tónlistar-
maður tuttugustu aldar á
Íslandi, enda brautryðj-
andi á sviði píanóleiks um
áratugaskeið eftir að hafa
aflað sér menntunar víða um heim, ungur að
aldri. Sem tónlistarkennari við Tónlistarskól-
ann í Reykjavík og síðar yfirkennari fram-
haldsdeildar píanódeildar skólans á árunum
1945 til 1986 hafði hann mjög mótandi áhrif á
þá fjölmörgu píanóleikara er lærðu undir hans
handleiðslu og nú setja svip sinn á tónlistarlíf
hér á landi.
Rögnvaldur, sem fæddist árið 1918, lauk
píanónámi frá Tónlistarskólanum í Reykjavík
árið 1937. Eftir það dvaldi hann í París í tvö ár,
við frekara nám í píanóleik hjá M. Ciampi. Á
árunum 1942 til ’45 var hann í New York og
lærði hjá Sascha Gorodnitzki, auk þess að ljúka
prófi í hljómsveitarútsetningum við hinn virta
tónlistarskóla Juilliard School of Music, árið
1944.
Saga Rögnvalds er samofin þróun íslensks
tónlistarlífs og þeirra ótrúlegu framfara sem
orðið hafa frá því í kreppu síðustu aldar fram
til dagsins í dag, þegar atvinnumenn skipa
hvert rúm í öflugu tónlistarlífi. Það var þó ein-
ungis fyrir fórnfýsi og einurð ýmissa frum-
kvöðla að þessum framförum var ýtt úr vör. Í
bók Guðrúnar Egilsonar, „Spilað og spaugað,
Rögnvaldur Sigurjónsson leikur af fingrum
fram“, segir Rögnvaldur frá því að heimkoma
Árna Kristjánssonar píanóleikara árið 1933 hafi
valdið straumhvörfum í námi hans. Undir
handleiðslu Árna tók Rögnvaldur miklum fram-
förum; „nú fór fyrst að vera eitthvert vit í
þessu hjá mér“, segir hann. Rögnvaldur lýsir
því einnig í bókinni hversu slæmt það var fyrir
hann og aðra tónlistarnema á þessum tíma
hversu „bærinn var venjulega tómur af öllu því,
sem hét músík“. Góðir tónleikar urðu honum
því mjög eftirminnilegir og nefnir hann sér-
staklega tónleika með Árna og síðan orgeltón-
leika þar sem Páll Ísólfsson lék í Dómkirkj-
unni. Hann minnist einnig Sigfúsar
Einarssonar, prófdómara síns á lokaprófi frá
Tónlistarskólanum, og segir menn sem sömdu
tónlist á þessum árum hafa átt erfitt upp-
dráttar þar sem engin hljómsveit var í landinu.
Rögnvaldur finnur þó jákvæðan flöt á vanda
þessara tónskálda og segir að fyrir bragðið
komi „hæfileikar þessara manna einkum fram í
stuttum og einföldum sönglögum, sem eru sum
svo falleg, að þjóðin hefur drukkið þau í sig, og
þau munu áreiðanlega varðveitast um ókomin
ár, eins og allt annað sem kalla má sanna list“.
Í þessum endurminningum sínum lætur Rögn-
valdur heldur ekki undir höfuð leggjast að
minnast erlendra tónlistarmanna sem hér létu
til sín taka; dr. Victors Urbancic, dr. Heinz
Edelstein og dr. Róberts Abrahams Ottósson-
ar.
Víst er að Rögnvaldur Sigurjónsson átti
mikla möguleika á að skapa sér nafn fyrir pí-
anóleik sinn erlendis. Frægur er dómur sem
hinn virti tónlistargagnrýnandi Glenn Dillard
Gunn skrifaði um tónleika hans í blaðið Times
Herald í Washington í Bandaríkjunum árið
1945. Í þýðingu Morgunblaðsins á dómnum, er
birtist 23. júní sama ár, segir m.a.: „Þessi ungi
píanóleikari hefur gífurlegt vald yfir nótnaborði
slaghörpunnar. Hann hefur geysikraftmikinn
tón og á samt yfir mikilli mýkt að búa. Hann
þekkir margar listastefnur og virðist einkum
geðfellt að leika hina glæsilegu kafla Prokof-
ieffs.“ En Rögnvaldur ákvað, þrátt fyrir að fé
og frami virtist bíða hans í Ameríku, að snúa
heim til Íslands, ásamt eiginkonu sinni Helgu
Egilson og ungum syni þeirra. „Ég gat ekki
endalaust látið fólk styrkja mig fjárhagslega,
og ég varð að fara heim og sýna hvað ég hafði
lært,“ segir hann í „Spilað og spaugað“. Síðustu
orð þeirra bókar eru: „En sú spurning verður
oft anzi áleitin, hvað hefði gerzt, ef ég hefði
haldið áfram í Ameríku. Hefði ég náð lengra og
ef til vill fengið þá fullnægingu í listinni, sem
mig þyrsti eftir? Hefði ég getað miðlað gim-
steinum píanóbókmenntanna betur og víðar en
mér hefur tekizt? Ég veit, að það þýðir ekkert
að velta því fyrir sér. Maður verður bara argur
út af því. En samt …“
Þakkarskuld íslensks tónlistarlífs við menn á
borð við Rögnvald Sigurjónsson er mikil, því án
vilja þeirra til að snúa heim hefði sú öra þróun
sem nú sér stað ekki orðið að veruleika. Rögn-
valdi tókst að „miðla gimsteinum píanóbók-
menntanna“ til landa sinna með ógleyman-
legum hætti, bæði í gegnum list sína og önnur
störf á sviði kennslu og menningarmála. Eng-
um sem á hafa hlýtt gleymast heldur þættir
hans í Ríkisútvarpinu „Túlkun í tónlist“ sem
urðu eitt vinsælasta útvarpsefni sem unnið hef-
ur verið á Íslandi. Morgunblaðið vottar minn-
ingu Rögnvaldar Sigurjónssonar virðingu sína
og sendir sonum þeirra Helgu, Geir og Þór,
samúðarkveðjur.
