Pressan - 21.10.1993, Blaðsíða 15

F R E TT I R
PRESSAN 15
Fimmtudagurinn 21. október 1993
Dómur Siðanefndar Blaðamannafélagsins í Amtmannshússmólinu
Myndbirting og fynirsögn
talin brot á siðareglum
Hér fer á eftir nýfallinn
dómur Siðanefndar Blaða-
mannafélagsins í kærumáli
sem reis vegna fréttar PRESS-
UNNAR um deilur setts þjóð-
minjavarðar og annarra um
eignarhald og ráðstöfunarrétt
á Amtmannshúsinu á Snæ-
fellsnesi:
Málið var kært með bréfi
dags. 7. júlí 1993 án þess að
leiðréttingar væri leitað hjá
Pressunni. Siðanefnd tók það
fyrir 13. júlí, en vísaði því frá
20. júlí vegna þessa formgalla.
Leiðréttingar var síðan leitað,
en málið kært á ný 22. júlí.
Ritstjóri Pressunnar fór síðan
ffarn á að kærunni yrði vísað
frá vegna þess að alvara hefði
ekki fýlgt leiðréttingarbeiðn-
inni. Þeirri kröfu hafnaði
nefhdin með þeim rökum að
það væri ekki í verkahring
Siðanefndar að meta með
hvaða hugarfari menn biðji
um leiðréttingu. Málið var
síðan tekið til umfjöllunar í
nefndinni. Greinargerð frá
Karli Th. Birgissyni ritstjóra
barst 21. september, 26. sept-
ember barst greinargerð frá
Þórami Eldjárn. Guðmundur
Magnússon þjóðminjavörður
var fenginn til að koma á fimd
nefndarinnar 27. september til
að gefa frekari upplýsingar um
málsatvik. Loks kom svo Karl
á fund nefndarinnar 1. októ-
ber til að gera betur grein fýrir
afstöðu blaðsins. Önnur gögn
eru grein Þórarins Eldjárns
um byggingamál Þjóðminja-
safnsins frá 25. maí sl., grein
Hjörleifs Stefánssonar í Morg-
unblaðinu 3. júlí og grein
Guðmundar Magnússonar
um málið sem birtist í Morg-
unblaðinu 6. júlí sl.
MÁLAVEXTIR;
Fimmtudaginn 1. júlí birtist
í Pressunni grein um ágrein-
ing sem komið hafði upp milli
Þjóðminjasafrisins og Hjörleifs
Stefánssonar vegna endurbóta
á svonefndu Amtmannshúsi á
Snæfellsnesi. Á forsíðunni
birtist mynd af Guðmundi
Magnússyni og önnur minni
af Þórami Eldjám ásamt fýrir-
sögninni: Sakar böm forsetans
um misnotkun á opinberu fé.
Fyrirsögn greinarinnar var:
Valdabarátta innan Þjóð-
minjasafhsins — Guðmundur
sakar niðja forsetans um mis-
notkun á opinbem fé. í grein-
inni er sagt frá því að harðar
deilur séu innan Þjóðminja-
safnsins vegna eignarhalds á
Amtmannshúsi. Hjörleifur
Stefánsson, sem var ráðgjafi
Húsffiðunarnefndar, og Sig-
rún Eldjárn fluttu húsið til
Reykjavíkur, endurbyggðu
það og fluttu síðan vestur á
Amarstapa þar sem það upp-
haflega stóð. Húsið var tekið á
fornminjaskrá og fengust
styrkir frá Húsfriðunarnefnd
til endurbótanna. Segir í
greininni að skiptar skoðanir
séu meðal aðila málsins um
hvort Þjóðminjasafnið hafi
einnig styrkt verkefnið. Hjör-
leifur lýsti þvi hins vegar yfir
að Þjóðminjasafnið mundi
eignast hlut í húsinu sem
næmi opinberum ffamlögum.
Nú hefur sú breyting orðið að
sjö nýir aðilar vom þinglýstir
eigendur hússins ásamt þeim
Hjörleifi og Sigrúnu, en þeir
eru: Stefán Örn Stefánsson,
Ólöf Eldjám, Gunnar St. Ól-
afsson, Guðrún Gunnarsdótt-
ir, Stefán Thors, Þorsteinn
Haraldsson og Lára V. Júlíus-
dóttir.
Vegna þessa og svo hins að
talið sé að Hjörleifur ætli ekki
að standa við orð sín að fullu
segir í greininni að Guðmund-
ur hafi ritað Hjörleifi bréf fyrir
hönd Þjóðminjaráðs þar sem
aðferðum hans og skilningi á
málinu sé harðlega mótmælt.
