Pressan - 04.10.1990, Blaðsíða 8

8
FIMMTUDAGUR PRESSAN 4. OKTÓBER
Framkuœmdasjódur íslands hefur tapaö rúmlega
milljarði króna vegna Álafoss og Ijóst er að sjóöurinn
mun tapa hundruöum milljóna og jafnvel hátt á annan
milljarö vegna gjaldþrota fiskeldisfyrirtœkja. Þetta
tvennt er hœgt aö rekja til ákvardana ríkisstjórna, eins
og Þórdur Friöjónsson, forstjóri Þjóöhagsstofnunar og
stjórnarformaður framkvœmdasjóds, bendir á í vidtali
hér á sídunni.
En samhliöa þessu hefur sjóöurinn oröiö fyrir miklum
skakkaföllum sem rekja má til óstjórnar innan hans. A
síöasta ári tapaöi sjóöurinn þannig um 70 til 100 milljón-
um vegna þess aö ekki var séö fyrir þvíaö útlán sjóösins
vœru miöuö viö sömu gjaldmiöla og þau lán sem hann
tók sjálfur.
Sökum þessa og mikilla eigna,
jem sjóðurinn hefur þurft að leysa
til sín, greiddi sjóðurinn 161 milljón
meira í vexti en hann fékk greitt frá
jkuldunautum sínum. Þó íslending-
ir séu sjálfsagt vanir mörgu á fjár-
málasviðinu er það fáheyrt að lána-
itofnun tapi á lánastarfseminni
ijálfri.
En þetta er ekki eina dæmið sem
ýsir óstjórn innan framkvæmda-
ijóðs. Þannig þurfti sjóðurinn að
<aupa Bergvík hf., sem gerði kaup-
tilboð í kvikmyndahúsið Regnbog-
ann, út úr samningum þar sem far-
st hafði fyrir að reikna með að Jón
Jlafsson í Skífunni, sem leigði
jíóið, hafði forkaupsrétt. Sam-
tvæmt heimildum PRESSUNNAR
/oru Bergvíkur-mönnum bæði
greiddir út peningar og eins fengu
jeir fyrirgreiðslu hjá sjóðnum í
lokkurs konar miskabætur.
Þrátt fyrir hrikalega stöðu fram-
<væmdasjóðs og slælegan rekstur
óru stjórn hans og starfsmenn í lax-
veiðitúr á árinu ásamt erlendum
Dankastjórum sem kostaði sjóðinn
'úma milljón.
Bæði Guðmundur B. Ólafsson,
orstjóri framkvæmdasjóðs, og
Dórður Friðjónsson stjórnarformað-
jr vildu ekki gera mikið úr tapi
ijóðsins vegna gengistaps í fyrra.
Peir sögðu skýringuna á því að sjóð-
jrinn greiddi 161 milljón meira í
vexti en hann fékk greitt til baka
/egna útlána sinna tvíþætta.
Annars vegar mætti rekja þetta til
jess að sjóðurinn hefði þurft að
leysa til sín miklar eignir vegna til-
rauna hans til að reisa Álafoss við.
Hins vegar hefði sjóðurinn tapað á
gengismun.
Þeir vildu þó ekki meina að rekja
mætti það til slælegrar stjórnunar.
Að hluta til mætti skýra tapið með
eðlilegum sveiflum gjaldmiðla, sem
leiddu af sér tap eitt árið en gróða á
því næsta. Að hluta til mætti rekja
það til þess að snemma á árinu 1989
gat sjóðurinn ekki skipt íslenskum
krónum í erlendan gjaldmiðil vegna
reglna Seðlabankans, á sama tima
og gengi íslensku krónunnar seig
hratt.
Milljarður rykféll i______
Seðlabankcnum_____________
Þeir fjármálamenn sem PRESSAN
hefur rætt við gefa ekki mikið fyrir
þessa síðustu skýringu. Peninga-
stofnun eins og framkvæmdasjóður
eigi fullkomlega að geta stjórnað
því hvenær lánardrottnar hennar
greiði af lánum sínum og stillt það
saman við greiðslur sjóðsins sjálfs af
sínum lánum.
