Pressan - 20.02.1992, Blaðsíða 15

FIMMTUDAGUR PKESSAN 20. FEBRÚAR 1992
15
Úr sönnunargögnum sem Wiesenthal-stofnunin telur
sig hafa fyrir stríðsglæpum Eðvalds Hinrikssonar
„MANNÆTAN MIKSON
er heiti kafla um Mikson í bók útgefinni af Ríkisforlagi Eistlands árið 1962
Eðvald Hinriksson og Atli sonur hans á heimili Eðvalds f
Hafnarfirði. Eðvald hefur safnað miklu af gögnum um stríðs<
glæpi, enda ávallt verið viðbúinn þvf að þurfa að verja mann*
Orð SÍtt. PRESSUMYNDÆ.ÓL.
Atli Eðvaldsson,
sonur Eðvalds Hinrikssonar
Hann bjð sig
undlr að hreinsa
mannorð sitl
„Faðir minn hefur aldrei
heyrt á Ruth Rubin minnst
nema þegar nafni hennar
skaut upp í Þjóðviljanum
1961," sagði Atli Edualdsson,
sonur Edvalds Hinrikssonar, í
samtali við PRESSUNA.
Þegar PRESSAN sneri sér
til þeirra feðga í gær sagði
Atli að faðir sinn væri ákaf-
lega þreyttur eftir lætin á
þriðjudag og bæðist undan
að koma í viðtal. Atli fékk
hins vegar lista af spurning-
um sem hann svaraði í sam-
ráði við föður sinn. í svari
þeirra kemur fram að Eðvald
hafði aldrei heyrt á Ruth
minnst, fyrir utan Þjóðvilj-
ann, eins og þó mátti skilja á
öðrum fjölmiðlum í gær.
„Faðir minn var aldrei í
Omakaitse-samtökunum né
búðunum við Tartu. Hann
vann aldrei fyrir Gestapo og
hann var aldrei neinn aðstoð-
arlögreglustjóri. Hann kom
bara sem íþróttamaður frá
Tartu og fór í lögregluna af
því að þeir fá meira frí.
Wiesenthal-stofnunin talar
um hóp fólks sem hann átti
að hafa handtekið. Hann
hafði enga heimild til að
handtaka neinn af þeim sem
þar eru tilgreindir. Ef þetta
fólk hefur verið í fangelsi á
þessum tíma þá er það út af
því að það hefur brotið eitt-
hvað af sér. Það hefur ekkert
með hann að gera. Þá hefur
„Evald Mikson var foringi í
Omakaitse og tók virkan þátt
í ofsóknum gegn gyðingum
og öðrum óbreyttum borgur-
um í Tartú, Tallinn og
Nömme, úthverfi höfuðborg-
arinnar," sagði dr. Dov Levin,
prófessor í samtímasögu gyð-
inga við Hebrew University í
Jerúsalem, í samtali við
PRESSUNA.
„Samfélag gyðinga í Eist-
landi var alltaf fámennt, enda
varð það ekki til fyrr en um
miðja nítjándu öld. Þegar
stríðið byrjaði voru um 4.500
gyðingar í landinu. Á meðan
á hernámi Sovétmanna stóð
1940—1941 voru um fimm
hundruð gyðingar sendir í út-
legð til Síberíu. í Tartú, fæð-
ingarborg Miksons, bjuggu
hann ekki handtekið neina
gyðinga," sagði Atli, en þarna
var hann að svara röð spurn-
inga sem til föður hans var
beint.
WIESENTHAU
STOFNUNIN ÓTRAUST
Þá sagði Atli að faðir sinn
hefði um árabil safnað saman
öllu sem um stríðsglæpa-
menn eða nasista hefði verið
skrifað. „Við vorum vön að
hlæja að honum, en hann
sagði þá vanalega að þetta
gæti orðið til að hreinsa
mannorð sitt."