Síðan segir að mikil innan-
hússátök hafi verið innan
Þjóðminjasafnsins og einn
angi þeirra tengist byggingar-
sögu safnsins, en Hjörleifur
hafi verið aðalhöfundur að til-
lögu bygginganefhdar ffá 1990
sem gerði ráð fyrir viðbygg-
ingu við núverandi safn, en
þeirri tillögu hafi verið hafnað
af Guðmundi og mennta-
málaráðuneytinu og ný bygg-
inganefnd skipuð.
Þá segir að Þórarinn Eldjám
hafi ritað harðorðar greinar
gegn Guðmundi Magnússyni.
Rakin eru fjölskyldutengsl
þeirra sem nefndir em í grein-
inni við Kristján Eldjárn og
þess minnst að hann hafi látið
af störfum þjóminjavarðar
þegar hann varð forseti árið
1968.
Kært er fyrir hönd Hjörleifs
Stefánssonar, Sigrúnar Eld-
járns, Stefáns Arnar Stefáns-
sonar, Ólafar Eldjáms, Þórar-
ins Eldjárns og Ingólfs Eld-
jáms. Kæruefhin em í nokkr-
um liðum:
1. Birting myndar af Þór-
ami Eldjárn á forsíðu við hlið
fýrirsagnarinnar hljóti að telj-
ast brot á 1. og 3. gr. siða-
reglna blaðamanna. Hann
tengist málinu ekki á annan
hátt en þann að vera bróðir og
mágur málsaðila. Hann sé
hins vegar best þekktur af
bömum Kristjáns Eldjáms og
tilgangurinn sé því að auka
sölugildi blaðsins. Þar með sé
reynt að ata blásaklausan
mann auri til þess eins að
græða á því fé.
2. Fyrirsagnir blaðsins bæði
á forsíðu og með greininni:
Sakar börn forsetans... og
Sakar niðja forsetans... gefi
tilefhí til að öll böm forsetans,
og jafnvel barnabörnin líka,
séu sökuð um óhæfuverk. í
greininni komi hins vegar
ffarn að einungis dætur Krist-
jáns Eldjáms tengist hinu um-
deilda húsi, en hvomgur sona
hans. Hinn raunverulegi
ágreiningur sé í raun aðallega
milli Hjörleifs Stefánssonar og
setts þjóðminjavarðar. Þetta
telur kærandi vera brot á 1. og
3. gr. siðareglna blaðamanna.
3. Fyrirsagnir Pressunnar
um málið og aðdróttanir um
að Hjörleifur Stefánsson hafi
notið tengsla við Kristján Eld-
járn þegar hann fékk verkefhi
á vegum Þjóðminjasafnsins
telur kærandi aðför að æru
hins látna forseta. Kært sem
brot á 1. og 3. gr. siðaréglna.
4. Þá telur kærandi að 1. og
3. gr. siðareglnanna hafi verið
brotnar gagnvart Hjörleifi
með framangreindum að-
dróttunum og eins því að ýjað
sé að því að hann mundi
ganga á bak orða sinna og hafi
ætlað að meina Þjóðminja-
safninu afnot af húsinu.
UMFJÖLLUN:
Við skoðun málsins kom
ekkert það fram sem bendir til
þess að Þórarinn Eldjárn hafi
komið að því máli sem um er
fjallað í þeirri grein Pressunn-
ar sem hér er tfl umfjöllunar. I
grein Pressunnar var vísað til
gagnrýni Þórarins á Guð-
mund Magnússon í Morgun-
blaðsgrein 25. maí 1993 um
byggingarmál Þjóðminjasafns-
ins. Sú grein hlýtur þó að telj-
ast heldur veigalítil ástæða til
að tengja persónu Þórarins við
„ásakanir um misnotkun á
opinberu fé“.
Almennt virðist Siðanefnd
að erfitt sé að draga ályktanir
um „valdabaráttu innan Þjóð-
minjasafhsins“ af þessari grein
eða fjölskyldutengslum Þórar-
ins við fyrrverandi arkitekta
Þjóðminjasafnsins. Ritstjóri
Pressunnar gaf til kynna á
fundi sínum með Siðanefnd
að fleiri heimildir væru fýrir
þessari valdabaráttu, en þeirra
var ekki getið í hinni kærðu
blaðagrein. Hann kvaðst sjálf-
ur bera ábyrgð á fýrirsögnum
og myndbirtingu.
Hvergi var í grein Pressunn-
ar sýnt fram á að Þórarinn
Eldjárn eða Ingólfur Eldjárn
tengdust Amtmannshúsinu.
Fyrirsagnimar eru því augljós-
lega rangar, þar sem talað er
um „böm og niðja“ forsetans,
þegar deilan stendur fýrst og
ffemst milli tengdasonar for-
setans og þjóðminjavarðar.
