Pressan - 26.11.1992, Side 23

FIMMTUDAGUR PRIESSAN 26. NÓVEMBER 1992
23
STJÓRNMÁL
Gengisfellingarnar og grátkórinn
Nú eru nýafstaðnar efnahags-
aðgerðir. Aðilar vinnumarkaðar-
ins velta vöngum yfir niðurstöð-
unni og því hvort þeir eigi að
styðja aðgerðirnar eða ekki.
Ýmsir fulltrúar atvinnulífsins
og stjórnmálamenn komnir yfir
miðjan aldur hafa vikum saman
kraíist gengisfellingar og aftur
gengisfellingar. Það hefur verið at-
hyglisvert að sjá ákafann og ham-
ingjuglampann í augum þeirra
þegar þeir ræða um gengisfell-
ingu. Fyrir þessum mönnum virð-
ist gengisfelling vera lausnin eina,
fyrirheit um bjarta tíma. Þannig
kemur í ljós að það byggja tveir
hópar þetta land; sá sem græddi á
verðbólgunni og hinn sem tapaði.
Við getum þakkað fyrir að sá
hópurinn sem tapaði á verðbólg-
unni er miklu stærri. Á verðbólgu-
tímanum voru allra handa efna-
hagsráðstafanir daglegt brauð.
Fólk varð að læra að spá í spilin og
Ieggja saman tvo og tvo þegar
stjórnmálamenn fóru að tala um
bága stöðu útflutningsatvinnu-
veganna. Það þýddi aldrei nema
eitt: Gengisfelling var á næsta leiti
og rétt að setja á sig skóna og
hlaupa út í búð að hamstra. Þann-
ig bjó efnahagslífið fólki óþolandi
skilyrði. Öllu skipti að eyða pen-
ingunum áður en þeir eyddust í
verðbólgunni og því hljóp fólk eft-
ir gagnslausum hlutum til að fá að
minnsta kosti eitthvað fyrir pen-
ingana. Verðmætamatið brengl-
aðist og tilgangsleysi þess að hafa
stjórn á fjármálum sínum varð al-
gert.
En sumir höfðu bara allt sitt á
þurru. Sjávarútvegurinn gat lagst í
endalausa fjárfestingarvitleysu og
komist hjá því að standa skil á
sköttum og skyldum. Þegar vit-
leysan keyrði um þverbak var
gengið fellt eftir pöntun frá grát-
kórnum. Óráðvandir stjórnmála-
menn gátu stundað sjálfsaf-
greiðslu í bönkunum, hirt þaðan
sparifé annarra og dreift til vina
og vandamanna eftir eigin geð-
þótta. Því kemur það ekki á óvart
hvaðan óábyrgu gengisfellingar-
raddirnar heyrast. Það er ekkert
nýtt að menn hafi gaman af að
skemmta sér vel á kostnað ann-
arra.
Þorri þjóðarinnar upplifði hins
vegar gengisfellingartímann bara
sem erfiðleika. Þótt laun séu nú
allt of lág, vegna áratugasóunar í
höfuðatvinnuvegunum, þá hefur
margt breyst á síðustu árum. Með
auknum stöðugleika hafa skapast
aðstæður til að einstaklingar og
fyrirtæki geti hagað fjármálum
sínum á skynsamari hátt. Þannig
hafa skapast forsendur fýrir heil-
brigðara efnahagslífi þar sem fólk
getur til dæmis lagt fyrir, gert
áætlanir og svo framvegis. Allt er
þetta nauðsynleg forsenda heil-
brigðs efnahagslífs í framtíðinni,
en því miður ekki nóg, eitt og sér.
Auði þjóðarinnar hefur verið
sóað af ótrúlegri hugkvæmni, sem
landbúnaðurinn og sjávarútveg-
urinn geyma skýrustu dæmin um.
Fyrirtækin í landinu standa al-
mennt eins og rjúkandi rústir, án
nokkurs eigin fjár. Mörg hafa ver-
ið rekin með tapi árum og áratug-
um saman og þvf aldrei greitt
tekjuskatt. Þess vegna eru launin
lág og velferðarkerfið í kröggum.
Það er engin leið að halda uppi
góðu velferðarkerfi nema fyrir-
tæki afli vel og borgi skatt.