Þá benti Atli á hvernig
málatilbúnaður Wiesent-
hal-stofnunarinnar hefði ver-
ið þegar hún lagði fram lista
um 200 grunaða einstaklinga
í Englandi. „Eftir að nefnd
hafði verið sett á laggirnar til
að fara ofan í þetta var niður-
staðan að mögulegt væri að
hefja mál gegn fjórum ein-
staklingum og ástæða væri til
að skoða 75 til viðbótar. Af
þessum fjórum var einn lát-
inn, annar of sjúkur til að
unnt væri að draga hann fyrir
dóm, þriðji myndi örugglega
ekki fá dóm — eftir stæði því
einn af 200! Og svo er verið
að tala um að þetta sé mark-
tækt. Það er einstaklingur
hér á landi kaffærður í skít út
af því að þetta er birt frá
„virtri" stofnun," sagði Atli.
um átta hundruð gyðingar
um mitt ár 1941, þegar Þjóð-
verjar hófu innrásina í Rúss-
land sem fékk nafnið Barbar-
ossa.
Það tók Þjóðverja tvær til
þrjár vikur að leggja landið
undir sig og mörgum tókst að
flytja í austur til Sovétríkj-
anna. Eftir urðu rúmlega þús-
und manns. Áður en yfir iauk
höfðu allir verið drepnir
nema fjórir eða fimm."
Hvernig tengir þú nafn Ev-
alds Miksons vid þessa at-
burdi?
„Mikson var í öryggislög-
reglunni og þjóðernissamtök-
unum Omakaitse sem að-
stoðuðu Þjóðverja í ofsókn-
unum og morðunum. Þegar
Einsatz Kommander
A-l-sveitin, sem var sérsveit
Bókin „People, be whatch-
ful!“ var gefin út af Estonian
State Publishing House í Tall-
inn 1962, eða einu ári eftir að
umræðurnar urðu hér á landi
í kjölfar greinar eftir Árna
Bergmann er birtist í Þjóðvilj-
anum. Sú grein var þýðing
Árna úr bók Ants Saar er út
kom 1961.
Það er meðal annars á þess-
ari bók, „People be whatch-
ful!“, sem Simon Wiesenthal-
stofnunin byggir ásakanir sín-
ar á hendur Eðvaid Hinriks-
syni. I bókinni eru rakin þau
tilvik sem Mikson á að hafa
komið nálægt, meint illvirki
hans tíunduð og birtur vitnis-
burður fólks þar um. PRESS-
AN hefur fengið kaflann um
Mikson í hendur og hér á eftir
fara nokkrir kaflar úr honum.
„MORÐINGI OG
RÆNINGI"
Frásögnin um Mikson er öll
einsleit. Þar eru frásagnir
manna er Mikson á að hafa
handtekið og meðal annars
er þar að finna eftirfarandi
vitnisburð manns að nafni
Johannes Sööra:
„Tveir þeirra, ad öllum lík-
indum yfirmennirnir Mikson
og Otsa, hófu ad spyrja okkur
af hverju vid heföum veriö
handteknir. Þá benti Mikson
á ungan strákling og spuröi
hann:
„Hvers vegna hefur þú ver-
gegn gyðingum, kom tii Tartú
handtók hún með aðstoð
Omakaitse strax fjörutíu til
fimmtíu manns og flutti þá í
búðir sem höfðu verið reistar
á torgi í Tallinn. Þaðan voru
þeir svo fluttir á vörubílum út
fyrir borgina og drepnir í
skriðdrekaskurði. Á meðal
þeirra voru börn.
Eg veit að Mikson beitti sér
mikið í Nömme, úthverfi
borgarinnar. Nasistar tóku
þann borgarhluta í ágúst
1941. Þann níunda septem-
ber handtók Mikson Alex-
ander Rubin og eiginkonu
hans. Síðar var dóttir þeirra,
Ruth, einnig tekin og flutt í
Aðalfangelsið í Tallinn þar
sem foreldrar hennar voru í
haldi. Mikson tók gullúr og
aðra skartgripi af stúlkunni
/'ð fœröur hingaö, drengur?“
„Ég var grunaöur um aö
vera meölimur í Ungiiöa-
hreyfingu kommúnista," svar-
aöi drengurinn.
Þá steig Miksonafturábak,
dró byssu úr vasa sínum og
skaut drenginn á staönum.
Eg man aö drengurinn var frá
Pilrisaure. Hann var ekki sá
eini sem Mikson skaut í þetta
sinn, aö föngunum áhorf-
andi..."
