Pressan - 21.10.1993, Blaðsíða 22

22
PRESSAN
DEILURNAR UM DOP
Fimmtudagurinn 21. október 1993
HVORT ER VERRA
EDA
SEM RANNA HANA?
Erlendis er þaö nú rætt í alvöru að afnema bann við neyslu kannabisefna'og færð fyrir því sannfærandi rök. Lögregluaðgerðir og refsi-
löggjöf virðast ekki hafa tilætluð áhrif. Gilda önnur lögmál á íslandi? Gerir bannið saklaust fólk að giæpamönnum? Á að líta á vímu-
efnaneyslu sem glæp eða heilbrigðisvandamál? Er skaðsemi kannabisefna ofmetin í umræðunni?
Þægileg og smekklega inn-
réttuð íbúð við ofanverðan
Laugaveg. Það er föstudags-
kvöld og þeir eru saman
komnir félagarnir Stefán,
Reynir og Þorvaldur í íbúð
Reynis til að slappa af, ræða
málin og deila rauðvínsflösku.
Ég fæ að fljóta með, þar sem
ég hef þekkt Reyni í nokkur ár
en aldrei hitt þá félagana sam-
an undir þessum kringum-
stæðum. Þeir eru allir á þrí-
tugsaldri, þokkalega efnaðir
og tveir þeirra eiga konu og
börn. Stefán er stjórnmála-
fræðingur, Reynir tölvufræð-
ingur og Þorvaldur er kvik-
myndatökumaður. Flestir
mundu bara kalla þá hassista.
Þessir þrír félagar hafa reykt
kannabis frá því þeir voru tví-
tugir. Á köflum hafa þeir allir
verið dagreykingamenn en
Stefán tjáir mér að það sé liðin
tíð. „Fólk verður ferlega leið-
inlegt ef það reykir of mikið
og maður lætur sér núna bara
- nægja eina og eina jónu á
kvöldin til að slaka á,“ segir
hann um leið og hann klárar
að rúlla jónu og kveikir í
henní. Þeir eru allir sammála
því að of mikið hass sé slæmt
og fullyrða að flestir í sínum
kunningjahópi noti efnið í
' *' hófi. Reyndar minnist Reynir
á félaga sinn sem lenti í rassíu
hjá fikniefnalögreglunni þegar
hann var að heimsækja díler-
inn sinn til að kaupa hass fyrir
nokkra vini sína. „Hann fékk
dóm, missti vinnuna og þegar
hann var búinn að afplána
dóminn á Litla-Hrauni hafði
hann kynnst vægast sagt vafa-
sömu gengi þar inni. Hann er
orðinn spíttfrík núna,“ segir
Reynir og hristir hausinn.
Eftir að þetta henti vininn
fór Reynir að rækta marijú-
anaplöntu heima hjá sér og
getur nú séð fyrir eigin neyslu
án þess að eiga samskipti við
dílera, sem hann segir að séu
upp til hópa frekar tæpt lið og
oft í neyslu harðra fíkniefna
eins og amfetamíns eða kóka-
íns. Enginn félaganna hefur
komist í kast við lögin og þeir
hafa aldrei fúndið sig knúna
til að leita sér hjálpar vegna
reykinga sinna. Nema Þor-
valdur, hann hætti að reykja
tóbak fyrir nokkrum árum og
þurfti að fara á námskeið hjá
heilsugæslunni til að geta
hætt. Þeir eru allir löghlýðnir
bofgarar og sinna skyldum
sínum jafn vel og aörir. En í
augum lögreglunnar og
margra íslendinga eru þeir
einfaldlega glæpamenn. Það
gcrir kannabisneyslan.