Samkvæmt heimildum PRESS-
UNNAR er þarna einmitt komið að
brotalöm í stjórn sjóðsins. Til langs
tíma hefur ekki verið gerð sam-
ræmd útlánaáætlun hjá sjóðnum.
Hann stendur því í raun berskjald-
aður frammi fyrir áföllum á borð við
það sem hann varð fyrir á fyrrihluta
síðasta árs. Það verður að teljast ein-
kennilegt hjá peningastofnun sem á
um 28,1 milljón útistandandi.
EKKI ÉG HELDUR RÍKISSTJÓRNIN
ÞórAur FriAjónsson, forstjóri ÞjóAhagsstofnunar og stjórnarformaAur
FramkvæmdasjóAs Islands, segir aA gífurlegt tap framkvæmdasjóAs
megi fyrst og fremst rekja til ákvarAana ríkisstjórna Þorsteins Pálssonar
og Steingríms Hermannssonar um að reyna aA bjarga Álafossi, svo og
ákvarAana þeirra um aA byggja upp fiskeldi á íslandi.
Þóröur Friöjónsson, stjórnarformaöur fram-
kvæmdasjóös
AFLEIÐING ATVINNU-
STEFNU RÍKISSTJÓRNA
Þórður Friðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar og stjórnarfor-
maður Framkvæmdasjóðs íslands,
segir að orsök gífurlegs taps sjóðs-
ins á undanförnum árum og fyrir-
séðs taps í framtíðinni sé fyrst og
fremst afleiðing af ákvörðunum
ríkisstjórna Þorsteins Pálssonar
og Steingríms Hermannssonar.
Þórður segir stjórn sjóðsins í raun
hafa beygt sig undir vilja þessara
stjórna.
„í báðum tilvikum, bæði í sam-
bandi við ull og lax, var stefnan
mótuð í samráði við ríkisstjórnina.
Það kom til álita, bæði 1987 og
eins 1988, að loka Álafossi. Það
varð hins vegar niðurstaðan í báð-
um tilfellum að reyna að halda
áfram. Varðandi fiskeldið var
framkvæmdasjóði falið að sinna
því," segir Þórður.
— Hvortveggja þessi stóru
vandamál sjóðsins, ullin og lax-
eldið, eru samkvæmt þessu af-
leiðing ákvarðana ríkis-
stjórna?
„Að sjálfsögðu. Eins og fram
kemur í lögum um sjóðinn er það
ekki hlutverk hans að sinna ein-
stökum fyrirtækjum eða atvinnu-
greinum."
— Er þá hlutverk sjóðsins að
beina fjármagninu þangað sem
ríkisstjórnin vill fá það?
„Aðalhlutverk sjóðsins er skýrt
ákveðið í lögum; það er að lána til
annarra fjárfestingarsjóða. Þetta
er hins vegar sjóður sem ríkissjóð-
ur á og að sjálfsögðu er ríkisstjórn
^hverjum tíma ekki áhrifalaus um
1 ,vaða verkefni sjóðurinn tekur að
sér. Það liggur í augum uppi.“
— Hefur þú sem stjórnarfor-
maður sjóðsins einhvern tím-
ann þurft að taka ákvörðun
vegna þrýstings frá ríkisstjórn
sem þú hefðir ekki tekið að
öðrum kosti?
„Það er alveg ljóst að sumar
ákvarðanir í stjórn sjóðsins hafa
meðal annars verið teknar á
grundvelli atvinnusjónarmiða og
atvinnustefnu ríkisstjórna. Hvern-
ig ég hefði hegðað mér hefði ég
verið að ráðstafa eigin fé skal ég
ekki segja um, en það er alveg
ljóst að þessi sjóður er byggður
upp með þessum hætti vegna þess
að ríkisstjórn á hverjum tíma hef-
ur viljað beina fjármagni í ákveðn-
ar áttir, og það er tvímælalaust eitt
af verkefnum sjóðsins."
