Pressan - 04.06.1992, Blaðsíða 14

14
FIMMTUDAGUR PRESSAN 4. JÚNÍ1992
Skoðanakönnun Skáís fyrir PRESSUNA
FÚLK VILL
ÞYNGRI DÚMA
YFIR AFRROTA-
MÖNNUM EN
DÚMSTÚLARNIR
eða fjársekt hæfilega lágmarks-
refsingu, en heil fimmtán pró-
sent kváðust vilja þyngsta fang-
elsisdóm, sautján ár eða meira.
íslensk lög heimila frá eins árs
til sextán ára fangelsisrefsingu
lyrir nauðgun. Refsimat byggist
á eðli brotsins og aðstæðum, til
dæmis hversu miklu ofbeldi er
beitt og hvort fómarlambið og
árásarmaðurinn þekktust fyrir
brotið. PRESSUNNI hefur ekki
tekist að finna dæmi þess að á
síðari árum hafi verið refsað fyrir
nauðgun eins og löggjafinn
heimilar. Þyngsta refsing virðist
almennt vera um fjögurra ára
fangelsisvist, en algengara er eitt
til tvö ár. I þessum brotaflokki
hefur Hæstiréttur einnig haft til-
hneigingu til að milda dóma
undirréttar.
KYNFERÐISBROT GEGN
BÖRNUM AL V ARLEGRI
EN MANNDRÁP
Niðurstöður könnunar Skáls
benda til þess að íslenskur al-
menningur líti kynferðisbrot
gagnvart bömum alvarlegri aug-
um en manndráp af ásetningi.
Að meðaltali vill fólk reyndar
sömu refsingu fyrir þessi tvö
brot, fjórtán og hálft ár að meðal-
tali, en dreifmg svaranna er tölu-
vert önnur. Fimmtíu og fimm
prósent vilja þyngstu fangelsis-
refsingu, sautján ár eða meira, og
níu prósent aðhyllast dauðarefs-
ingu fyrir þá sem misnota böm
kynferðislega.
Þessi niðurstaða er í hrópandi
ósamræmi við þá dóma sem
felldir hafa verið í þessum brota-
flokki á síðustu árum. Refsi-
ramminn í lögum veitir heimild
allt frá skilorði til tólf ára fang-
elsisvistar, en almenn refsing
virðist vera um tvö og hálft ár.
Fyrir nokkmm ámm var maður í
Hafnarfirði dæmdur fyrir kyn-
ferðislega misnotkun á stjúpdótt-
ur sinni, fékk fyrir það þriggja og
hálfs árs fangelsi í héraði, sem
Hæstiréttur lækkaði í tvö og
hálft. Annar maður var fúndinn
sekur í Reykjavík um að hafa
misnotað dætur sínar árum sam-
an, fékk fjögur ár í héraði, en tvö
og hálft í Hæstarétti. Þetta er al-
veg í neðri kantinum á því sem
refsirammi í lögum heimilar.
SKILORÐ ER ALMENNT
FYRIR LÍKAMSÁRÁSIR
í brotaflokknum „meiriháttar
líkamsárás" kemur einnig í ljós
að almenningur vill þyngri refs-
„Hæstiréttur heffur verið að
milda dóma undirréttar“
segir Valtýr Sigurðsson, formaður Dómarafélags íslands
„Þetta eru athyglisverðar nið-
urstöður," sagði Valtýr Sigurðs-
son, formaður Dómarafélags ís-
lands. „Fordæmisdómar, til
dæmis í nauðgunarmálum, virð-
ast ekki vera í samræmi við vilja
almennings, ef lesa má hann út
úr þessari könnun. Þetta er að
vísu afstaða til brotaflokka og
gildir ekki um einstök mál, en
Hæstiréttur hefiir verið að milda
dóma undirréttar frekar en hitt.
Það er vitanlega auðveldara
að dæma í brotaflokkum en að
dæma viðkomandi einstaklinga.
Það sama gildir líklega um
dauðarefsinguna. Það er auðvelt
að segja svona hluti í könnun, en
um leið og ákveðinn einstakling-
ur tengdist málinu er líklegt að
renna myndu tvær grímur á fólk.