Ríkisstjórnin hefur gefið ákveð-
in fýrirheit um að öllum verði ekki
bjargað. Vonandi stenst hún
ramakvein hagsmunaaðilanna og
leyfir vonlausum fyrirtækjum að
rúlla. Það er ógjörningur að fara
fram á það af almenningi að hann
taki á sig auknar álögur, nema
menn geti verið vissir um að þess-
um vitleysisgangi linni. Það verð-
ur að losna við þau fyrirtæki sem
hafa legið á gjörgæslu skattgreið-
enda áratugum saman. Við þurf-
um fyrirtæki sem bera sig án
endalausrar „fyrirgreiðslu“, græða
„Ríkisstjórnin
hefurgefið
ákveðin fyrirheit
um að öllum
verði ekki bjarg-
að. Vonandi
stensthún rama-
kvein hagsmuna-
aðilanna og leyf-
ir vonlausum
fyrirtœkjum að
rúlla. “
vel og borga skatt. Án þeirra verð-
ur ekkert líf í þessu landi, bara
linnulitlar „aðgerðir til að bæta
stöðu útflutningsatvinnuveg-
anna“.
Gengisfellingarfurstarnir eiga
að fá einn séns enn. En fyrir þá
sem klikka núna er bara að finna
sér heiðarlega atvinnu sem menn
geta ráðið við og láta almenning í
friði. Eða eins og Dan Rather á
CBS sagði við Bush á kosninga-
nóttina: „Hasta la vista, adios.“
Hötundur er löglræðingur.
STJÓRNMÁL
Þjóðarsáttin kvödd
„Þeir stjórna einsog byssuveifandi
flugvélaræningjar sem œtla á sinn
leiðarenda hvað sem tautar og raul-
ar ífarþegarýminu, oghvernigsem
bensínbirgðirnar endast... “
Það er sérkennilegt með efna-
hagsráðstafanirnar að enginn hef-
ur orðið til að lýsa yfir sérstökum
stuðningi við þær eða ánægju
nema einn „aðili“ í samfélaginu.
Forsvarsmenn atvinnurekenda
voru hálfvolgir, sveitarstjórnar-
menn í biðstöðu, verkalýðsfor-
kólfar reiðir, stjórnarandstaðan
neikvæð, talsmaður neytenda
óþægilega spurull. En einn aðilinn
var bara nokkuð hress.
Björn Grétar Sveinsson mun
hafa verið fyrstur að kveða uppúr
um það í fjölmiðlum að með þess-
um aðgerðum væri lokið sam-
ráðstímum í efnahags- og at-
vinnumálum, að þjóðarsáttin væri
hérmeð kvödd. En þá var ekki bú-
ið að tala við Val Valsson í fs-
landsbanka, og þessvegna ekki
von að Björn Grétar áttaði sig á að
það er ennþá til þjóðarsátt í land-
inu, — þjóðarsátt stjórnarinnar
og bankakerfisins.
En að bönkunum slepptum
sýnast Björn Grétar og meirihluti
ASÍ-fulltrúanna á Akureyri hafa
rétt fyrir sér um hina pólitísku
niðurstöðu af aðgerðapakkanum:
Þjóðarsáttin er búið spil. f stjórn-
arpakkann vantar þá þætti sem
þarf til að unt hann takist lág-
markssamstaða. Það vantar jafn-
aðarsjónarmið, og það vantar fé-
lagsleg úrræði. Og það vantar
þann eðlilega skammt af heil-
brigðri skynsemi sem Magnús L.
Sveinsson af öllum mönnum orð-
aði svo ágætlega í sjónvarpsviðtöl-
um fyrir aðgerðir: Er Grandi á
kúpunni? Tryggingabransinn?
Eintskip? Olíufyrirtækin? Er nauð-
synlegt að leggja skatta á almenn-
ing til að auka hagnað verslunar-
innar í Reykjavík?
Að þjóðarsáttinni kvaddri er
skynsamlegt að gera sér grein fyrir
því að helstu oddvitar stjórnar-
innar stefndu aldrei að þjóðarsátt.
