Pressan - 11.06.1992, Blaðsíða 25

FIMMTUDAGUR PRESSAN ll.JÚNÍ 1992
25
E R L E N T
Danir urðu fyrstir, hverjir eru næstir?
Sjálfstæði Eystrasaltsrík janna
er enn ekki að fullu fengið
Fyrir þremur árum þurfti sá,
sem þetta ritar, að fara í danskt
alfræðiorðasafn frá þriðja ára-
tugnum til þess að finna mynd af
fánum Eystrasaltsríkjanna. Vest-
urlandabúar höfðu um áraraðir
látið, sem þau væm ekki lengur
til, fánamir vom öllum löngu
gleymdir og þar með höfðu
menn í raun lagt blessun sína yfir
innrás Sovétríkjanna og innlim-
unina á ríkjunum þremur. Og
það em aðeins örfá ár síðan ís-
Íenskur þingmaður — sem enn
situr á þingi og gefúr sig út fyrir
að vita eitthvað um utanríkismál
— sagðist ekkert skilja í þessu
brölti í Eystrasaltsríkjunum, rétt
eins og þar væri aðeins einhverj-
ir óknyttadrengir á ferðinni, sem
veita þyrfti ráðningu.
Nú þegar fmnst manni óra-
langt síðan Sovétríkin liðuðust í
sundur og sjálfstæði Eystrasalts-
ríkjanna fyrir löngu í höfh, enda
íslendingar fremstir í hópi jafn-
ingja í viðurkenningu þess. Þó er
ekki liðin nema rétt liðleg með-
ganga frá hinu misheppnaða
valdaráni í Moskvu og viður-
kenningu Islands á sjálfstæði
ríkjanna, sem sigldi í kjölfarið.
En þrátt fyrir allt og allt em
ríkin þijú enn nátengdari Rúss-
landi í hugum margra en hinar
nýsjálfstæðu þjóðir kæra sig um.
Enn fmnast engar landabréfa-
bækur með hinum nýju landa-
mæmm og í ríkjunum þremur
em rússnesk áhrif enn gífúrleg.
Þetta breytist nokkuð á næst-
unni, því á döfinni er útgáfa eigin
gjaldmiðils í stað rúblunnar.
Stærri og öflugari ríki Sovétríkj-
anna gömlu hafa enn ekki hætt
sér út í slíkar aðgerðir, en næsta
víst má telja að stofnun nýs
gjaldmiðils mun leggja auknar
byrðar á herðar Eista og ekki síð-
ur þá 500.000 Rússa — bæði
hermenn og almenna borgara —
sem enn búa í Eistlandi.
Stjómvöld í Moskvu munu
vafalaust halda því fram að út-
gáfa eistnesku krónunnar sé
sýndarmennska ein og helst til
þess fallin að klekkja á Rússum.
Svo er þó ekki, því þessi breyt-
ing er nauðsynleg til þess að
Eistar fái stjóm efnahagsmála
landsins í eigin hendur og er auk
þess nær eina færa leiðin til þess
að þrýsta á Rússa um uppræt-
ingu hergagnaiðnaðarins í Iand-
inu og í raun á þetta við um Letta
og Litháa líka, því sennilegt er að
þeir feti í fótspor granna sinna.
En Eystrasaltsþjóðimar ætla
ekki að láta þar við sitja, því þær
hafa hótað því að beita neitunar-
valdi sínu gegn lokasamþykkt
Ráðstefnu um öryggi og sam-
vinnu í Evrópu (ROSE), sem
haldin verður í Helsinki í næsta
mánuði. Þátttakendur á ráðstefn-
unni em nú 52: öll ríki Evrópu
auk Bandaríkjanna og Kanada.
Eystrasaltsríkin krefjast þess
að Rússar fastsetji fyrir ráðstefn-
una hvenær síðustu rússnesku
hermennimir verði famir úr
löndunum þremur. „Það verður
afar erfitt fýrir okkur að undirrita
skjal án þess að þessu atriði sé
gaumur gefinn,“ segir Jaan Min-
itskíj, hinn nýi utanríkisráðherra
Eistalands.