Reyndar virðist Siðanefnd að
annað orðalag fýrirsagnanna
sé líka í ósamræmi við það
sem kemur ffarn í sjálffi grein-
inni. Þar er hvergi minnst á
ásakanir um misnotkun á op-
inberu fé, heldur aðeins um
ágreining og að skilningi á
yfirlýsingu sé mótmælt. Það
kom líka fram í viðtali nefnd-
arinnar við Guðmund Magn-
ússon að hann hefði engar
ásakanir borið ffam. Þetta tel-
ur nefndin rétt að komi hér
fram, þótt þetta orðalag sé
ekki meðal kæruatriða.
Siðanefnd tekur ekki undir
það að með þessari grein sé
ráðist gegn æm Kristjáns Eld-
járns forseta. I greininni er
ekki gefið í skyn að forsetinn
hafi beitt áhrifum sínum til að
tengdasonur hans fengi verk-
efni hjá Þjóðminjasafninu, og í
sjálfu sér er ekkert athugavert
við að sögð séu deili á mönn-
um, til dæmis með ættfærslu,
ef hún er talin skipta máli, eins
og lengi hefur tíðkast í fjöl-
miðlum um allan heim. I
greininni segir að Þór Magn-
ússon hafi ekki látið Hjörleif
gjalda tengslanna við Kristján.
Það þarf engan veginn að þýða
að Hjörleifur hafi notið tengsl-
anna.
Hvað varðar síðasta kæmat-
riðið virðist Siðanefnd ljóst að
ágreiningurinn snúist einmitt
um það að með þinglýsingu
nýrra eigenda að húsinu hafi
vaknað ótti um að Hjörleifur
ætlaði ekki að standa við fýrri
yfirlýsingu um eignaraðild
Þjóðminjasafhsins að húsinu.
Siðanefnd litur því svo á að
önnur atriði í þessu máli en
fýrirsagnir og myndbirtingar
Pressunnar stangist ekki á við
siðareglur blaðamanna.
Með röngum fýrirsögnum
og villandi myndbirtingu hef-
ur Pressan liins vegar ekki
uppfyllt reglur um vandaða
úrvinnslu og ffamsetningu og
þar með valdið saklausu fólki
óþarfa sársauka og vanvirðu.
ÚRSKURÐUR:
Kærðu, Pressan og Karl Th.
Birgisson ritstjóri, teljast hafa
brotið ákvæði 3. greinar siða-
reglna Blaðamannafélags Is-
lands. Brotið er mjög alvarlegt.
Pálmi Jónasson blaðamaður
hefur ekki brotið siðareglur
Blaðamannafélags Islands.
Vegna dóms Siðanefndar
Ég hef ekki í hyggju að deila
um efhislega niðurstöðu Siða-
nefndar. Ég hef á öðrum vett-
vangi gert grein fyrir sjónar-
miðum PRESSUNNAR varð-
andi efhisatriði þessa máls, til
dæmis hvemig myndbirting af
Þórarni Eldjárni kom til
(meðal annars vegna opin-
berra blaðaskrifa hans um
stefnu setts þjóðminjavarðar í
húsnæðis- og byggingamálum
Þjóðminjasafns). Ekki er
ástæða til að endurtaka það
hér, en tvennt í þessum dómi
Siðanefndar er tilefhi alvar-
legrar umhugsunan
Hið fýrra er fordæmisgildi
dómsins varðandi tilraun kær-
anda til að leita leiðréttingar.
Siðareglur blaðamanna gera
ráð fýrir að þeir, sem á sig telja
hallað, leiti leiðréttingar hjá
viðkomandi fjölmiðli áður en
máli er vísað til Siðanefndar.
Það var ekki gert í þessu tilfelli
fýrr en Siðanefhd hafði vísað
málinu frá einu sinni og þá var
það með þeim hætti að
^PRESSAN fór ffarn á að kær-
unni yrði vísað frá, m.a. með
þessum rökum sem fram
komu í greinargerð:
„... hringdi Gunnar Jóns-
son [fulitrúi kærenda] loks í
ritstjóra og kvaðst vera að
sinna þeirri óljúfu skyldu að
leita leiðréttingar áður en mál-
ið kæmi til meðferðar siða-
nefndar. Það var auðheyrt á
máli hans að þetta var forms-
atriði, en ekki tilraun til að fá
leiðréttingu sinna mála, enda
margítrekaði Gunnar í samtal-
inu að hann hefði hvorki tíma
né áhuga á því að tala við rit-
stjóra PRESSUNNAR.
I samtalinu fór ritstjóri fram
á að Gunnar skýrði nákvæm-
lega hver þau efnisatriði væru
sem kært væri út af og hvaða
greinar siðareglna hann teldi
hafa verið brotnar í umfjöllun
blaðsins. Þetta var að mati rit-
stjóra alls ekki ljóst í skriflegri
kæru Gunnars. Með eftir-
gangsmunum tókst að fa upp
úr Gunnari þrjú atriði sem
hann og umbjóðendur hans
voru ósáttir við: myndbirtingu
af Þórarni Eldjárn, meinta
flekkun á mannorði Kristjáns
Eldjárns og meintar aðdrótt-
anir um útMutun verka á veg-
um Þjóðminjasafhs til Hjör-
leifs Stefánssonar vegna
tengsla hans við fýrrum þjóð-
minjavörð.