Þegar ég spyr hvort einhver
þeirra sé til í að koma frarn
„Lausleg könnun
PRESSUNNAR
leiddi í Ijós að
fíkniefnasalar og
-kaupendur hafa
í það minnsta
haidið þjóðarsátt
betur en ÁTVR,
því verð á hassiog
amfetamíni hefur
haldist óbreytt í
mörg ár. “
undir nafni og tala um
reynslu sina hrista þeir bara
hausinn og horfa á mig eins
og ég sé eitthvað skrítinn.
„Ertu eitthvað verri?“ spyr
Þorvaldur. „Ég er í vel laun-
uðu starfi, á konu og tvö börn
og það er ekki séns að ég fari
að fórna því til að verða ein-
hver málsvari hassins á ís-
landi. Ég yrði undir eftirliti hjá
fiknó og gæti ekki lengur reykt
mitt stuð í friði. Það er bara
ekki þess virði að fara í slíka
krossferð."
Auðvitað hefur hann rétt
fyrir sér. Enginn virkur neyt-
andi ólöglegs vímuefnis á Is-
landi er tilbúinn að stíga á
stokk og berjast fýrir rétti sín-
um til að vera í vímu. Al-
menningsálitið og núverandi
fíkniefnalöggjöf sjá til þess. En
eru það ekki bara ábyrgðar-
lausir dópistar sent hafa engu
að tapa sem inæla með lög-
jjeyfingu kannabisefna hvort
som er? Er það ekki sjálfgefið
að kannabis eigi að vera ólög-
legt áfram?
„Ekki endilega," fúllyrðir
kór efasemdaradda sem leyn-
ast í víixandi mæli mcðal vís-
indamanna, lögreglu, stjóm-
málámanna og almennings. í
þessum hópi erlendis eru
meðal annars hagfræðingur-
inn og Nóbelsverðlaunahaf-
inn Milton Friedman, fyrrver-
andi utanríkisráðherra Banda-
ríkjanna, George Schultz,
Kurt Schmoke, borgarstjóri í
Baltimore, lögregluyfirvöld i
Hollandi og ritstjórar breska
tímaritsins The Economist.
Þeir benda á að ófremdar-
ástand í fíkniefnamálum
krefjist þess að stjómvöld og
alraenningur endurskoði af-
stöðu sína til fíkniefnavand-
ans. Þessi krafa um breyttan
hugsunarhátt ógnar áratuga-
stefnumótun í löggæslu, for-
vömum og meðferðarmálum.
Andstaða við tilslökun í vímu-
efnamálum eínkennist af svo
harðri sannfæringu um skað-
semi fíkniefna, af hálfu þeirra
sem berjast gegn útbreiðslu
þeirra, að hætt er við því að
tilfinningahiti útiloki allar
skoðanir og staðreyndir sem
stríða gegn núverandi fyrir-
komulagi.
Hversu skaöleg eru
efnin?
Hingað tíl hafa ýmsar upp-
lýsingar um baráttuna gegn
ólöglegum vímuefnum sem
almenningur ætti að hafa
vitneskju um ekki legið á
lausu. Eru öll ólögleg vímu-
efni jafnhættuleg? Hvaða af-
leiðingar mundi breytt stefna
yfirvalda gagnvart vímuefúa-
vandanum hafa í för með sér?
Þótt fiknin, sem oft fýlgir í
BUBBIMORTHENS
Einn fárra þjóðkunnra einstaklinga
sem koma fram á opinberum vett-
vangi og mæla með afnámi bannsins.
kjölfar ólöglegrar vímuefna-
neyslu, sé í eðli sínu sjúkdóm-
ur, þá lita flestir á hana sem
glæp fremur en heilbrigðis-
vandamál. James K. Stewart,
forstöðumaður Institute For
Justice í Washington DC,
bendir á að „þegar glæpír eru
annars vegar þykist fólk vita
hvað blífur. Það vill ekki láta
þvæla málið með nýrri innsýn
í vandann“.