í kaflanum er talsvert fjall-
að um meinta fégræðgi Mik-
sons og það staðhæft að hann
hafi sóst mjög eftir eignum og
verðmætum fanga. Hann er
einnig sagður hafa hampað
samstarfsmönnum sínum
með því að eftirláta þeim eig-
ur handtekinna manna. Um
þetta segir meðal annars eft-
irfarandi:
„En „sakfelling vegna upp-
runa“ var ekki eina ástœöa
þess aö Mikson vildi fjölga
fórnarlömbum sínum. Hann
var einnig rekinn áfram af
gróöafýsn. Hún var oft afger-
andi þáttur í geröum hans.
Hann var ekki aöeins morö-
ingi heldur einnig rceningi.
Eftir aö hafa handtekiö Mi-
chail Gelb, og látiö greipar
sópa um eignir hans, setti
Mikson upp, í íbúö Gelbs,
skrifstofu fyrir einn félaga
sinn í fjöldamoröunum, for-
ingja í Political Police, M.
áður en hann nauðgaði henni
og drap svo.
Tíunda október voru síð-
ustu tíu karlmennirnir teknir
í Nömme og fluttir til Tallinn
þar sem þeir voru mvrtir
ásamt hinum."
Á hverju byggiröu þessar
alvarlegu staöhœfingar?
„Eg byggi rannsóknir mín-
ar á margs konar gögnum og
vitnisburði fólks í Eystrasalts-
ríkjunum. Helstu niðurstöð-
urnar má finna í bókum mín-
um um samfélög gyðinga í
Lettlandi og Eistlandi."
Eru þetta upplýsingarnar
sem komu fram viö réttar-
höldin í Tallinn 1961?
„Sumt af þessum uppiýs-
ingum kom fram þar. Ég veit
af og skil andmæli þeirra sem
Jensen. Þess sama Jensen
hvers undirskrift má finna á
skjölum sem segja aö á
skömmum tíma hafi fjöldi
þeirra gyöinga er drepnir
voru í Tallinn aukist úr 207 í
610, nœstum því þrefald-
ast...“
„HVAR ERU
DEMANTARNIR"
Einnig segir í bókinni:
„Þegar Mikson var aö eltast
viö fórnarlömb stn haföi
hann ávallt mikinn áhuga á
eignum þeirra. . . Mjög
margar skýrslur um yfir-
heyrslur yfir fólki handteknu
aö skipun Miksons hafa varö-
veist og stór hluti þessara
skýrslna er spurningar um
eignir. Þannig varþví líka far-
iö í máli Ruth Rubin, fjórtán
ára gamallar stúlku."
Síðan er vitnað beint í
framburð Ruth, eins og hún á
að hafa gefið hann til Mik-
sons:
„Eg er af gyöingur aö upp-
runa. Til 14. september 1941
bjó ég í Nömme, Tödvagötu
68, alveg þangaö til foreldrar
mínir voru handteknir vegna
þess aö þeir voru gyöingar að
uppruna. Eftir handtöku for-
eldra minna fluttist ég aö
Soogötu 6, Nömme, til kunn-
ingja míns, Ungermanns, en
skírnarnafn hans veit ég ekki.
Þann 25. september 1941 var
Ungermann handtekinn á
grundvelli þess aö hann heföi
leynt eignum og ég var hand-
tekin ásamt Ungermann og
flutt í fangelsið í miöbæ Tall-
inn. Hvort Ungermann leyndi
einhverjum eignum veit ég
ekki. Eg þekkti hann aöeins
lauslega og haföi aöeins
tvisvar komiö heim til hans
áður en ég fluttist þangaö. Ég
fluttist til Ungermanns vegna
þess aö hann var kunningi
foreldra minna og ég gat ekk-
ert annaö fariö. Eg hef ekki
tekiö þátt í neinum geröum
kommúnista og ég hef ekki
heldur haft nein samskipti
viö kommúnista. Eg hef ekki
veriö meölimur í Ungliöa-
hreyfingu kommúnista, ekki
halda fram að það sé áróður
og lygar upp úr sovésku
leyniþjónustunni. Þetta segja
vitanlega helst þeir sem
þurfa að verjast ásökunum.
Ég veit hins vegar af áralöng-
um rannsóknum að Sovét-
menn drógu frekar úr en ýktu
ofsóknir á hendur gyðingum.