Enn er þó óvíst hvort Eystra-
saltsríkin láti verða af þessari
hótun sinni og spilli þannig ráð-
stefnunni fyrir George Bush,
Borís Jeltsín og öðmm helstu
pótintátum aðildarríkja RÖSE.
A hinn bóginn em vangaveltur
þessar til marks um vaxandi
ágreining Eystrasaltsríkjanna og
Rússlands. Eistar óttast að Rúss-
ar reyni að taka upp fyrri ný-
lendustefnu eftir að þeir koma
lagi á herinn á nýjan leik. Eistar
saka Vesturlandabúa um að
skilja ekki hversu skamman tíma
þeir hafi fyrir höndum og að alls
ekki sé nóg að gert til þess að
hjálpa þeim til þess að samlagast
Evrópu og sleppa undan klóm
bjamarins áður en hann mmskar
áný.
Um 36% íbúa Eistlands em
rússneskir borgarar, en alls búa í
landinu um 1,4 milljónir manna.
Þorri Rússanna vinnur í her-
gagnaiðnaði eða í rússneskum
herstöðvum, sem enn em starf-
ræktar víðsvegar í landinu. Her-
stöðvamar em undir beinni
stjóm hemaðaryfirvalda í
Moskvu og eistneskir embættis-
menn játa að þeir hafi ekki hug-
mynd um hvað eigi sér stað í her-
stöðvunum og verksmiðjunum.
Þessir embættismenn hafa
jafnframt óljósar hugmyndir um
hveijir muni greiða hinum rúss-
nesku launþegum kaup eftir
gjaldmiðilsbreytinguna og í
hvaða valútu. Ljóst má vera að
Eistar muni taka upp gjaldeyris-
eftirlit á landamærum og það
mun koma við kaunin á Rússum.
Líkast til mun gjalmiðilsbreyt-
ingin eiga sér stað fyrir 20. júní
eða á þeim degi, því þá verða 52
ár liðin frá innrás Rússa.
Rússar segja að herlið þeirra,
sem talíð er vera um 20.000
manns, verði kallað heim áður
en yfir lýkur. En Kremlverjar
þvertaka fyrir að ræða um það að
rússneskum borgurum verði gert
að snúa heim. Eistnesk yfirvöld
líta á þessa afstöðu sem sönnun
þess að stjómvöld í Moskvu hafi
enn ekki tekið pólitíska ákvörð-
un um að herinn verði kallaður
heim.
Sumir kunna að segja Eystra-
saltsbúa óþarflega viðkvæma og
kröfuharða í garð Rússa. Menn
skyldu þó ekki gleyma því að
þeir máttu þola meira en hálfrar
aldar hersetu í löndum sínum og
skipulegar tilraunir til þess að má
út þjóðarvitund þeirra. Þeir hafa
þess vegna áunnið sér rétt til þess
að láta Vesturlönd taka mark á
mati þeirra á fyrirætlunum
Rússa.
Meira að segja Lenart Meri,
fyrrverandi utanríkisráðherra
Eista, rithöfundur og kvik-
myndagerðamaður, sem er af-
skaplega hæglátur maður getur
vart stillt sig þegar hann þarf að
hlusta á endalausar ráðleggingar
Vesturlanda um að Eystrasalts-
búar og Rússar þurfi að gleyma
hinu liðna og jafna ágreininginn
í nafhi stöðugleika í alþjóðamál-
um. „Hvemig getur heims-
byggðin viðurkennt Rússland og
tekið inn í fjölskyldu þjóðanna,
þegar Rússar sjálfir hafa enn
ekki áttað sig á því hvað Rúss-
land er eða komist að niðurstöðu
um landamæri sín?“
„Vesturlönd þurfa að tala við
Rússa á tvo vegu. Annars vegar
þarf að tala blíðlega við lýðræð-
isöflin og koma þeim í skilning
um Rússland hafi af því hag að
eiga landamæri að þremur vin-
samlegum lýðræðisríkjum, en
hins vegar þarf að tala af hörku
til þess að koma öðrum í skilning
um að alþjóðleg aðstoð við land-
ið er bundin því hvernig Rússar
koma fram við Eystrasaltslönd-
in.“ Og Meri bætir við: „Það er
ekki ósennilegt að Vesturlanda-
búar þurfi að beita báðum að-
ferðum við sama fólkið."
