Pressan - 26.11.1992, Blaðsíða 20

20
FIMMTUDAGUR PRESSAN 26. NÓVEMBER 1992
E R L E N T
]\/[aður
vikunnar
Chris Patten
Þegar Chris Patten var skipaður landsijóri í
Hong Kong litu flestir svo á að John Major
forsætisráðherra væri að verðlauna hann
fyrir að hafa bjargað kosningabaráttu
fhaldsflokksins í síðustu kosningum, en
sjálfur hafði Patten tapað sæti sínu. Land-
stjórastaðan er afar vel launuð og starfið
spennandi þar sem landstjórinn mun
annast undirbúning og hafa yfirumsjón
meðþví þegar mestur hluti nýlendunnar
verður afhentur kommúnistastjóminni í
Peking árið 1997. Þau tímamót gera það
einnig að verkum að staðan er ekki til lífs-
tiðar eins og landstjórastöður eru almennt
■ og Patten mun því getað snúið heim á ný
1997 og í raun gert hvað sem honum sýn-
ist: hellt sér I pólitíkina á ný, gengiðað
stjórnunarstöðum í einkageiranum eða
tekið sæti í lávarðadeildinni. Patten hefði
getað átt náðuga daga f Hong Kong og
látið lífið ganga sinn vanagang uns breski
fáninn yrði dreginn niður í hinsta sinn.
Slíkt er honum greinilega fjarri, því hann
hefur afráðið að styggja gamalmenna-
gengið í Peking eins og honum er frekast
unnt með því að efla lýðræðíð í nýlend-
unni til muna. Þrátt fyrir að íbúar Hong
Kong njóti allra sömu borgaralegu rétt-
inda og aðrir þegnar bresku krúnunnar er
vart hægt að segja að þar ríki lýðræði. Rík-
isborgarar kjósa ráðgjafaþing, sem er
landstjóranum innan handarán þess að
binda hendur hans é nokkurn hátt. Patten
hefur lagt til að íbúamir fái almennan
kosningarétt árið 1995 og geti ráðið sín-
um sértæku málum sjálfir. Ástralía,
Bandaríkin og Kanada hafa öll stutt lýð-
ræðistillögur Pattens, en stjórnin heima í
Lundúnum var ekki eins með á nótunum
og John Major þurfti smáumhugsunar-
frest áður en hann kvað stjórn sfna styðja
tvímælalaust við bakið á Patten. Hins veg-
ar er athyglísvert að gömlu valdaættirnar í
Hong Kong hafa margar hverjar ríkar efa-
semdir um ágæti almenns kosningaréttar,
svona yfirleitt. Ástæða þess að kommún-
istastjórnin þolir ekki tillögur Pattens er sú
að þeir féllust á sínum tíma á að árið 1997
yrði Hong Kong sérstakt hérað, sem héldi
fengnu frelsi í að minnsta kosti 50ár í við-
bót. Þá fór afskaplega í taugarnar á þeim
þegar Patten ákvað einhliða að leyfa lagn-
ingu nýs alþjóðaflugvallar, eftir að Peking-
stjórnín hafði dregið umræður um það á
langinn um árabil. Valdaklíkan í Peking
hefur svarað með því að hætta öllum við-
ræðum við Patten og kínverskir fjölmiðlar
ausa yfir hann ótrúlegum svívirðingum
daglega. Það styrkir Patten hinsvegarað-
eins í trúnni um að hann sé að gera rétt.
Enn dimmir yflr
svörtustu Afríku
Ungir menn ráfa um landið
með hárkollur á höfði, naglalakk,
Mikka mús-grímur og jafnvel t'
brúðarkjólum, en umfram allt
með vélbyssur og þeir drepa,
nauðga og ræna af handahófi.
Svokallaðir herforingjar, sem lúta
engri stjórn nema sjálfs sín, ráðast
hver á annan og skilja eftir dauða
og eyðileggingu í kjölfarinu.
Þegar borgarastyrjöldin í Líber-
íu stóð sem hæst leið vart dagur
milli ægilegra fjöldamorða, skólar
og sjúkxahús voru lögð í eyði eins
og ekkert væri og stjórnleysið varð
eins konar tákn fyrir eymd og nið-
urlægingu Afríku og þá ekki st'ður
getuleysi umheimsins til þess að
rétta hjálparhönd.
Ekki svo að skilja að menn hafi
ekki reynt að stilla til friðar. Efna-
hagsbandalag Vestur-Afrr'ku
(ECOWAS), sem er öldungis
óstarfhæft batterí sem efnahags-
bandalag, hristi af sér doðann til
að koma á fót friðargæsluliði, en
það er stærsta ríkið á svæðinu,
Nígería, sem hefur borið hitann
og þungann af friðargæslunni. I
hartnær tvö ár tókst að halda frið-
inn milli stórfylkinganna að
mestu, en í september síðastliðn-
um var friðurinn úti og ECOWAS
leitaði til Sameinuðu þjóðanna og
óskaði eftir umboði til að koma á
friði með góðu eða illu. Eins og
gefur að skilja telja menn síðari
kostinn sennilegri úr því sem
komið er.