— Hvaða lærdóm vill hag-
fræðingurinn Þórður Friðjóns-
son draga af tapi framkvæmda-
sjóðs á undanförnum árum?
„Það er auðvitað rétt að það er
hægt að draga lærdóm af þessu og
hann er í samræmi við ríkjandi
skoðun um þessar mundir; en hún
er sú að það sé skynsamlegra og
vænlegra til árangurs að láta
ákvarðanir um fjárfestingu byggj-
ast á viðskiptalegum sjónarmið-
um og markaðsbúskap. í þessa
veru er þróunin ekki einungis hér
heldur annars staðar líka.
Þetta á svo ekki einungis við
laxeldi og ull hjá okkur heldur
ekki síður sjávarútveg. Það má
færa sterk rök fyrir því að meira
hafi verið fjárfest í fiskiskipum en
ráðlegt var. Skýringin á of mikilli
fjárfestingu hér á landi er fyrst nei-
kvæðir vextir og síðan afskipti
stjórnvalda, sem hafa beint fj4r-
festingunni í ákveðnar áttir. Eg
held að flestir séu sammála um
það í dag að best sé að hafa af-
skipti af þessu tagi sem allra
minnst,“ segir Þórður Friðjónsson.
Samkvæmt heimildum PRESS-
UNNAR lá sjóðurinn með hátt í-
milljarð króna á lágum vöxtum í
Seðlabankanum á sama tíma og
gengi krónunar seig hratt. Þegar
kom að afborgunum sjóðsins á er-
lendum lánum höfðu krónurnar í
Seðlabankanum rýrnað.
Hvorki Þórður né Guðmundur
vildu segja til um hversu mikið tap
sjóðurinn mátti þola vegna þessa.
Það mun hins vegar hafa verið um-
LANDSLIÐ ÍSLENSKRA FJÁRMÁLAMANNA
Það er dálítið kostulegt miðað
við stöðu Framkvæmdasjóðs ís-
lands að í stjórn hans sitja bæði
bankastjóri Seðlabankans og for-
stjóri Þjóðhagsstofnunar og for-
stöðumaður Lánasýslu ríkisins,
og fyrrverandi ráðuneytisstjóri
fjármálaráðuneytisins er ný-
hættur í stjórninni. Það má því
segja að í stjórn þessa gjaldþrota
sjóðs sitji landslið íslenskra fjár-
málamanna.
Þórður Friðjónsson, forstjóri
Þjóðhagsstofnunar, er formaður
stjórnar og hefur gegnt því starfi
nokkur undantarin ár. Með hon-
um i stjórn eru Tómas Árnason,
bankastjóri Seðlabankans, og
Össur Skarphéðinsson, aðstoð-
arforstjóri Reykvískrar endur-
tryggingar. Ólafur Ragnar
Grímsson fjármálaráðherra skip-
aði Össur í upjjhafi þessa árs en úr
stjórn gekk Sigurgeir Jónsson,
þá ráðuneytisstjóri fjármálaráðu-
neytisins og nú forstöðumaður
Lánasýslu ríkisins, en sú stofnun
sér um erlend lán ríkissjóðs.
Eins og fram kemur hér á opn-
unni hefur framkvæmdasjóður
tapað rúmum milljarði króna
vegna Álafoss. Það fyrirtæki hefur
tapað rúmum tveimur milljörðum
á aðeins tveimur og hálfu ári. Ef
stjórn framkvæmdasjóðs þykir fín
þá er stjórn Álafoss ekki síður
glæsileg.
Þar er Gylfi Þ. Gíslason, hag-
fræðiprófessor og fyrrverandi ráð-
herra og formaður Alþýðu-
flokksins, formaður stjórnar.
Með honum í stjórn eru Guðjón B.
