Pressan - 26.11.1992, Side 22

22
FIMMTUDAGUR PRESSAN 26. NÓVEMBER 1992
>&-, MHMH BSH
PRESSAN
Útgefandi
Ritstjóri
Ritstjórnarfulltrúar
Auglýsingastjóri
Dreifingarstjóri
Blað hf.
Gunnar Smári Egilsson
Egill Helgason
Sigurður Már Jónsson
Sigríður Sigurðardóttir
Haukur Magnússon
Aðgerðir handa öll-
um og engum þó
Þegar litið er yfir efnahagsaðgerðir ríkisstiórnarinnar kemur í
ljós að markmið þeirra er fyrst og fremst að hafa sem flesta hags-
muna- og skoðanahópa góða. I þessum aðgerðum fær hver dulít-
ið af því sem hann herur óskað: Kvótasölumenn fá örlítinn vísi að
kvótasölu. Háværir verkalýðsforkólfar fá hátekjuskatt. Handafls-
menn og skuldarar fá lækkun vanskilavaxta. Og þar fram eftir
götunum. Og eins og alltaf gerist þegar gera á alla góða fær eng-
inn það sem hann bað um. Aðgerðirnar gagnast engum sérstak-
lega og allra síst fjöldanum öllum. Þær eru fyrst og fremst tákn-
rænar fyrir þann vilja ríkisstjórnarinnar að vera vinur allra. Hún
hefur látið undan kröfunum um aðgerðir og ákvað að láta undan
þeim öllum samtímis.
Eitt það skrýtnasta í aðgerðunum er hinn örlitli vísir að kvóta-
sölu eða auðlindaskatti. Alþýðuflokkurinn, Morgunblaðið og
ýmsir hagfræðingar hafa krafist þess í nokkur ár að veiðileyfm
yrðu tekin af útgerðarmönnum og þeim síðan boðið að kaupa
þau eða leigja artur af ríkinu. Rökin að baki þessu eiga að vera
siðferðisleg; með upptöku kvótakerfisins hafi sameign allra
landsmanna, fiskimiðin, verið tekin af þjóðinni og afhent útgerð-
armönnum endurgjaldslaust. Samkvæmt aðgerðum ríkisstjórn-
arinnar mun þjóðin fara að endurheimta þessi auðæfi sín í smá-
um skömmtum árið 1996 og líklega eignast þau síðan alfarið aft-
ur einhvern tímann á næstu öld.
Fyrir kvótakerfi veiddu þeir einir fisk sem áttu skip og svo er
enn í dag. Munurinn er helstur að þegar menn vilja eignast skip
til að fiska á í dag er búið að reikna inn í söluverðið verðmæti
veiðiréttarins. Á meðan hann var ótakmarkaður kostaði hann
ekkert.
Með takmörkun aflaheimilda urðu því til verðmæti sem komu
í hlut þeirra sem stunduðu útgerð við upphaf kvótakerfisins. Þeir
eru hins vegar engu betur settir nema að því leyti að þeir fá meira
fyrir skip sín ef þeir selja þau. Aðrir landsmenn eru heldur ekki
verr settir utan þeir sem þrá að gera út. Þeir þurfa að reiða ffam
meira fé til að láta draum sinn rætast.
Þjófnaðurinn á fiskimiðunum frá þjóðinni er því ekki mjög
sýnuegur glæpur. Þeir einu sem unnu í nappdrættinu eru útgerð-
armenn á leið úr atvinnugreininni og þeir einu sem töpuðu eru
þeir sem vilja gerast útgerðarmenn en eiga ekkert skipið.
Nú eru hins vegar liðin næstum tíu ár frá því dregið var í þessu
happdrætti. Síðan þá hefur fjöldi útgerðarmanna keypt kvóta og
greitt hann fullu verði. Þeirra kvóti er því ekki lengur gjafakvóti
neldur eign sem þeir hafa keypt á sama hátt og aðrir atvinnurek-
endur kaupa atvinnutæki sín. Þessi kvótakaup og -sala hafa
tryggt þá sömu hagræðingu innan greinarinnar og auðlinda-
skattsmenn hafa notað sem rök fyrir sínu kerfi. Hagræðingin á
sér stað án afskipta ríkisvaldsins.