KVIKSYNDISTJÓRNLEYSIS
Vandi Líberíu verður ekki
skýrður með neinum rökum.
Sumir kenna sérkennilegri sögu
landsins um hrun þess. Leysingjar
úr bandarískri ánauð stofnuðu
ríkið á síðustu öld og komu á að-
skilnaðarstefnu, þar sem þeir
höfðu töglin og hágldirnar í pólit-
ísku og efnahagsíegu tilliti, en
heimamenn gátu þakkað fyrir að
fá vinnu á plantekrum eða í nám-
um.
Árið 1980 tók innfæddur lið-
þjálfi að nafni Samuel Doe sig til
og drap forseta landsins í svefni
með byssusting. Um leið hrundi
valdakerfi landsins og ekkert kom
í stað þess. Doe og frændur hans í
Krahn-ættbálkinum ofsóttu aðra
íbúa landsins, en spilling og van-
hæfni hinna nýju herra grófu
undan efnahag landsins, sem var
þó ekki beinlínis beysinn fyrir.
Ofbeldið ól af sér meira ofbeldi.
Alls kyns uppreisnarhópar voru
stofnaðir. Þar á meðal var hreyf-
ing, sem Charles nokkur Taylor
fór fyrir. Liðsmenn hans eru
mestmegnis unglingar, enda lífs-
líkur ekki miklar. Þeir vekja sér-
stakan ótta því þeir bera öll merki
geðveiki, klæðast afkáralegum
búningum og úða í sig alls kyns
dópi öllum stundum. Árið 1990
komst annar uppreisnarforingi í
sviðsljósið, Prince Johnson, en
hann gat sér sérstaka frægð fyrir
að pynta og myrða Doe forseta, en
almannatengslafulltrúar hans
dreifðu myndbandi af atburðin-
um, þar sem sjá mátti í smáatrið-
um hvernig lífið var murkað úr
Doe.
FRIÐLAUST VOPNAHLÉ
Þegar hér var komið sögu þótti
nágrönnum Líberíubúa nóg kom-
ið enda voru atburðirnir farnir að
ógna þeim. Friðargæslulið ECO-
WAS kom á vettvang og setti
bráðabirgðastjórn á laggirnar.
Bardögum linnti að mestu, en
friðargæsluliðið náði aldrei stjórn
á öðrum hlutum landsins en höf-
uðborginni Monróvíu. Umhverfis
höfuðborgina réð Charles Taylor
lögum og lofúm, en fyrrum fylgis-
menn Doe og Krahn-ættbálkur-
inn stjórnuðu landamærahéruð-
unum við Sierra Leone.
Þannig var staðan þar til í sept-
ember síðastliðnum þegar fylgis-
menn Does heitins hernámu tvö
héruð í norðurhluta landsins, en
Taylor svaraði fyrir sig með því að
ráðast á Monróvíu og gerði meðal
annars stórskotahríð að höfuð-
stöðvum ECOWAS, en friðar-
gæsluliðið lét varpa sprengjum á
höfuðstöðvar Taylors í borginni
Gbarnga í staðinn. Það kom þó
fyrir lítið, því lið Taylors hefur
hernumið vatnsból Monróvíu
norður af borginni og stjórnar því
vatnsveitunni. Borgin er uppfull af
flóttamönnum og við vatnsskort-
inn bætist rafmagnsleysi. Matar-
skortur hefur ekki verið tilfinnan-
legur til þessa, því matvælasend-
ingar hafa verið nokkuð regluleg-
ar, en nú kann það að breytast, því
þótt sendingarnar berist enn hika
skipstjórar við að leggja upp að í
borginni.
NÍGERÍA YGGLIR SIG
Stefna Bandaríkjanna gagnvart
þéssum fyrrum skjólstæðingi sín-
um hefur af skiljanlegum ástæð-
um verið fremur hikandi, enda
þægilegast fyrir stjórnina í Wash-
ington að líta á Líberíu sem afr ísk-
an vanda, sem kreíjist afrískra
lausna. Þegar skyggnst er undir
yfirborðið kemur þó í ljós að
Bandaríkjastjórn hefur meiri af-
skipti af Líberíu en hún vill vera
láta. Þeir hafa stutt friðargæslu
Nígeríumanna með ráðum og
dáð, greitt kostnaðinn af liði Sene-
gals 1 landinu og heimildamenn í
njósnaheiminum segja fjarskipta-
búnað friðargæsluliðsins hafa
komið beint frá Bandaríkjunum.
Allar þessar hræringar hafa
ekki einungis haft áhrif í Líberíu,
því spenna milli ríkja ECOWAS
hefur stigmagnast. Þar skiptust
ríkin fyrir í tvær fylkingar: hin
enskumælandi ríki annars vegar,
þar sem Nígería er fremst meðal
jafningja sakir stærðar, auðlegðar
og fólksfjölda, og hinar gömlu
frönsku nýlendur í Vestur-Afríku
hins vegar, þar sem Fílabeins-
ströndin og Burkina Faso (Efri-
Volta) ráða mestu.