Ef áfengi og tóbak er und-
anskilið eru kannabisefni efst
á vinsældalista vímuefnaneyt-
enda hérlendis sem annars
staðar. Mestur tími fikniefha-
lögreglunnar fer í að hefta
innflutning og neyslu á hassi
og marijúana og í augum alls
þorra almennings er kannabis
hættulegt fikniefni sem skaðar
heilsu og hugarfar þeirra sem
þess neyta. Óttar Guðmunds-
son læknir lýsti viðtekinni af-
stöðu til kannabisefna þegar
hann fullyrti í PRESSUNNI í
síðustu viku að kannabis væri
stórhættulegt og gæti haft
langvinnar skaðlegar afleið-
ingar á heilastarfsemi neyt-
andans. „Skaðleg einkenni
kannabisreykinga eru minnis-
leysi, léleg einbeiting, almennt
áhugaleysi og doði,“ sagði
Óttar.
Aðrir hafa m.a. fullyrt að
kannabis skaði efnaskipti lík-
amans, að það skaði litninga
og auki hættu á fæðingargölí-
um hjá nýburum. Ennfremur
að það skaði ónæmiskerfið og
raski hormónajafnvægi, sem
gæti leitt til minni framleiðslu
sæðisfrumna og eggja með til-
heyrandi getuleysi. Aðrir
benda á að kannabis sé vana-
bindandi og stuöli að fram-
taksleysi neytandans með
þeim afleiðingum að hann
haldist ekki í vinnu og detti
fljótlega út úr „kerfinu".
Margir telja fullvíst að neysla
kannabisefna leiði til neyslu
harðarí fikniefna.
Staðréýödin er hinsvegar sú
að margar þessara fúllyrðinga
standast ekki þegar betur er að
gáð. Sú var niðurstaða um-
fangsmikilla rannsókna sem
fóru fram að tilstuðlan banda-
rískra heilbrigðisyfirvalda.
Milljónum dollara var eytt í
rannsóknir sem áttu að taka af
öll tvímæli um skaðsemi
kannabisefna en reyndin varð
önnur. Niðurstaða þessara
rannsókna var sú að kannabis
er tiltölulega skaðlaust efni.
Þess eru engin dæmi að nokk-
ur hafi látist af ofneyslu
kannabis. Talið er að maður
þurfi að reykja tæplega fjögur
kíló af efninu á einum sólar-
hring til að týna lífi. Jafnvel
hörðustu dagreykingamenn
mundu sofna værukærum
svefni áður en þeim tækist að
svæla í sig slíku magni.
Fjöldi rannsókna víðs vegar
um heim hafa staðfest þá nið-
urstöðu að kannabisreyking-
ar, jafnvel í gífurlegu magni,
valda sjaldnast neinum varan-
legum skaða. Þó eru allir sam
mála því að kannabis fari illa
með lungun, sérstaklega þegar
því er blandað saman við tób-
ak. Og auðvitad er ofneysla
aldrei af hinu góða þegar til
langs tíma er litið. Mikil
neysla hefur áhríf á persónu-
leika fólks. Það verður leiðin-
® sem aldrei
Og of núkil neysla til langs
tíma leiðir til ofsóknaróra.
Þetta vita allir þeir sem um-
gangast dagreykingafólk eða
Stööugleiki á mark-
aði þratt fyrir lög-
regluaögeröir
Spurningin er hinsvegar sú
hvort þjóðfélaginu sé stætt á
því að banna kannabis sem,
þótt vanabindanði sé, veldur
engurn sannanlegum lang-
tímaskaða méð „venjulegri“
neyslu. Áfengi og tóbak eru
hinsvegar vímuefni sem skaða
heilsu einstaldingsins og valda
samfélaginu ómældu tjóni.
Tóbak er talið jafnvanabind-
andi og heróín og ekkert ólög-
legt vímuefni leiðir til ofbeldis
á jafnótvíræðan hátt og neysla
s áfengis. Samt dettur engum
alvarlega í hug að banna þessi
vímuefni. Einhver mundi
kalla slíkt hræsni.