Ritstjóri tjáði Gunnari að
myndbirtingin af Þórami gæti
verið til þess fallin að valda
misskilningi og sjálfsagt væri
að ræða við hann og kærend-
ur um leiðréttingu hennar
vegna. Hinum tveimur atrið-
unum var hins vegar hafnað,
enda byggð á algerum mis-
skilningi og mislestri á því sem
í fréttinni stóð og engin efiiis-
rök til að leiðrétta neitt hvað
þau snerti. Gunnar neitaði að
ræða þessa tillögu ritstjóra og
fór fram á að beðizt yrði af-
sökunar á fréttinni í heild
sinni. Það taldi ritstjóri fráleitt
og lauk þar samtalinu.
Af þessum samskiptum tel-
ur blaðið augljóst að Gunnar
ætlaði aldrei að fá fram leið-
réttingu sinna mála hjá blað-
inu, heldur sá sig til neyddan
að hringja effir að siðanefhd
vísaði kæru hans frá. Hann
hafhaði boði um leiðréttingu
umsvifalaust og svaraði með
kröfu um afsökunarbeiðni
vegna greinarinnar í heild
sinni, sem hvergi hafði áður
komið fram og vitað var að
ekki væri hægt að fallast á.
Þetta voru með öðrum orðum
málamyndakröfur og hreinn
leikaraskapur af hálfu Gunn-
ars. Siðanefnd hlýtur að gera
þá kröfu til kærenda að þeir
taki fýrirmæli siðareglnanna
alvarlega og hafi aðila málsins
ekki að leiksoppum með
málamyndagjörningum og
marklausum kröfum.
Með vísan til þessa hlýtur
blaðið að krefjast þess að kær-
unni verði vísað frá þar sem
aldrei hefur verið í alvöru leit-
að leiðréttingar eins og siða-
reglur gera ráð fýrir.
Þegar þeirri skyldu hefur
verið gegnt er PRESSAN vita-
skuld reiðubúin að ræða efnis-
atriði fréttarinnar og taka af-
stöðu til krafna kærenda,
hvort heldur þeirra sem eru
tilgreindar í kærunni eða
þeirra sem Gunnar Jónsson
nefndi í samtali við ritstjóra
blaðsins."
Svar Siðanefhdar var að það
skipti ekki máli hvort kærandi
meinti það sem hann sagði
þegar leiðréttingar var leitað.
Nóg væri að formsatriðinu
væri fullnægt. Með öðrum
orðum: það virðist vera nóg
að viðkomandi nái sambandi
við ritstjóra, en hvað hann
segir í því samtali skiptir engu
máli. Hann gæti samkvæmt
þessu farið með Gilsbakka-
þulu og það teldist fullnægj-
andi tilraun til að leita leiðrétt-
ingar. Ég á erfitt með að taka
alvarlega slíkar siðareglur og
Siðanefnd sem túlkar þær á
þennan hátt.
Hitt atriðið er lítilvægara, en
lýtur þó að samræmi í dóm-
um nefhdarinnar. Brot á siða-
reglum geta verið þrenns kon-
ar: ámælisverð, alvarleg og
mjög alvarleg. Siðanefnd mat
brot PRESSUNNAR í þessu
máli mjög alvarlegt.
I nýlegum dómi sínum
komst þessi sama Siðanefnd
að því að tímaritið Mannlíf
hefði brotið siðareglur með
því að taka sér dómsvald og
segja að nafngreindur maður
hefði framið kynferðisglæp
gagnvart syni sínum. Efnislega
var dómurinn hæpinn, en
endanlegur dómur engu að
síður. Þetta brot Mannlífs
(uppkvaðning dóms yfir nafn-
greindum manni í kynferðis-
glæpamáli) var metið „alvar-
legt“, þ.e. einu stigi skárra en
brot PRESSUNNAR. Um
samræmið í þessum niður-
stöðum leyfi ég lesendum að
dæma.
Karl Th. Blrglsson
„Það virðist vera nóg að viðkomandi nái
sambandi við ritstjóra, en hvað hann
segir íþví samtali skiptir engu máli.
Hann gœti samkvæmtþessufarið með
Gilsbakkaþulu ogþað teldist fullnœgj-
andi tilraun til að leita leiðréttingar. Ég
á erfitt með að taka alvarlega slíkar
siðareglur og Siðanefnd sem túlkarþœr
á þennan hátt. “