Davíð Oddsson hafði hvorki
hreyft hönd né fót þegar VSf- og
ASI-menn byrjuðu að tala saman,
og brást við fréttaflutningi af því
með krampakenndum árásum á
sendiboðann, Sigurdór á DV. Og
fyrir þá sem fylgdust með þjóðar-
sáttinni verða til í skorpunum
1989-90 var athyglisvert að sjá aó
tveimur lykilmönnum frá þeim
tíma var frá upphafi gert erfitt eða
ómögulegt að vera með núna,
Guðmundi J. Guðmundssyni og
Ögmundi Jónassyni, einmitt
vegna þess að þessir tveir eru einir
helstu fúlltrúar þeirra sjónarmiða
sem stjórnarforingjarnir ætluðu
sér ekki að hlusta á.
Um árið hófst þjóðarsáttarferl-
ið reyndar með samningum ríkis-
ins og BSRB, sem voru af mörgum
taldir nauðsynlegur undanfari
verðhjöðnunarsamninganna milli
ASÍ, VSf og ríkisins. Og þetta var
sátt sem margir komu að, líka
Sjálfstæðisflokkurinn með óbein-
um hætti, reyndar flest hags-
munaöfl og pólitískar fylkingar
nema Kvennalistinn og BHMR.
Til þessa þurfti vilja og samninga-
lipurð af hálfu allra sem nærri
komu, og ekki síst trausta verk-
stjórn af hendi þeirra sem þá fóru
með ríkisvald.
Nú gekk hinsvegar á með hót-
unum þegar Þórarinn V. og Ás-
mundur reyndu að endurtaka
leikinn ffá því fyrir tveimur árum.
Friðrik tilkynnti að sig vantaði
milljarð í rfkissjóð til að geta tekið
þátt í sáttargerðinni. Davíð veifaði
atvinnuleysi og gengisfellingu ef
tillögur ASf og VSÍ yrðu ekki í ein-
hverjum tilteknum dúr. f reynd
virðist stjórnin aldrei hafa komið
að þessum viðræðum í alvöru
heldur beðið þess eins að geta
komið ábyrgð af ákvörðunum
sínum með einhverjum hætti yfir
á atvinnurekendur og sáttfúsari
hluta ASI-forystunnar. í þessu til-
liti er lærdómsríkur brandarinn
hjá Jóni Baldvin þegar hann var
spurður á Stöð tvö um afstöðu
Dagsbrúnar, BSRB, kennaranna
og trésmiða Grétars Þorsteinsson-
ar. Svarið var: Hvað með Átthaga-
félag Strandamanna? Sem þýddi:
Þessum kónum - Guðmundi, ög-
mundi, Grétari og félögum —
koma efnahags- og atvinnuráð-
stafanir í samfélaginu einfaldlega
ekkert við.
Það má ekki gleyma því þrátt
fyrir rugl og þóf síðustu mánaða
að ríkisstjómarsýn þeirra sem eitt
sinn sátu í sófa Stephensenanna í
Viðey var alls ekki sú að þar ætti
að vera hinn vitri sáttasemjari sem
stillti saman samfélagsöflin. Per-
sónulegur kjörstíll þeirra Jóns
Baldvins og Davíðs við stjórnvöl-
inn hefur þvert á móti verið sá að
stjórna með tilskipunum og vald-
boði. Stjórnunarlíkanið er ekki
það að hér sitji hinir traustu flug-
stjórar í friði og sátt við farþega og
áhöfn með sameiginleg markmið,
heldur byssuveifandi flugvélaræn-
ingjar sem ætla á sinn leiðarenda
hvað sem tautar og raular í far-
þegarýminu, og hvernig sem
bensínbirgðirnar endast.
Þetta er þeim mun sérkenni-
legra að einmitt gamla viðreisnar-
stjórnin, sem þessi þykist vera af
framhald, — hennar gæfa var
ekki síst sú að ná á ferli sínum
miðjum samstöðu við verkalýðs-
félögin um mikilvæga hluta af
stefnumótun í efnahagsmálum og
félagsmálum. Nú kemur það hins-
vegar í hlut hinna sjálfskipuðu
sporgöngumanna að rjúfa einmitt
slíka samstöðu.
Frammá vorið bíður það verka-
lýðssamtakanna, með nýjan leið-
toga hjá ASÍ, að laga sig að þeim
breyttu samfélagsaðstæðum sem
rof þjóðarsáttarinnar leiðir til.