Sameiginleg
saga
Á ráðstefnu, sem
dönsk og íslenzk
stjórnvöld héldu í
sameiningu í Kaup-
mannahöfn í gær, föstudag, til að minnast 100
ára afmælis heimastjórnar á Íslandi, kom skýrt
fram að Íslendingar og Danir eiga mikla og
merkilega sameiginlega sögu. Þjóðirnar bjuggu
enda í sama ríki um meira en fimm alda skeið.
Kirsten Hastrup, prófessor í mannfræði við
Kaupmannahafnarháskóla, orðaði það svo að
ekki væri hægt að skilja íslenzka sögu nema
setja hana í samhengi við danska. Samfélagið
við Ísland og íslenzka menningu væri líka mik-
ilvægt fyrir sjálfsskilning Dana. Halldór
Blöndal, forseti Alþingis, orðaði sömu hugsun
með öðrum hætti þegar hann sagði að þegar
menn vildu skyggnast um íslenzka sögu hlytu
menn að fara upp á þann hól, þar sem þeir
sæju líka til sögu Danmerkur.
Sameiginleg saga Íslands og Danmerkur ber
þess auðvitað merki að þjóðirnar voru ekki
jafnsettar þótt þær heyrðu undir sömu stjórn;
Danir voru herraþjóðin, Íslendingar byggðu
hjálenduna. Hún litast sömuleiðis af því að frá
því á fyrri hluta nítjándu aldar og allt fram til
1918 stóðu þjóðirnar í miklum deilum um það
hvernig stjórnskipulegu sambandi þeirra skyldi
háttað. Íslendingar vildu aukna sjálfstjórn en
Danir streittust á móti. Íslendingar höfðu sigur
í þeirri baráttu, en það er samt ekki hægt að
orða það svo að Danir hafi tapað henni. Davíð
Oddsson forsætisráðherra tók svo til orða á
ráðstefnunni að heimastjórnin 1904 hefði verið
sigur heilbrigðrar skynsemi. Hún var líka sigur
þeirra hugmynda, sem voru að byrja að ryðja
sér til rúms á þessum tíma.
Anders Fogh Rasmussen, starfsbróðir Dav-
íðs, viðurkenndi að samningaviðræður landanna
hefðu tekið of langan tíma og verið of erfiðar,
en benti réttilega á að sögulega atburði yrði að
skoða í ljósi samtíðar þeirra. Sjálfstjórn smá-
þjóða átti einfaldlega ekki upp á pallborðið á
nítjándu öld. Hugmyndir um sjálfsákvörðunar-
rétt þjóða öðluðust í raun ekki alþjóðlega við-
urkenningu fyrr en í lok fyrri heimsstyrjald-
arinnar, og þá féllust Danir líka á að Ísland
yrði fullvalda ríki, enda gerðu þeir þá sjálfir
kröfu um að fá dönskumælandi hluta Slésvíkur
aftur frá Þýzkalandi með vísan til raka um
sjálfsákvörðunarrétt.
Lagaprófessorinn Henrik Zahle hélt athygl-
isvert erindi á ráðstefnunni, þar sem hann
benti á að það væri í raun merkingarlaust nú,
öld eftir að Ísland fékk heimastjórn, að velta
því fyrir sér hvort Danir hefðu breytt rétt
gagnvart Íslendingum. „Það, sem hefur merk-
ingu, er að tala um hvernig við viljum að sam-
skipti okkar séu í dag,“ sagði Zahle og hitti þar
naglann á höfuðið. Það er full ástæða til að gefa
gaum að þessum orðum.
Mörgu neikvæðu hefur löngum verið haldið á
lofti úr sameiginlegri sögu Íslands og Dan-
merkur. Einokunarverzlun og maðkað mjöl, ill
meðferð á almúgafólki, sem oft var refsað harð-
lega fyrir litlar sakir, íslenzkar kirkjuklukkur
bræddar upp í dönsk hallarþök – allt eru þetta
kunnugleg minni. En þegar þetta er skoðað í
ljósi sinnar samtíðar rennur auðvitað upp fyrir
fólki, að verzlunarhöft af ýmsu tagi, arðrán og
ill meðferð á bændaalmúganum viðgekkst um
alla Evrópu á öldum áður, sama hvers lenzkur
furstinn eða kóngurinn var, sem réð á viðkom-
andi landsvæði. Að gera Dönum upp einhverja
sérstaka mannvonzku í garð Íslendinga er ekki
sanngjarnt, enda eiga Íslendingar löngu að
hafa tekið út þann þroska að hætta slíku.
