Tíminn - 24.12.1969, Side 41

I
TÍMINN JÓLABLAÐ
41
og eitt hross, var bústofn
flestra. I>ó voru þarna talsverð
umsvif. í næsta nágrenni var
nbkkur byggð: Garðar, Þver-
daiur, Lækur og svo prestssetr-
ið Staður. Frá flestum þessum
býluan fóru menn til sjóróðra
og útræðið var frá Sæbóli. Á
suimrin var stutt að sækja á
íiskislóð, en á veturna oig vor-
in var oft róið á haf út.
Á uppvaxtarárum Sigurðar
Finnbogasonar, rerru fjórir bát
ar frá Sæbóii. Lending þar var
erfið, brattur malarkambur og
ekkert hié, standi vindur á
land, enda brutu menn stund-
um báta sína í brimlendingu.
Næst liggjandi verzlunarstað
ur var Hesteyri. Þangað var
iwi þriggja stunda gangur og
að vetri til þungfært og ó-
tryggt yfir fjöll að fara. AMir
aðdrættir voru því erfiðir og
spörúðu mer.n sér þær ferðir
eftir því sem við varð komið.
Byggðaflakk án erindis, var
ekki háttur þar um slóðir. En
í ná.býli hafði fólkið mikil sam-
skipti og ta'ldi það fullnægja
sinni félagshyggju án þess
lengra þyrfti að leita. Væri
fólkið Iheiibrigt og hefði nóg
að bíta oig brenna, þá voru
leiðindi, sprottin af staðhátt-
um byggðarinnar — einangrun
inni — óþekkt fyrirbæri.
Þeir voru ekki háreistir
torfbæirnir í Aðalvíkinni á
fyrstu tugum aldarinnar. í ein
um slikum fetaði Sigurður
Finnbogason fyrstu sporin.
Það gerðu einnig faðir hans
og móðir. Sjá'lfsagt hefur þetta
fólk lifað við svipuð kjör og
feður þess og mæður aftan úr
ötdurn og átt hamingju sína
undir eigin þrótti og meðlæti
móður náttúru á hverjum
tíma.
Veturinn 1918 komst frost-
ið yfir 30 stig. Víbur og firði
lagði, en hafísinn gnéri útnes
og fiúðir. Nepjan var bitur
þeim, sem þurftu að vinna ut-
an dyra, en gömlu torfbæirn-
ir Skýldu vel, þegar inn var
komið. Fæstir þeirra báru
burstirnar hærra en svo, að
þær einar voru ofan fanna og
smjúgandi næðingurinn komst
bvergi að. Þótt svona viðraði
var þó fæstum nokburs vant
umfram það, sem í öllum ár
um gat að borið. Baráttan við
harðæri og erfiðar samgöngur
varð fólkinu í útbyggðunum sá
skóli, að éhgum kom til hug-ir
að mæta vetri án þess að hafa
dregið að heimili sínu eldivið,
fóður handa búpeningi og mat
föng, sem duga mundu fram
að næsta sólmánuði. Væru ein-
hverjir, sem skorti fonsjá eða
getu til að búast svo um að
/
Dagana 4.—5. maí 1923 var
hið versta veður úti fyrir Vest
t’jörðum. norðaustan ham-
hleypu garður. Daginn. sem
upp blés. voru þeir Hafnar-
bræðut fjórit ^aman á sjó ú'
uhdir Bríkum og á Stapamiði
Þeir höfðu laat línuna en tókst
að ná henni op komast land
áður en ófært varð. Pegar á
Á sandinum í Hornvík var gamalt skipsflak. Þar hafði skyttan stundum bækistöð sína og Ieit
eftir ferðum rebba.
Þegar legufærin hrukku í sundur, renndu skipverjar skútunni upp í fjöru.
dygði, bjargaðist heimili
þeirra af birgðum hinna, sem
aflögu færir voru og fúsir að
veita samjhjálp
Á Höín í Hornvík bjuggu
Betúel Betúelsson og Anna
Jóna Guðmundsdóttir Þau óiu
upp þar ellefu börn sín. Einn
sonurinn, Sumarliði, yfirgaf
síðastur ættleifð sína og hafði
þá búið þar einn í nokkur ar.
Annar sonur, Sölvi Betúelsson.
fór síðastur allra burt frá
Hornströndum, en hann bjó á
Hesteyri. Sú jörð er árið 1706
talin 24 hundruð að dýrleika og
sagt um hana meðal annars,
„að skógur til kolagerðar og
eldiviðar sé þar ennþá bjargleg
ur“. Um vegi þar í byggð segir
í sörnu heimild, að þeir séu
hættusamir og að „innbyggj-
ar líði margvíslega þörnun á
sínu -bjangræði vegna vondra
vega“. Þá segir einnig, að
Bjarnarnes það, sem um getur
hér að framan, sé eyðijörð og
„brúka menn úr Strandasýslu
og Grunnavík’Ursveit þar ver-
stöðu á vorin..