í dag er því nauðsynlegt að bera tap þeirra, sem vildu gerast út-
gerðarmenn fyrir tíu árum en áttu ekki skip, saman við tap þeirra
útgerðarmanna, sem hafa keypt kvóta á undanförnum árum en
eiga von á að hann verði tekinn eignarnámi í náinni framtíð. í
flestum tilfellum eru það einmitt þeir útgerðarmenn sem standa
sig best; þeir eiga tekjuafganginn til að kaupa kvótann fyrir. Þeim
útgerðarmönnum er líka án efa betur treystandi til að fara með
kvótann en embættis- og stjórnmálamönnunum í sjávarútvegs-
ráðuneytinu.
Stofninn í hugmyndum auðlindaskattsmanna er ímyndað
eignarhald þjóðarinnar á fiskimiðunum. Til að finna ógn sem
réttlætir afstöðu þeirra ímynda þeir sér að allir útgerðarmenn í
landinu gætu selt kvótann sinn einn daginn til Kína. Á meðan
auðlindaskattsmenn vinna skoðunum sínum fylgi innan ríkis-
stjórnarinnar heldur útgerðin áfram að þróast; kvóti er keyptur
o'g seldur og hinn upphaflegi gjafakvóti endar í höndum þeirra
sem greitt hafa fyrir hann fullt verð. Og þessi þróun mun halda
áfram til 1996 og þá verður enn fáránlegra að stilla ímyndaðri
eign þjóðarinnar á fiskimiðunum upp á móti hagsmunum þess-
ara útgerðarmanna.
Þetta atriði efhahagsaðgerðanna er um margt lýsandi fyrir fleiri
þætti þeirra. Aðgerðirnar snúast fyrst og fremst um að láta undan
kröfum skoðana- og hagsmunahópa í stað þess að taka á vandan-
um sem við er að glíma á raunhæfan hátt. Þær gleðja fremur
ímyndunaraflið en taka á raunveruleikanum.
Ritstjórn, skrifstofur og auglýsingar:
Nýbýlavegi 14-16, sími 64 3080
Faxnúmer:
Ritstjórn 64 30 89, skrifstofa 64 31 90, auglýsingar 64 30 76
Eftir lokun skiptiborðs:
Ritstjórn 64 30 85,
dreifing 64 30 86, tæknideild 64 30 87.
Áskriftargjald
700 kr. á mánuði ef greitt er með VISA/EURO/SAMKORT en 750 kr. á mánuði annars.
PRESSAN kostar 230 krónur í lausasölu
BLAÐAMENN: Andrés Magnússon, Bergljót Friðriksdóttir,
Friðrik Þór Guðmundsson, Guðrún Kristjánsdóttir,
Haraldur Jónsson, Jón Óskar Hafsteinsson útlitshönnuður, Jim Smart Ijósmyndari,
Karl Th. Birgisson, Sigríður H. Gunnarsdóttir prófarkalesari,Telma LTómasson.
PENNAR: Stjórnmál og viðskipti; Birgir Árnason, Hannes Hólmsteinn Gissurarson,
Hreinn Loftsson, Jeane Kirkpatrick, Mörður Árnason, Ólafur Hannibalsson, Óli Björn
Kárason, Ragnhildur Vigfúsdóttir, Valgerður Bjarnadóttir, Össur Skarphéðinsson.
Listir; Gunnar Árnason myndlist, Gunnar Lárus Hjálmarsson popp, Kolbrún Bergþórs-
dóttir bókmenntir, Lárus Ýmir Óskarsson leiklist.
Teikningar; Andrés Magnússon, Ingólfur Margeirsson, Jón Óskar, Kristján Þór Árnason.
