Pressan - 04.02.1993, Qupperneq 18

i
18
FIMMTUDAGUR PRESSAN 4. FEBRÚAR 1993
Umdeild hópnauðgun fyrir Hæstarétti
Er 8 mánaða skilorðsbundið fangelsi
hæfileg refsing fyrir nauðgun?
Síðastliðið haust var mikið fjallað um dóm undirréttar í máli fjögurra pilta sem
stóðu að nauðgun fjórtán ára gamallar stúlku, enda þótti mörgum viðurlögin of væg.
Guðmundur L. Jóhannesson, héraðsdómari í Hafnarfirði, beitti heimildarákvæði
um refsilækkun í málinu vegna ungs aldurs ákærðu.
Mál ákæruvaldsins gegn fjórum
piltum sem stóðu að því að
nauðga fjórtán ára stúlku í desem-
ber 1990 var flutt fyrir Hæstarétti
á mánudag. Dómur héraðsdóms
sem kveðinn var upp síðastliðið
haust vakti mikla athygli, enda
þótti mönnum fjórmenningarnir
hafa sloppið vel, með fjögurra,
fimm, sex og átta mánaða skil-
orðsbundna fangelsisdóma.
Piltarnir voru fimmtán og sex-
tán ára þegar verknaðurinn var
framinn og beitti Guðmundur L.
Jóhannesson, héraðsdómari í
Hafnarfirði, heimildarákvæði í
hegningariögunum, þar sem segir
að færa megi lágmarksrefsingu
niður .ef sakborningur er yngri en
átján ára þegar brot er framið.
Margir urðu til að lýsa opinber-
lega yfir vandlætingu sinni á úr-
skurði héraðsdóms, hvort heldur
var í lesendabréfúm dagblaða eða
hlustendaþáttum útvarpsstöðva,
og töldu að við slíkan dóm yrði
ekki hægt að una.
RUDDUSTINN A HFIMU.I
STÚLKUNNAR
Atburðurinn sem hér um ræðir
átti sér stað um miðjan dag í des-
embermánuði 1990. Stúlkan sem
brotið var á var þá fjórtán ára.
Málsatvik voru þau að stúlkan
hafði farið heim til sín eftir skóla
ásamt vinkonu. Þar voru fyrir
yngri systir stúlkunnar og tveir
vinir hennar. Piltarnir fjórir af-
réðu að „heimsækja" stúlkuna,
sem þeir voru málkunnugir. Þeir
ákváðu að nota ekki framdyr
hússins, enda hefðu þeir þannig
orðið að hringja á dyrasíma. Því
notuðu þeir bakdyr hússins í kjall-
ara, sem reyndust ólæstar, og
komust þannig óséðir inn. Stúlk-
an kom sjálf tU dyra. Kvaðst hún
ekki kæra sig um að hleypa þeim
inn, enda væri von á móður henn-
ar heim á hverri stundu. Dreng-
irnir höfðu orð stúlkunnar að
engu, rifú upp hurðina sem aðeins
var opin í hálfa gátt, ýttu stúlkunni
upp að vegg og ruddust inn.
Stúlkan bað piltana að yfirgefa
heimilið en þeir sinntu því engu.
Létu þeir það ekkert á sig fá þótt
þeir væru óvelkomnir, óðu um
íbúðina og gerðu sig heima-
komna. Einn drengjanna, sá sem
dæmdur er fyrir að hafa þröngvað
stúlkunni til samræðis með að-
stoð hinna, lét það ekki trufla sig
þótt hann væri í ókunnugu húsi
og sótti sér matföng úr eldhúsi án
leyfis. Drengimir fóru þvínæst inn
í herbergi stúlkunnar, kveiktu á
hljómflutningstækjum og stilltu
þau hátt.
„YFIRGANGSSAMIR EINS
OG VENJULEGA"
í dómsskjölum kemur fram að
vinkona stúlkunnar hafi óttast um
hana innan um piltana. Nokkru
eftir að þeir ruddust inn í íbúðina
þurfti vinkonan að fara heim.
Hafði hún miklar áhyggjur af því
að skilja stúlkuna eftir eina með
piltunum, enda hafi þeir verið
„yfirgangssamir eins og venju-
lega“. Hún taldi stúlkunni þó
óhætt þar sem systir hennar og
vinir hennar tveir voru hjá henni.