En er neysla kannabis þá til-
tölulega hættulaus? Ekki al-
deilis. Núverandi löggjöf sér
til þess að einn alvaríegasti
fýlgikvilli kannabisreykinga er
fangelsi. Ef þú hefur undir
r
w
m í
DJORF OG OVENJULEG SKALDSAGA
í Frönskum leik er fjallað á hispurslausan hátt um sérstakt kynferðislegt samband karls
og konu. Höfundurinn, Vigdis Hjort, er einn vinsælasti rithöfundur Norðmanna og tekst
hún hér á við athyglisvert efni sem margir hræðast.
hnrf lesenda pN.fJru einung1*
f‘"sin"1í*wíu°*,ss°°' ~
ALMENNA BOKAFELAGIÐ HF
höndum eitthvert magn af
hassi og til þín næst lendir þú
á sakaskrá og gætir jafnvel
fengið að dúsa á Litla-Hrauni.
Spurningin er hinsvegar sú
hvort refsilöggjöf sé árangurs-
ríkasta leiðin til að takmarka
neyslu almennings. Það veit
enginn með vissu, því engar
kannanir hafa verið gerðar á
neyslumynstri landsmanna
þegar ólögleg vímuefni eru
annars vegar. Engar tölur eru
til um neyslu þessara efiia á Is-
landi. Bjöm Halldórsson, yfir-
maður fíkniefnadeildar Íög-
reglunnar, benti á þetta
vandamál í viðtali við Mannlíf
í fýrra. Hann taldi það mikil-
vægt fýrir yfirvöld að hrinda
slíkri könnun í ffamkvæmd,
því „fyrr en niðurstöður liggja
fyrir er ekki li;egt að tala um
vandamálið af neinu viti“.
Ýmislegt bendir til þess að
barátta^lögreglunnar gegn
ólöglegum vímuefnum skili
ekki tilskildum árangri. Er-
lendar rannsóknir benda til
þess að tilraunir til að hefta
framboð vímuefna með refsi-
löggjöf og ötulu starfi lögreglu
skili sér ekki í takmörkun
framboðs. I besta falli standi
framboð fikniefna í stað. Hér-
lendis gefur verðlag ólöglegra
vímuefna ekkert tilefni til að
ætla að starf lögreglunnar hafi
niinnkað framboð. Ein
grundvallarkenning hagfræð-
innar er sú að þegar framboð
á tiltekinni vöru minnkar
hækkar verð hennar í kjölfar-
ið. Lausleg könnun PRESS-
UNNAR leiddi í ljós að fíkni-
efnasalar og kaupendur hafa í
það minnsta haldið þjóðarsátt
betur en ÁTVR, því verð á
hassi og amfetamíni hefur
haldist óbreytt í mörg ár.
Grammið af hassi kostar
fimmtán hundruð krónur og
amfetamíngrammið fimm
þúsund krónur.
Þegar lækningin virkar ekki
getur verið freistandi að
auka lyfjaskammtinn. For-
svarsmenn fikniefnadeildar
lögreglunnar hafa margoft
bent á nauðsyn þess að
auka fjárframlög til deildar-
innar eigi hún að skila til-
ætluðum árangri. Ef það er
gert þarf um leið að auka
Qárframlög til fangelsis-
mála, sem eru nú í ólestri
eins og flestum er kunnugt
Allt kostar þetta peninga,
sem stjómvöld eiga ekki tiL
Enda bendir fátt til þess að
aukin harka í löggæslu og
þyngingu refsingar vegna
fíkniefhaafbrota sé pening-
anna virði. Flestir sérfræð-
ingar eru í dag sammála
um að árangur þessa harð-
vítuga stríðs gegn fikniefn-
um hafi ekki verið í neinu
samræmi við þá gífurlegu
fjármuni sem til þess var
varið. Gefúr sú niðurstaða
nokkurt tilefni til að ætla
að reynsla okkar verði önn-
ur?