Setning og umbrot: PRESSAN Filmuvinnsla, plötugerð og prentun: ODDI
V I K A N
AÐGERÐUM í FYRSTU TEK-
IÐ AÐ MESTU HÁVAÐA-
LAUST
Það var furðugott hljóð í hags-
munaaðilum á mánudaginn þegar
þeir voru inntir eftir áliti sínu á
efnahagsaðgerðum ríkisstjórnar-
innar. Sérstaklega í ljósi þess að
enginn þeirra sagðist hafa fengið
það sem hann bað um en margt af
því sem hann hefði aldrei kosið.
Útvegsmenn voru nokkuð sáttir.
Iðnaðurinn gat gleypt þetta.
Verkalýðurinn þakkaði stöðug-
leikann. Fiskiðnaður gat búist við
einhverju verra. Sveitarfélögin
sögðu þetta skárra en til stóð um
tíma. Og svo fram eftir götunum.
Mestur hávaðinn varð þegar að-
gerðirnar voru kynntar í þing-
flokksherbergi krata. Sá hávaði
heyrðist út á götu og mun hafa átt
upptök sín í Jóhönnu Sigurðar-
dóttur félagsmálaráðherra. Það
var síðan ekki fyrr en á þriðjudag
að hagsmunaaðilarnir sáu aðgerð-
irnar með sömu augum og Jó-
hanna og fóru að orga. Fyrst
ferðaiðnaðurinn. Þá útgerðar-
menn, verkalýðurinn og síðan koll
afkolli.
NÝR LOUIS EÐA NÝR BÚR-
FISKUR
Það var einkennilegt að sjá
hann Ástþór Magnússon eftir öll
þessi ár í fréttunum hjá Ómari
Ragnarssyni. Síðast þegar fféttist
af honum fór hann á hausinn með
enn eitt fyrirtækið sitt og hvarf
síðan úr landi. Nú kemur hann
heim á einkaþotu sem heitir Spirit
of Iceland (flugvél Lindbergs hét
Spirit of St. Louis) og kynnir sjón-
varpsáhorfendum öU þau tækifæri
sem hann getur boðið þeim er-
lendis. Og Omar féll að sjálfsögðu
fyrir bjargvætti á flugvél og gaf
þjóðinni von í öllum erfiðleikun-
um í lok fréttarinnar. Vonina um
að Ástþór mundi svífa með þjóð-
ina út úr vandanum.
Því er ekki hægt að neita að að
manni læðist sá grunur að þota
sem heitir Spirit of Iceland hljóti
að vera veðsett út á vængenda.
Annað væri ekki í anda lands og
þjóðar.
GÓÐALÖGGAN
Þeir sem hafa velt því fyrir sér
hvar góða löggan sé eftir allt það
sem sakborningar í fíkniefnamál-
um hafa borið upp á stéttina að
undanförnu þurfa ekki að leita
lengur. Hún er á Breiðholtsstöð-
inni. Bæði Mogginn og DV fjöll-
uðu ítarlega um góðu lögguna í
Breiðholti á laugardaginn síðasta
og það var hreint ótrúleg lesning.
Löggan þar er svo góð að ungling-
arnir kalla hana gælunöfnum,
leita hjá henni svara við lífsins gát-
um og læra meira að segja heima á
stöðinni hjá henni. Miðað við frá-
sögn góðu löggunnar hefur hún í
raun tekið yfir flestalla félagslega
þjónustu í hverfinu og gott ef ekki
þá andlegu líka. Og svo lokar hún
einni bruggverksmiðju í viku —
svona með vinstri hendinni á
meðan hún skiptir á bömunum í
hverfinu með þeirri hægri.
HVERS VEGNA
Dugar gengisfellingin efórói er
á evrópskum gengismarkaði
heldur áfram?
GUÐMUNDUR MAGNÚSSON HAGFRÆÐINGUR
„PRESSAN hefur lag á að orða
spurningar á þann veg að um
þverstæður virðist að ræða fremur
en þær megi skýra með eðlilegum
hætti.
Til hvers var gengið fellt?