Stúlkan fór þá niður í svefnher-
bergi foreldra sinna á neðri hæð til
að loka þar hurðinni, enda óttað-
ist hún að piltamir kynnu að stela
einhveiju úr íbúðinni. Tveir þeirra
Hallvarður Einvarðsson rikissaksóknari og verjendur piltanna; Kristján Stefánsson, Hrafnkell Ásgeirs-
son, Guðni Haraldsson og Örn Clausen hæstaréttarlögmenn.
eltu hana þá inn í herbergið og
læstu hurðinni.
Að því er ffam kemur í dóms-
skjölum byrjuðu drengirnir strax
að gantast við stúlkuna og reyndu
að færa hana úr fötunum og tók
hún það fyrst sem stríðni. Hiti
færðist þó í leikinn og tókst
drengjunum að leggja stúlkuna í
rúmið og færa hana úr að neðan.
Stúlkan streittist á móti en kom
ekki við vörnum, þar sem annar
drengjanna sat klofvega ofan á
maga hennar svo hendur voru
fastar. Fljótlega bættust hinir
drengirnir í hópinn. Einn þeirra
reyndi að hafa samfarir við stúlk-
una en tókst ekki, en var engu að
síður með tilburði liggjandi ofan á
henni. Sama gerðu hinir þrír, einn
af öðrum. Þeim tókst þó heldur
ekki að koma fram vilja sínum,
þar sem stúlkan hélt uppi vömum
og klemmdi fætuma saman.
HRINGDIALDREIÁ LÖG-
REGLU
Drengimir höfðu allir klætt sig
úr síðbuxum og einn þeirra af-
klæðst. Sá síðasttaldi gerði þá aðra
tilraun til að þvinga stúlkuna til
samræðis með hjálp hinna pilt-
anna þannig að einn hélt hægri
fæti stúlkunnar og annar þeim
vinstri. Náði pilturinn með þessu
móti að koma fram vilja sínum. A
meðan handléku hinir þrír kyn-
færi sín og ffóuðu sér. f því bank-
aði vinur systur stúlkunnar, sem
var á effi hæð hússins, á dyrnar og
sagði að nágrannakonan hefði
kvartað vegna hávaða í tónlist og
væri búin að hringja á lögregluna.
Piltarnir spruttu við það upp og
létu sig hverfa af vettvangi.
Lögreglan kom reyndar ekki,
enda hafði henni ekki verið til-
kynnt um það sem ffam fór í hús-
inu. Þegar nágrannakonan
hringdi og kvartaði undan hávaða
ffá tónlist höfðu vinir systurinnar
skýrt henni þá frá því að „það
væru strákar niðri sem væru að
nauðga henni“. Um hálftíma síðar
bönkuðu piltarnir upp á hjá kon-
unni og spurðu hvort hún hefði
hringt á lögregluna. Kom þá í ljós
að hún hafði ekki tekið mark á
drengjunum, enda haldið að þeir
væru að grínast.
Stúlkan kærði málið til Rann-
sóknarlögreglu ríkisins. Við
skýrslutöku viðurkenndu piltarnir
að atferlið hefði verið gegn vilja
stúlkunnar. Fyrir dómi gerðu þeir
minna úr ætluðum ofbeldisþætti
sínum og héldu þvf fram að stúlk-
an hefði „aðstoðað" piltinn sem
náði fram vilja sínum. Framburð-
ur fjórmenninganna þótti ekki
trúverðugur. Einum piítanna var
gefið að sök að hafa þröngvað
stúlkunni til holdlegs samræðis
með ofbeldi og aðstoð hinna þrig-
gja, sem tóku þátt í að færa stúlk-
una úr fötunum og héldu henni á
meðan á samræði stóð. Hinum
þremur var gefið að sök að hafa
aðstoðað þann fyrmefnda og
einnig að hafa áður lagst ofan á
stúlkuna. Jafiiframt var þeim gefið
að sök að hafa fækkað fötum og
handleikið kynfæri sín.