Dómstólamir virðast í mörg-
um tilvikum beita neðri mörkun-
um á refsirömmunum. Það verð-
ur að skýrast svo að dómar í
Hæstarétti gefi tilefni til þess að
undirréttur fari hægt í sakimar.
Dómarar þar laga sig að dómuni
Hæstaréttar."
„Ekkert að marka bessa könnun“
segir Davíð Þór Björgvinsson dósent
,Jig verð að viðurkenna að ég
hef í rauninni lítið vit á skoðana-
könnunum, en ég þori samt nán-
ast að fúllyrða að engar nothæfar
upplýsingar um viðhorf almenn-
ings til refsinga er að finna í nið-
urstöðum þessarar könnunar,"
sagði Davíð Þór Björgvinsson,
dósent í lögfræði.
„Ástæðan er sú að það er ekk-
ert vit í spumingunum eins og
þeim er stillt upp. Þar er til dæm-
is spurt hvað viðkomandi telji
hæfilega refsingu fyrir mann-
dráp. Niðurstaðan verður á bil-
inu 14 til 15 ára fangelsi. Eiga
menn þá við að það eigi í öllum
tilfellum að dæma menn í 14 til
15 ára fangelsi fyrir manndráp,
án tillits til aldurs hins brotlega,
andlegs ásigkomulags hans, að-
draganda brotsins og allra að-
stæðna? Það sama má segja um
önnur brot.
í lögunum er kveðið á um há-
mark refsingar og stundum lág-
mark. Það er vegna þess að mál-
in em svo margbreydleg að það
er vonlaust að hafa eina almenna
reglu sem gildi í öllum tílfellum.
Ákvörðun refsingar innan þess
ramma sem lögin setja er flókið
ferli sem byggist á mati dómar-
ans á öllum aðstæðum. Refsing-
in fyrir tiltekna brotategund
verður ekki ákveðin í eitt skipti
fyrirfram. Ég þykist viss um að
ef PRESSAN gerði könnun á við-
horfúm tíl ákvörðunar refsingar í
einstökum málum myndu niður-
stöðumar falla illa að niðurstöð-
um þessarar könnunar. Það er
meðal annars vegna þess að
reynslan hefur sýnt að viðhorf
almennings í þessum efhum em
full af mótsögnum.
Um viðhorf fólks til dauða-
refsingar hef ég aðeins það að
segja að það em ömurleg tíðindi
ef rúm 20 prósent þjóðarinnar
vilja taka upp dauðarefsingu
fiegar um 160 ár em liðin frá því
síðasta aftakan fór fram hér á
landi. Það góða við þetta er að
það ætti ekki að verða skortur á
umsækjendum ef starf böðulsins
verður auglýst laust tíl umsókn-
ar!
Ég veit bara að ég myndi ekki
sækja um.“
Meiriháttar
líkamsárás
ingar en gengur og gerist í réttar-
kerfinu. Samkvæmt könnun
Skáls aðhyllist almenningur að
meðaltali rúmlega sex ára fang-
elsisvist fyrir meiriháttar líkams-
árás. Fjórðungi svarenda þótti
fjögur til sex ár hæfileg lág-
marksrefsing, en tæpum fimmt-
ungi sjö tíl níu ár. Tólf prósent
vildu Iáta skilorð eða fjársekt
nægja, en þrjú prósent vildu
þyngstu refsingu, sautján ár eða
meira í fangelsi.
Refsiramminn fyrir líkams-
meiðingar er í tvennu lagi, allt að
þremur ámm fyrir „venjulegar"
líkamsárásir, en allt að sextán ár-
um ef um er að ræða stórfellt tjón
á líkama og heilbrigði fómar-
lambsins, ef einhverjum tólum er
beitt, og svo framvegis.