Hverju var gert ráð fyrir í 6 pró-
sentunum? Eitt gilt svar á prófi
gæti verið á þessa leið: Seðlabank-
inn breytti um gengisviðmiðun
um síðastliðin áramót, frá því að
styðjast við svonefnda útflutn-
ingsvog í að miða við myntkörfu
þar sem eka (ecu) vegur 76 pró-
sent, bandaríkjadalur 18 prósent
og japanskt yen 6 prósent. Gengis-
breytingar á alþjóðamarkaði hafa
orðið til þess að íslenska krónan
hefur styrkst og samkeppnisstaða
útflutningsgreinanna versnað
miðað við fyrri tilhögun um 2-3
prósent. Þetta er aðallega vegna
þess að þýska markið vegur þungt
í eku og það hefur staðið af sér alla
storma. Segjum að þetta „mis-
gengi“ hafi verið hluti af 6 pró-
senta gengisfellingunni. Það sem
eftir er hlýtur því að vera af öðru
tilefni, svo sem vegna bágrar
stöðu sjávarútvegs, væntra geng-
isbreytinga erlendis o.s.frv. Þá
hefur Seðlabankinn heimild til að
breyta gengisskráningu krónunn-
ar til hækkunar eða lækkunar inn-
an tiltekinna marka fyrirvaralaust.
Því má segja að borð sé fyrir báru í
ólgusjó gengisbreytinga á erlend-
um markaði. Reyndar ætti öld-
urnar að hafa lægt þar að mestu.
Ég vil geta þess til gamans í lok-
in að svo var að skilja á ráða-
mönnum þegar þeir útskýrðu
gengisfellinguna að það væri eink-
um spánski pesetinn sem hefði
gert okkur grikk. Það kemur mér
óneitanlega spánskt fyrir sjónir að
hann sé allt í einu orðinn helsti
gjaldmiðill heimsins og að ekki
skuli lengur minnst einu orði á
bandaríkjadal. Þetta er að vissu
leyti tímanna tákn og sýnir breytta
viðskiptahætti okkar og aðlögun
að væntanlegu evrópsku efna-
hagssvæði. Að hinu leytinu vildi
svo illa til að dollarinn hafði
hækkað og það hafa sennilega
ekki verið talin góð rök fyrir að
rýra verðgildi íslensku krónunn-
ar.“
„ Gengisbreytingar
á alþjóðamarkaði
hafa orðið til þess
að íslenska krónan
hefur styrkst og
samkeppnisstaða
útflutningsgrein-
anna versnað mið-
að viðfyrri tilhög-
un um 2-3 prósent.
Þetta er aðallega
vegna þess að þýska
markið vegurþungt
í eku ogþað hefur
staðið afsér alla
storma. “
FJÖLMIÐLAR
Rökstudd gagnrýni og órökstuddur dónaskapur
Það kemur mér ekki á óvart að
ýmsum menningarvitum þyki
það fyrir neðan allar hellur að
gagnrýnendur PRESSUNNAR
skuli gefa bókum, plötum og öðr-
um listvörum stjörnur. Það pass-
ar ekki við þann upphafna hátíð-
leika sem þeir vilja að leiki um
listina.
Þeir eru svo áfjáðir í þessa
upphafningu að þeir þreytast
aldrei á að kvarta yfir að stjórn-
málamenn skuli kasta henni effir
hátíðarræðurnar. Ég held það
væri frekar ástæða til að óttast
um menninguna og blessaðar
listirnar ef stjórnmálamenn færu
að taka þær upp á arma sína; eins
og ætla má af hátíðarræðunum
að hugur þeirra standi til. Þeir
hafa lagt sínar köldu náhendur á
nógu margt hingaðtil.
Fyrir mitt leyti finnst mér
stjörnugjöf kurteisi. Ef ég rekst á
mann niðri í bæ og spyr hann
hvernig nýja bókin hans Thors sé
þá ætlast ég til að hann svari í
einni eða tveimur setningum.
Jafnvel þótt hann segði; „ja,
svona lala“, þá teldi ég það enga
sérstaka móðgun við Thor. Ef ég
rækist á skemmtilegan mann
væri ég til í að setjast með honum
inn á kaffihús og hlusta á hann
lýsa skoðunum sínum á bókinni í
lengra máli. Á sama hátt svara
gagnrýnendur PRESSUNNAR
spurningum lesenda á tvennan
hátt; annars vegar með stjörnu-
gjöf og hins vegar með rök-
studdri gagnrýni í lengra máli.