Ólafsson, forstjóri sambands-
ins, Brynjólfur Bjarnason, for-
stjóri Granda hf., Sigurður
talsvert og vega þungt í heildartapi
sjóðsins á síðasta ári.
Gongistqp upp á 70 til
100 mllliónlr___________________
Samkvæmt heimildum PRESS-
UNNAR má einnig rekja ástæður
tapsins til þess að sjóðurinn hafði
tekið lán í gjaldmiðlum sem risu
hratt á árinu en lánað þessa fjár-
muni síðan út með viðmiðun við
gjaldmiðla sem féllu í verði.
Á síðasta ári hækkaði dollarinn
um 32 prósent gagnvart íslensku
krónunni á meðan japanska jenið
hækkaði ekki um nema 16 prósent.
Það getur því verið í meira lagi
áhættusamt að misstíga sig á þessu
sviði.
Það eru til ýmsar aðferðir sem
fjármálastofnanir nota til að verja
sig skakkaföllum vegna mismun-
andi þróunar gengis. Fiskveiðasjóð-
ur miðar þannig útlán sín við meðal-
gengi allra þeirra lána sem sjóður-
inn tekur sjálfur. Aðrir sjóðir endur-
lána fyrirtækjum í sama gjaldmiðli
og þeirra eigin lán eru.
Samkvæmt heimildum PRESS-
UNNAR er slíkri varkárni ekki fyrir
að fara hjá framkvæmdasjóði.
Það er mat hagfræðings, sem
PRESSAN leitaði til, að samanlagt
tap framkvæmdasjóðs vegna geng-
ismunar hafi verið um 70 til 100
milljónir króna. Hann sagði ekki
nokkurn vafa leika á að bankaeftir-
lit Seðlabankans hefði gert athuga-
semdir við gengistryggingar sjóðs-
ins ef um viðskiptabanka hefði ver-
ið að ræða. Fjárfestingarlánasjóðir
ríkisins þurfa hins vegar ekki að
hlíta jafnströngu aðhaldi og bank-
arnir, þó þeir velti allt eins miklum
fjármunum.
Klúður við sölu_____________
Regnbogans__________________
Eins og áður sagði hefur sjóður-
inn þurft að bera kostnað vegna
mistaka við sölu á Regnboganum.
Eins og kunnugt er tók sjóðurinn
húsið upp í söluverðið fyrir Hótel
Örk þegar það var selt Jóni Ragnars-
syni. Bíóið var síðan ieigt Jóni Ólafs-
syni í Skífunni. Snemma á þessu ári
hófu starfsmenn sjóðsins tilraunir til
að selja bíóið. Samningar tókust við
Bergvík hf. og gekk framkvæmda-
sjóður að kauptilboði þess.
Um það leyti sem ganga átti frá
samningunum kom hins vegar í Ijós
að samkvæmt leigusamningi fram-
kvæmdasjóðs við Jón Olafsson
hafði hann forkaupsrétt að bíóinu.
Hann gekk inn í samning Bergvík-
ur-manna og keypti bíóið.
Meðan á þessu stóð höfðu Berg-
víkur-menn þinglýst kauptilboðinu.
Þeir höfðu fengið senda rukkun um
greiðslu á fasteignagjöldum vegna
Regnbogans og töldu sig því eðli-
lega réttmæta eigendur.
Þegar í ljós kom að Jón Ólafsson
gat og ætlaði að nýta sér forkaups-
réttinn hótuðu Bergvíkur-menn að
fara í mál við framkvæmdasjóð á
Helgason, stjórnarformaður
Flugleiða, Þorsteinn Sveins-
son, fyrrverandi kaupfélagsstjóri
Kaupfélags Héraðsbúa og
stjórnarmaður í sambandinu, og
Páll Gústafsson, framkvæmda-
stjóri ÍSNÓ.
Þó sumir þessara manna hafi
kynnst umtalsverðu tapi hjá fyrir-
tækjum sínum hafa þeir varla séð
það jafnsvart og þeir standa
frammi fyrir sameiginlega hjá Ála-
fossi.