Að vissu leyti eru þessar at-
hugasemdir Meris jákvæðar, því
þær gefa til kynna trú hans á að
unnt sé að breyta nýlenduhugar-
farinu í Kreml. Þvert á reynslu
sína og tilfinningu útloka Meri
og aðrir hófsamir Eistar það ekki
að unnt sé að rökræða og komast
að samkomulagi við risann í
austri, sem réðist inn í og hersat
land þeirra í meira en aidarhelft.
íslendingar eiga nú sem fyrr
að beita sér í þágu Eystrasalts-
þjóðanna og hvetja Rússa til þess
að láta af gömlu útþenslufreist-
ingunum á sama tíma og styðja
þarf hin nýftjálsu ríki beint. Það
getum við gert á vettvangi nor-
rænna þjóða, Atlantshafsbanda-
lagsins og RÖSE.
Andrés Magnússon.
Baráttunni viö nýlenduherrana er ekki lokiö.
S L Ú Ð U R
Thafcher öðluð
Elísabet II. Englandsdrottning hefur
nú aðlað Margaret Thatcher, fyrrver-
andi forsætisráðherra Breta, og er hún nú
barónessa í eigin nafni, en hún var reynd-
ar lafði fyrir, þar sem eigmaður hennar,
Denis, hafði þegar verið sleginn til ridd-
ara. Talið er að síðar meir kunni henni að
vera boðin lendur jarlsdómur, sem þá
gengi að erfðum. Um leið og Thatcher
var gerð að barónessu fengu fleiri stjóm-
málaforingjar frímiða inn í lávarðadeildina, en þeirra á meðal voru
Geoffrey Howe, fyrrum utanríkisráðherra, Nigel Lawson, fyirum
fjármálaráðherra, Cecil Parkinson, fyrrum orku- og samgönguráð-
herra, og David Owen, fyrrum utanríkisráðherra og leiðtogi sósíal-
demókrata.
Ætli myndirnar
batni?
Cosby á hvíta tjaldið
Gamanleikarinn Bill Cosby hefur undirrit-
að samning við Paramount-kvikmyndaverið
um framleiðslu og leik í kvikmyndum á næstu
ámm. Ekki var greint frá því hversu margar
myndir fælust í samningnum eða launakjör
Cosbys. Sjónvarpsþáttaröðin um Huxtable-
fjölskylduna rann nýverið skeið, en hún gerði
Cosby einn af auðugustu skemmtikröftum í
Bandaríkjunum. Þrátt fyrir vinsældir hennar,
hafa kvikmyndir Cosbys til þessa allar fallið. Cosby er um þessar
mundir upptekinn af undirbúningi endurvakinna viðtalsþátta fyrir
sjónvarp.
Siðprýði frk. Mússóliní
Nýfasistinn og sonardóttir fyrrum einræð-
isherra Italíu, Allessandra Mússólíní, vann
á dögunum mál gegn ítalska tímaritinu Play-
men, en þar var gefið til kynna að hún hefði
leikið í klámmyndum. Rétturinn féllst á að
þrátt fyrir að AJlessandra hefði komið ffam
býsna léttklædd í ýmsum myndum, ræddi
þar um einstakar erótískar senur í kvikmynd-
um, en þær gætu ekki talist klámmyndir fyrir
vikið. Dómstóllinn setti því lögbann á sölu
blaðsins uns skipt hefði verið um forsíðu á
því.