Það er langt í frá að þessum
heimildum sé beitt. Algengast er
að menn séu dæmdir í nokkurra
mánaða varðhald fyrir líkams-
árásir og skilorðsbundnir dómar
em almennir. Segja má almennt
að refsingar fyrir það sem lýtur
að friðhelgi Iíkantans séu mun
vægari en til dæmis fyrir auðg-
unarbrot. Sem dæmi má nefna
hamarsmálið svonefnda, þegar
maður í Garðabæ var kærður
fyrir tilraun til að manndráps
með því að ráðast á eiginkonu
sína með hamri. Hæstiréttur
dæmdi manninn í níu mánaða
fangelsi, en þótti rétt að hafa sex
skilorðsbundna vegna þeirrar
röskunar sem hefði orðið á hög-
um mannsins, eins og það var
orðað í dómnum. Héraðsdómari,
sem blaðið ræddi við, sagði rök-
stuðning Hæstaréttar í dómum á
borð við þennan oft heldur
veigah'tínn, aðeins væri talað um
, Jtæfilega refsingu".
EKKITEKIÐ NÓGU HART
Á SKATTSVIKUM
Þegar spurt var um meiriháttar
skattsvik vildu svarendur í könn-
un Skáís hegna fyrir þau með
þriggja ára fangelsisvist að með-
altali. Þijátíú prósent vildu láta
fjársekt eða skilorðsbundna
dóma nægja, en fjórðungur svar-
enda aðhylltist tvö til þijú ár í
fangelsi. Þrjú prósent vildu beita
þyngstu fangelsisrefsingu, sautj-
án árum eða meira, sama hlutfall
og svaraði þannig þegar spurt
var um líkamsárásir.
Yfirleitt virðist vægar tekið í
dómskerfinu á brotum gagnvart
hinu opinbera en brotum á ein-
staklingum. Það er ekki nema í
umfangsmestu skattsvikamálum
sem menn em látnir gjalda fyrir
með fangelsisvist. Refsiramm-
inn í skattalöggjöfinni nær
reyndar til allt að sex ára fangels-
is, en fangelsisrefsingu er aðeins
beitt þegar um ítrekað eða stór-
fellt brot er að ræða. Af nýlegum
skattsvikamálum má nefna mál
Þýsk-íslenska, en niðurstaðan úr
því olli nokkrum titringi í dóms-
kerfinu. Undirréttur hafði dæmt
forsvarsmann fyrirtækisins í
fimmtán mánaða fangelsi óskil-
orðsbundið og íjörutíu milljón
króna sekt að auki. Hæstiréttur
breyttí þeim dómi í tólf mánaða
fangelsisvist, þar af níu mánuði
skilorðsbundna, og lækkaði
sektina í tuttugu milljónir. Þó
þótti sannað að undan hefði ver-
ið dreginn söluskattur upp á
26-27 milljónir á verðlagi ársins
1984.
Annað söluskattsmál tengdist
Vinnufatabúðinni, en Hæstírétt-
ur lækkaði þar dóm undirréttar
vegna þess að sýnt þóttí að for-
ráðamaður verslunarinnar hafði
tapað á söluskattsbroti sínu, sem
annars var óumdeilt í dóminum.
Snemma á þessu ári var veit-
ingamaður í Reykjavik dæmdur
fýrir að draga rúmlega ellefu
milljónir undan skatti. Hann
hlaut rnú mánaða fangelsi, þar af
Fjársvik eða
fjárdráttur
Algeng refsing
Meðaltal svarenda
sex mánuði skilorðsbundna, og
ellefu milljóna króna sekt að
auki.
Allir eru þessir dómar mun
vægari en almenningur virðist
telja eðlilegt fyrir meiriháttar
brot á skattalögum.
STUTT REFSIVIST FYRIR
FJÁRSVIK
Refsiramminn fyrir auðgunar-
brot (þjófnað, fjársvik, fjárdrátt)
er svipaður og fyrir skattsvikin,
allt að sex ára fangelsi fyrir ítrek-
uð eða stórfelld brot. Þetta end-
urspeglast líka í svömm í könn-
un Skáls, þar sem almenningur
telur hæfilega lágmarksrefsingu
fyrir meiriháttar auðgunarbrot
tæplega þriggja ára fangelsi, ögn
minna en í skattsvikamálum.
Dómar í auðgunarbrotum em
eðli málsins samkvæmt fleiri en í
skattsvikunum, en þyngd refs-
inganna virðist svipuð. I smærri
málum em fjársektír og stuttír