Þeir svara því bæði þeim lesend-
um sem fara á hundavaði í gegn-
um blaðið og eins hinum sem eru
tilbúnir að hlýða á lengra mál.
Gagnrýni Kolbrúnar Berg-
þórsdóttur um nýjustu bók Þór-
unnar Valdimarsdóttur í síðustu
PRESSUvakti mikla athygli. Kol-
brúnu fannst bókin vond og rök-
studdi þá skoðun sína á sama
hátt og hún hefur rökstutt gagn-
rýni sína um þær bækur sem
henni hefur þótt góðar. Það fór
hins vegar fyrir brjóstið á sumum
að Kolbrún gaf bók Þórunnar
núll á einkunnaskala stjörnugjaf-
arinnar (þar er hauskúpa tákn
fyrir núllið eins og hefð er fyrir í
stjörnugjöf)-
í sjálfu sér bjóst ég ekki við að
allir yrðu sammála Kolbrúnu,
enda er það ekki tilgangurinn
með gagnrýni. Það kom mér hins
vegar á óvart hversu hatrammt
sumt það fólk var sem taldi sér
málið svo skylt að það annað-
hvort hringdi í mig eða stöðvaði
mig á götu.
Á þriðjudagsmorgun varð ég
alveg standandi hlessa þegar ég
hlustaði á pistil Jóhönnu Sveins-
dóttur í Ríkisútvarpinu. I þessum
pistli sínum ædaði Jóhanna auð-
sjáanlega að gera lítið úr gagnrýni
Kolbrúnar og þó einkum Kol-
brúnu sjálfri. Hugmyndin virtist
vera sú að láta líta svo út sem
Kolbrún hefði gefið bók Þórunn-
ar falleinkunn án þess að rök-
styðja það nánar eða jafnvel að
hún hefði ekki einu sinni lesið
bókina. Jóhanna kunni sér hins
vegar ekkert hóf. Pistillinn var
samansafn rætins slúðurs, dóna-
skapar, aulafyndni og sjálfbirg-
ingsháttar.
Einu rökin sem ég hjó eftir um
að hugsanlega ætti bók Þórunnar
betri gagnrýni skilda voru þau að
þetta væri sjötta bók höfundar.
Það eru álíka fíflaleg rök og að
gagnrýnendur ættu að fara sér-
stökum höndum um fyrstu ljóða-
bók Þórs Whitehead.
Það furðulegasta við þennan
pistil var að hann byggðist í raun
á því að gagnrýnendur ættu ekki
að dæma bækur eftir eigin
smekk. Og þar sem Kolbrún virt-
ist haldin þeirri villutrú fannst Jó-
hönnu að Rithöfundasambandið
ætti að útvega henni kórónu og
veldissprota til að hún væri í við-
eigandi búningi þegar hún
dæmdi lifendur og dauða. Auð-
vitað eiga gagnrýnendur að
dæma bækur eftir eigin smekk.
Það vita allir og ég nenni ekki að
hafa frekari orð um það.
Hápunktur smekkleysu Jó-
hönnu í þessum pistli var síðan
sá að hún nefndi Kolbrúnu aldrei
á nafn heldur uppnefndi hana
„konukind“ og fannst það svo
fyndið að hún þrástagaðist á
þessu uppnefni. Kannski hefur
Jóhanna talið þetta vera í anda
nafnleyndarstefnu Ríkisútvarps-
ins, en þar eru glæpamenn nafn-
lausir þar til þeir hafa verið
dæmdir í tveggja ára fangelsi í
það minnsta.
I lokin óska ég Jóhönnu alls
hins besta og þá sérstaklega þess
að lestur hennar á fretrúnunum
hafi virkað, svo aðrir verði ekki
fyrir uppbelgdum dónaskap
hennar í framtíðinni.
Gunnar Smári Egilsson