Það brást aldrei matbjiirg í
búi þeirra Hafnarhjóna, Önnu
og Betúels, þótt marga þyrf'.i
að seðja. Þaðan var líka stutt
til fanga vor og sumar og þá
ötullega að því unnið að safna
forða til vetrariqs. Fiskur var
venjulega nógur skammt uud
an landi og gnægð af fugli o?
eggjum í bjarginu. Sauðfé vai
gagnsamt og því ætíð lagt mik
ið af afurðum þess til heimilis.
Það var ekki einhæf tæða,
sem borin var á matborðið í
Höfn á uppvaxtarárum Sumar
liða Betúelssonar. Þeirra hluta
vegna gat runnið mergur í
bein systkinanna, þótt alin
væru upp á útströndum.
Ekki urðu umsvifin niinni
eða tilburðir til öflunar þess.
er heimilið þurfti með, þegar
börnin komust á legg og gátu
farið að taka virkan þátt í lífs-
leiknum.
Glíman við björgin, bratta
fjallvegi og úfið úthaf, gair
þeim lítinn kost á slæpings-
hætti eða undanlátssemi. Ann
að hvort var að duga og mæta
án hiks því, sem yfir bygeð-
ina gekk, hvort sem við.’aðt
hlítt eða str'tt, ellegar þá láta
hlut sinn og vera sfskiptur
Einhverju smni á úthðandi
vetri höfðu þrír bræður fra
Höfn, Sumarliði, Vernharðut
og Jón, farið út í Fljótavik
að huga eftir tófu. Á leiðinni
til þaka, slógiist í för mcð^.
þeiih Jósef Hermannsson eg
Jón Ó. Júlíusson frá Attastöð-
um, Stefán Pétursson frá Pteka
vík bak Höfn og Kristinn
Grímsson fra Horni.
Veðri var þannig háttað, að
á var útsynningur, hvass með
dimmum hríðaréljum, • stóð
fannstrokan fram af brúnun-
um og kyngdi niður í hlíðina,
sem er mjög brött þarna. Harð-
fenni var undir. Á þessum ilóð
um er snjóflóðahætt, þegar
fannir setur í brúnir og hilíð-
ina ofarlega eins og nú var.
Undir hlíðarfæti er hj®lli og
eru brúnir hans þverhníftar i
sjó fram en hallar inn að land
inu.
Þeir félagar, sjö saman,
hálda út hlíðina eins ofarleg;
og þeirn er unt, í því augna
miði helzt að grafast síður und
ir fönn ef snjóskriða félli, en
það óttuðust þeir, því á bak
við sig sáu þeir alftaf meiri
og minni framh'.aup. Þeir bræð
ur, Sumarliði og Jón, gengu
fremstir og sóttu á brattann
eftir því sem kostur var. Allt
einu missir Sumarliði fót-
anna, steypist á ftöfúðið og
rennur undan brekkunni án
þess að hann fái við neitt ráð-
ið. Niðri í hrvo'lfinu ofan við
hjallabrúnina stöðvast flóðið
og var hann þá á kafi í fönn
og mátti sig hvergi hræra.
Hann hafði enniþá tak á göngu
stafnum og byssan var bund-
in upp á bakið.
Suimartliði reynir nú að brjót
ast um og tekst að lokum að
brölta sivo, að sprunga kemur
í snjódyngjuna og heppnaðist
honum þá að rífa sig upp. Þeg-
ar hann fer að svipast eftir
félögum sínum, sér hann að
eins einn þeirra uppistandandi
efst í blíðinni og horfir yfir
valinn.
Skömmu síðar brýst Jón
Betúelsson upp úr flóðinu og
eru þeir bræður báðir ómeidd-
ir. Sjá þeir þar nærri brodd
á fótajárni standa upp úr fönn
inni og grófu þar upp einn fé-
laga sinna. hafði hann fengið
blóðnasir en var að óðru leyti
óskaddaður. Hinir, sem snjó-
S'kriðan hafði fallið á, voru
nokkru ot'ar og því minni fönn
hlaðizt yfir þá, voru þeir því
tiltölulega íítið dasaðir þegat
þeir náðu sér upp. Þeir félag
ar ráða nú ráðum sínum un
hvað gera skuli. Jose‘ leggur
til, að þeir tkri undan brekk
unni og reyni að haida ferð
inni áfram meðfram hlíðar
fæti. Þessu andmælij Sumai
liði, kveðst hann fús til að
ganga á undan upp brekkuna
og skuli hinir fylgja honum
eftir. Þessum kosti hlita þeir
Að nokkrum tíma liðnum
komast þeir upp í Jörundar-
skarð, er þar blár himinn og
bezta veður.
Ferðir sem þessi, voru at-
gengar á Ströndum og hættur
af skriðuföllum og snjóflóðum
sifelH yfirvofandi, þega.” fólk
lagði leið sína um þessar slóð-
ir, ekiki sízt a vetrardegi og
í vatnsveðrum haust og vor.