ÁMÖRKUMÞESS AÐVERA
VANGEFINN
Við meðferð málsins var lögð
fram greinargerð Trausta Vals-
sonar skólasálfræðings um af-
skipti hans af tveimur piltanna á
skólaárum þeirra og greindarpróf-
un sem hann gerði á þeim 1988 og
1989. Þar kemur ffarn að heildar-
greindarvísitala annars þeirra
reyndist vera 85 stig en hins 70
stig og taldist sá við neðri mörk
tomæmis. Báðir höfðu átt við erf-
iðleika að stríða í skóla og nutu
sérstakrar námsaðstoðar í grunn-
skóla. Sá fýrrnefndi hafði aðeins
notið sérkennslu síðasta námsár
sitt, en var rekinn úr skóla fýrir of-
beldi. Hinn piltanna hafði dregist
mjög aftur úr í námi og þrátt fyrir
mikla námsaðstoð var hann illa
Guðrún Jónsdóttir hjá Stíga-
mótum sagði í samtali við
PRESSUNA að það væri von sín
að Hæstiréttur þyngdi refsingu
fjórmenninganna, enda væri
dómur héraðsdóms Reykjaness
fordæmisgefandi og því afar
vafasamur.
„Nauðgun er mjög alvarlegt
mál, sem hefúr alvarlegar afleið-
ingar í för með sér. Verknaður-
inn er enn óbærilegri í tilviki sem
þessu, þar sem hópur manna
stendur að því að nauðgu konu.
Þegar ofan á bætist að fórnar-
lambið er unglingur þarf ekki
mjög mikið hugmyndaflug til að
sjá að slík reynsla markar djúp
spor. Vitanlega er ég ekld þeirrar
skoðunar að fylgt skuli þeirri
stefnu þar sem aðeins gildir
„auga fyrir auga, tönn fyrir
tönn“. Sldlaboðin til nauðgara
verða að vera skýr, skilaboð um
að samfélagið samþykki ekki
slíka hegðun. Um það snýst mál-
ið.“
Guðrún sagði það vera af-
dráttarlausa skoðun innan Stíga-
móta að nauðgunarmál væru
mál sem kæmu öllum við. „Sam-
félag sem tekur lint á slíkum mál-
um er í raun að gefa nauðgurum
til kynna að slík afbrot séu ekki
alvarlegs eðlis. Um leið eru fóm-
arlömbum gefin skilaboð um að
hafa ekki hátt, enda sé nauðgun
ekki mál til að gera veður út af.
Þá er erfitt að sjá ákveðna
stefhu í viðurlögum í nauðgunar-
málum hér á landi. Dómar sem
kveðnir hafa verið upp hér í slík-
um málum virðast allir vera í
neðri kantinum miðað við refsi-
ramma. Ekki þarf annað en líta
til Bretlands og Bandaríkjanna til
Guðmundur L.
Jóhannesson,
héraðsdómari í
Hafnarfirði, kvað u
þyngri dóma í kríta
kortamisferlum en í
máli fjórmenningann
sem nauðguðu
unglingsstúlkunni.
læs og nánast óskrifandi fjórtán
ára gamall.
í maí sl. gerði Gylfi Ásmunds-
son sálfræðingur greindarmat á
síðarnefnda piltinum og segir svo
í niðurstöðu þess; „Gert er greind-
armat á N.N. vegna ákæru um
hlutdeild í nauðgun og með tilliti
til þess hvort refsing sé líkleg til að
bera árangur vegna vanþroska
hans. Á almennu greindarprófi
mælist N.N. á mörkum þess að
vera vangefinn (borderline de-
fective) með greindarvísitölu
73... Enda þótt N.N. sé ekki van-
gefinn samkvæmt strangri skil-
greiningu tel ég refsingu ólíklega
til að bera jákvæðan árangur,
nema síður væri, enda eru hugsun
hans, dómgreind og félagsþroski
undir efri mörkum vangefiti.“
f dómsskjölum segir að þrátt
fýrir þetta sálffæðimat verði ekki
útilokað að refsing geti komið að
gagni gagnvart ákærða. Piltarnir
fjórir voru allir komnir yfir lögald-
ur sakamanna, 15 ár, og töldust
því sakhæfir. Af hálfú ákæruvalds-
ins var þess krafist að piltarnir
yrðu allir dæmdir til refsingar. Af
hálfu allra ákærðu voru gerðar
þær kröfur aðallega að þeir yrðu
sýknaðir, en til vara að þeir yrðu
dæmdir í vægustu refsingu sem
lög heimila. Af hálfu eins piltanna
var auk þess gerð krafa um að
refsingin yrði þá færð niður fýrir
lágmark refsiramma.