Fjöldagrafir gyðinga voru yf-
irleitt merktar „Sovéskir rík-
isborgarar sem böðlar Hitiers
og aðstoðarmenn þeirra
myrtu". Það samrýmdist
heldur ekki stefnu Sovét-
manna né þjónaði hagsmun-
um þeirra að ljúga til um
morð á gyðingum. Það var
líka nóg af skjalfestum stað-
reyndum til frá valdatima
Þjóðverja."
tilheyrt neinum samtökum og
ekki leynt neinum eignum."
Höfundur bókarinnar seg-
ist hafa farið að húsi Unger-
manns, til að athuga hvort
hann hitti þar fyrir einhvern
er gæti munað kvöldið sem
Ruth Rubin var handtekin, og
hitt þar fyrir Oswald Unger-
mann. Þann sama Unger-
mann og handtekinn var um
leið og Ruth Rubin. Unger-
mann segir Mikson hafa ver-
ið meðal þeirra sem hand-
tóku þau.
Höfundur spyr Unger-
mann: „Af hverju var hann
hér í eigin persónu aö hand-
taka Ruth Rubin?'
Ungermann svarar: „Mik-
son var I fararbroddi þess
hóps sem umkringdi húsiö
okkar þessa nótt. Þrír úr
hópnum, leiddir af Mikson,
brutust inn I húsiö. Allir
höföu þeir byssur í höndum.
Afeinhverjum ástœöum voru
þeir allir mjög œstir, sérstak-
lega Mikson, hendur hans
skulfu og einnig líkaminn all-
ur. „Hvar eru demantarnir?"
Mikson ruddist aö mér allt í
einu. Ég var furöu lostinn.
„Segöu mér strax hvar dem-
antarnir eru,“ heimtaöi Mik-
son og varö sífellt reiðari.,, Ég
skal skjóta ykkur öll efég finn
ekki demanta gyöingsins Ru-
bins,“ öskraöi Mikson aftur.
Þá varö mér strax Ijós ástœö-
an fyrir geöshrœringu Mik-
sons og skjálfandi höndum;
þetta var ,,demantahiti"
Herramennirnir frá „Hilfs-
polizei" í Tallinn voru aö gera
rassíu til aö komastyfir dem-
anta sem gyðingar í Tallinn
áttu."
Síðan segir að þegar Alex-
ander Rubin hafi verið hand-
tekinn hafi dóttir hans, Ruth,
verið látin vera. Hún hafi þá
snúið sér til Ungermanns og
komið til hans með tárin í
augunum og beðið hann
ásjár, en hann hafði í mörg ár
unnið í skartgripaverslun Al-
exanders Rubin.
„ÞAÐ VAR MIKSON SEM
SENDIHANA í DAUÐANN"
Ungermann heldur frásögn
sinni áfram; „Mikson sá stúlk-
una, sem var hrœdd og haföi
faliö sig úti í horni. Hann
flaug eins og hrœgammur aö
henni. „Hvareru.. .“ Mikson
gat ekki sagt meira því stúlk-
an tók úr jakkavasa sínum
demantsskreytt úr, gjöf frá
móöur hennar, og lét Mikson
hafa þaö. Hann kreisti úriö í
hnefa sínum, sem hann haföi
lyft til aö berja skelfingu
lostna stúlkuna í höfuöiö."
Síðar segir í bókinni um af-
drif feðginanna Alexanders
og Ruth Rubin: „Alexander
Rubin var barinn til bana af
Mikson, sem gat ekki fengiö
neinar gagnlegar upplýsing-
ar frá honum.. . Dóttur
hans, unglingnum, var
nauögaö af slátraranum áö-
ur en hún var tekin af lífi.
Mikson hreykti sér af því viö
samstarfsmenn stna aö hún
fœri ekki óspjölluö í betri
heim.
Þaö var Mikson sem hand-
tók Ruth Rubin, rannsakaöi
heimili hennar, stal öllum
verömœtum er tilheyröu for-
eldrum hennar og nauögaöi
henni. Þaö var Mikson sem
sendi hana í dauöann."
Sovétmenn drógu frekar úr en
ýktu ofsóknir á hendur gyðingum
segir dr. Don Levin, prófessor í samtímasögu gyðinga við hebreska háskólann í Jerúsalem.
Á myndinni sjást lík sem tekin voru úr fjöldagröfum nálægt
Tartu 1941. Myndin er úr bók Eövalds.