Axl Rose eflirlýstur
Lögreglan í St. Louis í Bandaríkjunum hefur lýst eftir Axl Rose,
söngvara hljómsveitarinnar Guns ’n’ Roses. Hljómsveitin þurfti að
fresta tónleikum í Chicago og Detroit fyrr
á árinu vegna hótana um handtöku hans.
Astæðan er meint sök hans á óeirðum á
tónleikum þar í júlí á síðasta ári, en um 40
áheyrendur og 20 lögregluþjónar slösuð-
ust í áflogum, sem urðu eftir að Axl henti
sér af sviðinu inn í áheyrendahópinn, að
því er virðist til þess að stöðva mann, sem
tók myndir af tónleikunum í heimildar-
leysi. Talsmaður hljómsveitarinnar segir
að Axl hyggist gefa sig ffam á næstunni.
Yfirvöld segja að það þurfi að gerast fyrr
en síðar, „.. .annars verður hans leitað sem
hvers annars flóttamanns undan réttvís-
Vilja þeir hann lífs inni,“ segir saksóknari í St. Louis. „Það auð-
eöa liöinn? veldar reyndar leitina að það er prýðilega aug-
lýst hvar hann verði á hveiju kvöldi.“
THE WALL STREET JOURNAL
Ottinn við Tiananmen-torg
Þijú ár em liðin síðan Tiananmen-torg í Kína varð alþjóðlegur sam-
nefnari fyrir kúgun og blóðsúthellingar. Nafnið eitt vekur enn minn-
ingar um óhugnanlegar sjónvarpsmyndir, sem varpað var um heims-
byggðina alla og sýndu hvemig kínverski herinn notaði skriðdreka og
byssur til að drepa fjöldahreyfingu Kínveija, sem höfðu drýgt þann
glæp einn, að óska eftir frelsi.
Kommúnistastjómin í Peking þarf að sætta sig við það að fjölda-
morðin á Tiananmen-torgi em orðin alþjóðleg viðmiðun á stjómar-
hætti. Annars vegar em siðaðar ríkisstjómir, sem fara að vilja fólksins
þegar á reynir, og hins vegar em ríkisstjómir á borð við hina kín-
versku, sem lætur skjóta það. Ekkert kom jafriilla við stjómina í Thaí-
landi eins og þegar aðgerðir hennar gegn mótmælendum í síðasta
mánuði vom bomar saman við fjöldamorðin á Tiananmen-torgi.
Sá dagur, að hinir 1,15 milljarðar Kínveija — sem em fimmtungur
mannkyns — öðlist ffelsi, er aftur á móti nær en áður, einmitt vegna
fjöldamorðanna. Áratugum eftir valdatökuna 1949 drápu kínverskir
kommúnistar milljónatugi landa sinna í ömggu skjóli bambustjalds-
ins. En árið 1989 var staðan breytt — bæði vegna tækniffamfara og
aukinna samskipta Kínverja við umheiminn — og myndir af óhugn-
aðinum bámst út fyrir Kína. Eftir það hefur enginn ríkisleiðtogi getað
hitt kínverska kollega sfna án þess að vita af gerðum hinna aldur-
hnignu glæpamanna.
Kommúnistastjómin í Peking kýs þögnina. Blátt bann er lagt við
því að nokkur geri nokkuð, sem unnt er að túlka sem gagnrýni á
fjöldamorðin. Verkamaður, sem sýndi það hugrekki að breiða úr mót-
mælaborða í síðustu viku, varhandtekinn umsvifalaust. í opinberri til-
kynningu, sem hangir uppi á torginu, er tilkynnt að bannað sé að sitja
á torginu, liggja þar, leggja niður blóm og meira að segja að hlæja.
Þetta segir okkur að það er ekki bara hinn ríflegi milljarður Kín-
verja, sem lifir í ótta. Illvirkjastjómin, sem kýs þögnina, og aðrar fyrir-
litlegustu ríkisstjómir heims, bíða óttaslegnar eftir næstu tilraun til
ffelsisbyltingar.