ATHUG ASEMD VIÐ DÓM-
INN SEND RÍKISSAKSÓKN-
ARA
Dómur var sem fýrr segir kveð-
inn upp í héraðsdómi Reykjaness
í september. Piltarnir hlutu allir
skilorðsbundna fangelsisdóma, í
fjóra, fimm, sex og átta mánuði.
Segir í dómnum að þegar virt sé
hvað ungir allir ákærðu séu þyki
rétt að færa refsingu þeirra nokk-
uð niður fyrir lágmarksrefsingu
þá sem getið sé um í 1. mgr. 194
gr. almennra hegningarlaga (varð-
ar fangelsi ekki skemur en 1 ár,
innsk. blm.). Eftir atvikum þyki
rétt að fresta fullnustu refsingar
ákærðu og skuli hún falla niður
hjá hveijum unt sig að tveimur ár-
um liðnum, haldi ákærði almennt
skilorð.
Niðurstaða héraðsdóms vakti
hörð viðbrögð meðal almennings,
enda töldu margir refsinguna of
væga. Meðal þeirra sem einkum
Guðrún Jónsdóttir hjá Stíga-
mótum.
að sjá að dómar í nauðgunarmál-
um eru í flestum tilfellum allt of
vægir hér á landi. Það er hlutverk
réttarkerfisins að vernda einstak-
linginn og eins og málum er nú
háttað í nauðgunarmálum á ís-
landi uppfýllir réttarkerfið ekki
hlutverk sitt.“
urðu varir við óánægju fólks voru
starfsmenn Stígamóta, en margfr
hringdu og hreyfðu mótmælum.
Guðrún Jónsdóttir hjá Stígamót-
um sagði í samtali við PRESSUNA
að hún hefði sent ríkissaksóknara
bréf í byijun nóvember sl., þar
sem vakin var athygli á mikilvægi
þess að umræddum dómi yrði
vísað til Hæstaréttar. Sagði í bréf-
inu að í héraðsdómi hefðu piltam-
ir hlotið stuttan skilorðsbundinn
dóm vegna ungs aldurs, þeir
hefðu þó allir verið sakhæfir og
sannað að um nauðgun væri að
ræða. I ljósi þessa og vegna for-
dæmisgildis teldu Stígamót afar
mikilvægt að leitað yrði úrskurðar
á umræddum dómi.
MÁLINU ÁFRÝJAÐ VEGNA
OPINBERRAR GAGNRÝNI?
Kristján Stefánsson hæstarétt-
arlögmaður, verjandi eins af fjór-
menningunum, sagðist í samtali
við blaðið vera þeirrar skoðunar
að umræddum undirréttardómi
hefði aldrei verið áfrýjað ef ekki
hefði skapast neikvæð opinber
umræða um dómsúrskurðinn.
„Sú mikla umræða og allur sá há-
vaði sem varð í kringum dómsmál
þetta varð, að því er ég tel, þess
valdandi að ákæruvaldið tók
ákvörðun um að áffýja dómnurn.
Ég er þeirrar trúar að málinu hefði
annars ekki verið vísað til Hæsta-
réttar.“
Hallvarður Einvarðsson ríkis-
saksóknari sagði í samtali við
PRESSUNA að ekki hefði verið
um neinn áhrifavald að ræða sem
ráðið hefði því að hann að hann
ákvað að áfrýja dómnum.
„Ástæðan fyrir áfrýjuninni er ein-
föld. Mér þótti viðurlögin í máli
fjórmenninganna of væg og því
full ástæða til að dómurinn yrði
endurskoðaður af Hæstarétti."
Mál ákæruvaldsins gegn fjór-
menningunum var flutt fýrir
Hæstarétti á mánudag. Ríkissak-
sóknari fór ffarn á þyngingu refs-
ingar. Verjendur fjórmenning-
anna, þeir Örn Clausen, Guðni
Haraldsson, Kristján Stefánsson
og Hrafnkell Ásgeirsson hæsta-
réttarlögmenn, gerðu allir kröfu
um staðfestingu héraðsdóms
Reykjaness._________
Bergljót Friöriksdóttir