Nígeríumenn eru herskárri og
vilja ganga milli bols og höfuðs á
Charles Taylor og stuðnings-
mönnum hans. Frönsku nýlend-
urnar fyrrverandi kjósa hins vegar
fremur að leita samninga í lengstu
lög. Ríkisstjórnir þeirra hafa af
fremsta rnegni reynt að koma í
veg fyrir bein átök við Taylor,
jafnvel svo að Nígeríumönnum
hefur þótt jaðra við stuðning við
hann. Bandaríkjastjórn hefúr sak-
að Burkina Faso um beinan
stuðning við hann og segja að
þaðan berist Taylor vopn, sem
Muammar Gaddafi hefur sent
honum af alkunnri hjálpfysi.
Samningaviðræður stjórnarerind-
reka standa enn yfir, en það þarf
ekki glöggskyggnan mann til að
sjá að friðarumleitanir Vestur-
Áfríkuríkja hafa gjörsamlega mis-
tekist. Enn sem fyrr eru fjölda-
morð, stjórnleysi, borgarastyrjöld,
sjúkdómar og sultur allsráðandi í
Líberíu.
Grípi umheimurinn ekki til
ráðstafana kann vandi Líberíu að
verða óleysanlegur. Átökin þar
eru eldri en í Sómalíu eða léifum
Júgóslavíu. Hins vegar virðast
engin samtök — hvort heldur eru
alþjóðleg eða svæðisbundin —
hafa vilja eða getu til að grípa í
taumana. Herforingjastjórnin í
Nígeríu virðist vera eini aðilinn,
sem til greina kemur, og stjórnin
þar hefúr sagt að ástandið í Níger-
íu sé að verða óþolandi. Kunnugir
telja að herinn þar sé í viðbragðs-
stöðu.
Einmitt þetta óttast nágranna-
löndin úr hinu gamla nýlendu-
safni Frakka. Þau telja að Nígería
sé að styrkja stöðu sína sem svæð-
isbundið stórveldi og ef herfor-
ingjastjórninni þar líðist að fara
með her inn í Líberíu sé farið að
þjóta í íjöllunum um önnur ríki í
kring, enda hafa þau fæst af nein-
um affekum að státa hvað mann-
úðlega eða lýðræðislega meðferð á
þegnunum varðar. Spurningin
kunni því einungis að vera sú hver
sé næstur.
Jasja, best að
athuga hvernig
batinn eftir
sameininguna
gengur. Könnum
viðbragðið fyrst..
The Economist
Kjarnorkan í ónáð
Kjarnorkan hefur staðið af sér margar árásir umhverfisverndarsinna,
enda komst friðsamleg nýting hennar á dagskrá þegar orkulindir virtust
vera að ganga til þurrðar og ekki margra kosta völ. Nú er gerð hríð að
henni úr nýrri átt. Brunaorkugjafar á borð við olíu, kol og gas virðast
nægir og ódýrir næstu 30 árin hið minnsta. Þar sem hlutfallslegur kostn-
aður slíkra orkugjafa hefur farið lækkandi panta færri og færri ríki kjarn-
orkuver. Þau eiga ekki eftir að sjá eftir því.
Kjarnorka er dýr orkugjafi og kostnaðurinn vex með auknum örygg-
iskröfum. Hár vaxtakostnaður og ríkari kröfur í hinum opinbera geira
þróunarlanda um hversu fljótt stofnkostnaður skilar sér hafa gert kjarn-
orkuna enn ófýsilegri. Þar fyrir utan kallar kjarnorkunýtingin á stór
orkuver, en bæði rík lönd og smá kjósa ffernur lítil og mörg.
f iðnríkjunum hafa menn lært þá leiðu lexíu að spár um orkuþörf eru
jafnábyggilegar og veðhlaupaspár. Talsmenn kjarnorkunnar benda á að
kjarnorkuver veiti örugga og næga orku þegar orkuþörf er mikil, en geti
hæglega dregið saman seglin þegar hún er lítil. Ennfremur minna þeir á
að gróðurhúsaáhrifin megi fyrst og fremst rekja til brunaorkugjafa á
meðan kjarnorkuverin blási aðeins út vatnsgufu. Hentugri leið til að
jafna orkunýtingu er að opna orkumarkaði ríkja á milli. Evrópa hefur
einstakt tækifæri til þess arna. Bætt tækni hefúr þegar dregið úr mengun
brunaorkugjafa og mun vafalaust batna enn. Á meðan heldur leitin að
framtíðarorkugjafanum áfram.

Prýðilegt... þá er að
athuga viðbragðið
hasgra megin...
(

^ þetta var ekki eins
\ og f?að átti að vera!
I