Mörg eru dæmi um ai fiðleika
og jafnvel aldurtila, en bó
miklu sjaldnar en viö hefði
mátt búast við þvílíkar aðstæð-
ur eða landshætti. Aðvæzla oe
varygð var orðin eðlisgróin
eigind fólksins, en leitinni eft-
ir lífsbjörg fylgdi þó alltaf
nokkur áhætta, sem ekki var
hægt að sniðganga.
leið lcvöldið fóru fiskiskipin,
sem verið höfðu að veiðum þar
úti fyrir Ströndum að tínast
inn á Hornvíkina, vörpuðu þar
akkerum og hugðust liggja af'
sér garðinn, þvi óf-ært var tal-
ið að sigla vestur fyrir.
Eftir því sem veðurhæðin óx
og hafsjór varð meiri, ókyrrð-
ist á höfninni. Legufæri M-
kirkjunnar, svo hét ein skút-
an, hrukku í sundur og renndu
skipsverjar henni þá upp í
fjöru.
Cristíane frá Siglufirði, hin
garníla hákarlaskúta Gránufé-
lagsins var nú eign Hinna sam-
einuðu íslenzíku verzlana. Hana
rak upp í sand og einnig Björn
inn frá ísafirði. Fjórða skipið,
Róbert frá Akureyri, sökk og
fórst af því einn maður, ailir
aðrir Skipverjar björguðust.
Cristíane og Björninn náð-
ust út óskemmd, en Róbert og
Fríkirkjan brotnuðu í spón.
Nú gæti maður á'lyktað, að
ekki hefði verið hægt um vik
til mikiMar fyrirgreiðslu handa
40—50 skipbrotsmönnum, sem
borizt hafði á við yztu strönd
í einangraðri byggð. Þetta
reyndist þó á annan veg. Skip-
verjar allir voru færðir heitn
að Höfn. Eftir að þurrkuð
höfðu verið föt áhafnar Fri-
kirkjunnar, lögðu þeir menn
leið sína a.j Horni en eftir
voru- 33 skipbrotsmenn, sem
nutu fyrirgreiðsiu og aðhlynn-
ingar hjá Hafnarfjölskyildunni.
Þar var nóg af öllu svo ang-
an þurfti neift að skorta.
Heimamenn bjuggust um í
hiöðu og léð’t rúm sín þeim
skipverjum, sem vosbúðin
hafði leifkið harðast. óveður
þetta stóð í viku og þann tíma
al'lan höfðust aðkomumenntrn
ir við í Höfn.
Af því sem þarna gerðist má
ráða, að vel hefur verið í hag-
inn búið á haustnóttum, þar
sem á engu er þurrð a vor-
dögum, þótt svo óvænt mann-
fjölgun yrði á heimilinu.
Þarna var ríkulega fyrir
allri matbjörg séð, en peniag-
ar voru ekki í bvers manas
vasa. Verkalaun þeirra Hafnar
bræðra voru fyrst og fremst
goldin í fötum og fæði, ef beir
vildu hafa eitthvað þar fram
yfir, urðu þeir að vinna tí]
sjálfir og þá helzt á þeim tíma.
sem tóm gafst til frá störfum,
sem sameiginlegar þarfir
heimilisins kröfðu.
Refaveiðar urðu þess vegna
sú iðja, sem þeir tóku ser
helzt fyrir hendur á vaturna
begar tóm gafst til og veðrátta
og aðrar ástæður leyfðu. Byss-
an varð þtiir. því handhægt
veiðivopn. rófuskinn voru i
góðu verði og gaf þerra því
drjúgan síilding. En eKkj var
alltaf hlý'égt að liggja úti un.
nætur og bíða eftir því, nö
lágfóta kæmi niður að sjóntim
i aetisleit.
Á sandintim í Hornavík var
gamalt skipsflak. Þar hafði
skyttan stundum bækistóð sína
og leit eftir ferðum rebba,
einnig voru grafin byrgi í sand
inn og hafzt þar við.
Þannig lagði útstranda-
búinn iðju sína og athafnir i
samræmi við þau skilyrði sem
byggð hans bauð og tókst i
flestum tilfellum að skapa =ér
lífsánægju akki minni en aðr-
ir nutu þar sem bó sýndust
fleiri leiðir til fagnaðar.
Þessir fábrotn lífshættir
með hægfara þróun frá áraskip
um til vélbáta, torfbæjum til
timbur eða steinihúsa, ruðn-
ingi af verstu torfærum land-
leiða og skipulögðum ferðum
frá ísafirð: til Aðalvíkur og
Hesteyrar. og til austm-stranda
a.m.k. vor og haust. Fólkinu
tannst nu hag sinum oetur
borgið en aður og kveið ekki
komandi jesi'.m
Framhald á bæ. 43.