Þvert á móti má segja að Danir hafi verið
óvenjulega mild herraþjóð, ef horft er til þess
hvernig mörg evrópsku nýlenduveldin komu
fram við þegna sína. Danir gerðu ekki alvar-
legar tilraunir til að þröngva tungu sinni og
menningu upp á Íslendinga nauðuga, heldur
báru fremur virðingu fyrir íslenzkri menningu,
ekki sízt miðaldabókmenntunum. Það var þann-
ig danskur maður, Rasmus Christian Rask,
sem vann mikilvægt starf, sem margir telja að
hafi orðið íslenzkri tungu til bjargar. Dönsk
stjórnvöld beittu sér fyrir ýmsum umbótum á
Íslandi, bæði í atvinnulífi og löggjöf. Síðast en
ekki sízt bárust alþjóðlegir menningar- og hug-
myndastraumar til Íslands um Danmörku, þar
VIRKT AÐHALD NEYTENDA
Eins og tæpast hefur fariðframhjá nokkrum, hefurgengi Bandaríkjadals lækkað
mjög gagnvart krónunni síðustu
mánuði. Mörgum finnst þó sem sú
lækkun hafi ekki komið íslenskum
neytendum til góða með nægilega
skýrum hætti, þó reyndar megi
merkja lækkun í verði á bandarísk-
um jeppum.
Misbrestur virðist vera á því að
lækkun bandaríkjadals skili sér að
fullu til neytenda svo sem í lægra
verði þeirrar matvöru sem flutt er
inn frá Bandaríkjunum og margir
neyta daglega. Í Morgunblaðinu í
gær var greint frá því að samkvæmt
könnun Neytendasamtakanna hefði
morgunkorn ekki lækkað í verði, en
könnunin var gerð eftir að í ljós kom
að innflytjandi morgunkorns frá
„General Mills“, hafði lækkað verðið
um 5,5%, til smásala. Í fréttinni seg-
ir að „sú verðlækkun hefði ekki skil-
að sér til neytenda nema að litlu
leyti. Flestar verslanir hefðu þvert á
móti hækkað verð á þessum vörum á
tímabilinu, en einungis fjórar versl-
anir hefðu lækkað verðið“.
Neytendur eru sterkasta aflið
þegar kemur að því að veita smásöl-
um aðhald í vöruverði. Þó ýmis
merki séu um að neytendavitund sé
að eflast hér á landi er hún hvergi
nærri nógu sterk enn sem komið er.
Full ástæða er fyrir neytendur að
veita öllum verðkönnunum eftirtekt,
fylgjast vel með vöruverði, því ein-
ungis þannig geta þeir tryggt að
ávinningurinn af ýmsum þáttum, er
lækkað geta þann stóra kostnaðarlið
sem matarinnkaup eru hér á landi,
lendi í þeirra eigin vasa en ekki ann-
arra.
INNHERJASVIK Í BANDARÍKJUNUM
Í Morgunblaðinu í gær var sagt fráþví, að kviðdómur í Bandaríkjun-
um hefði komizt að þeirri niðurstöðu,
að ein þekktasta kaupsýslukona þar í
landi, Martha Stewart að nafni, hefði
gerzt sek um ákveðna tegund inn-
herjasvika og ætti yfir höfði sér þung-
ar fjársektir og jafnvel fangelsisdóm.
Þetta mál er eitt af mörgum, sem
upp hafa komið í Bandaríkjunum á
löngum tíma, sem sýnir hversu alvar-
lega Bandaríkjamenn taka á öllum
málum, sem varða viðskipti með
hlutabéf í fyrirtækjum á almennum
markaði.
Þar er ekki farið í neinn manna-
mun. Ef upp kemzt að einhver hafi
brotið lög og reglur, sem settar hafa
verið um viðskipti með hlutabréf, get-
ur sá hinn sami búizt við þungri refs-
ingu. Þar er ekki um það að ræða að
horft sé fram hjá slíkum brotum, ef
eitthvað hefur gleymzt eða eitthvað
hafi verið gert eftir á, svo að dæmi séu
tekin. Þar er gerð krafa um að settum
reglum sé fylgt í einu og öllu.
Morgunblaðið er ekki að hvetja til
neinnar refsigleði í þessum efnum.
Hins vegar er ljóst, að íslenzkt við-
skiptalíf stendur ekki undir nafni
nema það sé alveg ljóst, að þeim lög-
um og reglum, sem settar hafa verið,
sé fylgt út í æsar og engar undantekn-
ingar þar frá. Þeir sem fjárfesta í fyr-
irtækjum eiga skýlausa kröfu til þess
að hið sama gangi yfir alla hluthafa
hvort sem þeir eru stórir eða smáir.