Þrátt fyrir margvíslega veikleika
hefur það komið fram aftur og aft-
ur að þau eru það afl sem almenn-
ingur treystir skást til að verja vel-
ferð og lffskjör.
Á meðan nýi ASf-formaðurinn
kannar lið sitt er hinsvegar full
ástæða til að óska Alþýðuflokkn-
um til hamingju með splunkunýja
og óvenjusnjalla lausn á sífelldum
vandræðum stjórnmálamanna
kringum kosningaloforð. Nú hef-
ur Jafnaðarmannaflokkur Islands
nefnilega samið um það við sam-
starfsflokk sinn að veiðileyfagjald
verði lagt á — af ríkisstjórninni
sem kemur á eftir þessari hér. Það
er vonandi að til dæmis Fram-
sóknarflokkurinn leggi þetta á
minnið ef hann skyldi óvart hafa
lent í þeirri vist árið 1996. Það er
nefnilega ekki alveg víst að þá
verði til kratar á þinginu til að rifja
þetta upp. ____________
Hölundurer islenskutræðingur.
U N D I R
Ö X I N N I
Af hverju eru
allir dóp-
salarnir að
sleppa, Arl?
„Ég er ekki sammála því að
þeirséu allirað sleppa."
En það eru fleiri mál á leiðinni
svipuð þvi sem dómur féll í á
mánudag.
„Ég vil ekki spá neinu um nið-
urstöður ókominna dóma, en
við höfum átt við að stríða
ákveðin vandamál í sambandi
við málahraðann. Við erum að
gera ráðstafanir til að flýta af-
greiðslu, þannig að þetta er
allt að færast til betri vegar."
Vissi dómsmálaráðuneytið af
því hversu seint gekk að af-
greiða þessi mál?
„Dómsmálaráðuneytið hafði
ekki nógu góð tæki til að fylgj-
ast með gangi méla á öllum
stigum málsmeðferðar, en
með átaki í tölvuvæðingu er
verið að reyna sérstaklega að
ná utan um það. Það mun
auðvelda allt eftirlit."
Kvartaði til dæmis ríkissak-
sóknari yfir seinagangi í máls-
meðferð?
„Ég hygg að embættið hafi
reynt að vekja athygli á vanda-
málum sem einkum tengdust
óvissri réttarstöðu fíkniefna-
dómstólsins. Ráðuneytið hafði
uppi tilburði til að leiðrétta
það, en það gekk ekki eftir fýrr
en með kerfisbreytingum 1.
júlísl."
Það virðist þá eins og fíkni-
efnalöggjöfin hafi ekki verið í
sambandi i töluverðan tíma af
einhverjum kerfisklúðurs-
ástæðum?
„Ég vil ekki taka undir þetta
orðalag, en það er augljóst að
ástæða þess að í þessum
dómum erekki falin refsing er
sú að málin hafa dregist svo
lengi að ekki er verjandi. Það er
náttúrlega klúður, en stendur
ekki til annað en að kippa því í
liðinn.Tæknivæðing dómstól-
anna á að stuðla að aukinni
skilvirkni og auðvelda mjög
allt eftirlit með meðferð mála,
til dæmis hvort þau taka of
langan tíma á einhverju stigi.
Slík mál eiga að standa „eins
og rautt flagg upp úr kerfinu",
eíns og dómsmálaráðherra
orðaði það á dómsmálaþing-
inu."
En átti ráðuneytið ekki að sjá
til þess að dómskerfið fúnker-
aði?
„Það verða ekki gerðar breyt-
ingará dómskerfinu nema
með lagabreytingum."
En að sjá til þess að kerfið virk-
aði, burtséð frá öllum laga-
breytingum.
„Afkastageta dómskerfisins
ræðst að einhverju leyti af
þeim fjármunum sem til þess
er varið og þar togast á ólík
sjónarmið. Aukin skilvirkni á
skömmum tíma kallareflaustá
meiri útgjöld en þjóðfélagið
ræður við."
Er ekki niðurstaðan sú að eftir-
lit ráðuneytisins hefur ekki
virkað?
„Tæki ráðuneytisins til eftirlits
voru ekki nógu góð."
Undirréttur hefur sakfellt mann fyrir
fikniefnabrot, en sleppti refsingu
vegna þess hve mðlið vargamalt. Ari
Edwatd er aðstoðarmaOur dóms-
málaráðherra.